حجت‌الاسلام محمدمهدی عباسی آغوی، روان‌شناس و کارشناس مرکز مشاوره اسلامی حوزه علمیه قم، در نشست مدیریت استرس در شرایط جنگ و بحران که به صورت آنلاین برگزار شد، به ارائه توضیحاتی پیرامون راهکارهای معنوی و روان‌شناختی برای مدیریت اضطراب و حفظ آرامش در شرایط بحرانی پرداخت که مشروح این نشست بدین شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

خداوند حکیم و کریم است و می‌فرماید: «و لَنَبلُوَنَّکُم بِشَیءٍ مِنَ الخَوفِ و الجوعِ و نَقصٍ مِنَ الأَموالِ و الأَنفُسِ و الثَّمراتِ و بَشِّرِ الصّابِرینَ».

اکنون ما در شرایطی ویژه قرار داریم. در وضعیت جنگ و بحران، آنچه در اختیار داریم؛ جان، خانواده، و هر آنچه دارایی ماست، باید در مسیر نبرد حق علیه باطل به‌کار گرفته شود. در چنین شرایطی، افراد در مواجهه با بحران‌ها واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. هدف از این مبحث، آموزش بهترین واکنش‌ها در چنین وضعیت‌هایی است تا بتوانیم هم خود، هم اطرافیان و فرزندانمان را از آسیب‌های روحی و روانی در این دوران بحرانی محفوظ بداریم.

انواع واکنش‌های روانی انسان‌ها در برابر بحران‌ها و جنگ:

در هر بحرانی، از جمله مسئله جنگ، انسان‌ها در مواجهه با آن به چند دسته تقسیم می‌شوند:

دسته اول، کاملاً بی‌تفاوت‌اند؛ هیچ واکنش هیجانی یا غیرهیجانی از خود نشان نمی‌دهند. نظیر فردی که صرفاً نظاره‌گر ماجراست؛ نه واکنش مثبت دارد و نه منفی. این بی‌تفاوتی و بی‌اهمیتی، واکنش مناسبی نیست.

دسته دوم، افرادی هستند که واکنش‌های هیجانی دارند.

این واکنش‌ها دو گونه‌اند:

• هیجانات مثبت: برخی با شوخ‌طبعی، یا حتی خوشحالی، به مسئله جنگ واکنش نشان می‌دهند. مثلاً خوشحال از اینکه شاید باب شهادت برایشان گشوده شود. البته این واکنش‌ها، گرچه هیجانی‌اند، اما چون مثبت‌اند، آسیب‌های روانی در پی ندارند.

• هیجانات منفی: اغلب افراد دچار ترس، استرس، نگرانی از آینده‌ای مبهم، غم و ناامیدی، و حتی خشم می‌شوند؛ خشم نسبت به هرکس و هر عاملی که در شکل‌گیری این وضعیت مؤثر بوده است. وجه مشترک همه این هیجانات منفی، فشار روحی سنگین بر روان افراد است.

در بحبوحه بحران؛ کدام واکنش ما را نجات می‌دهد؟

واکنش مطلوب در بحران‌ها، واکنش عقلانی، شناختی و منطقی است. یعنی در شرایط سخت، انسان بتواند امید خود را حفظ کند، فعال بماند و تاب‌آوری خود را تقویت نماید.

برای مثال:

چندی پیش، در منزل یکی از نزدیکان، کودکی به دلیل گیرکردن قطعه‌ای استخوان در گلو، دچار حالت خفگی شد.

افراد حاضر، واکنش‌های متفاوتی داشتند: برخی بهت‌زده نظاره‌گر بودند و کاری نمی‌کردند. برخی دیگر، دچار ترس و گریه شدند و برخی نیز فعالانه تلاش کردند کودک را نجات دهند. در نهایت، با لطف خدا، مشکل کودک برطرف شد.

این مثال نشان می‌دهد در بحران‌های جنگ و حوادث مشابه، هرکس می‌تواند یکی از این سه نوع واکنش را داشته باشد؛ بی‌تفاوت باشد، دچار هیجانات منفی شود، یا مثبت و فعال و مؤثر عمل کند.

آرامش روانی در طوفان بحران؛ ضرورت حیاتی برای سلامت جسم و جان

حفظ آرامش روانی، همانند اکسیژن در چنین شرایطی حیاتی است. هر فعالیتی بدون وجود آرامش روحی با اختلال روبه‌رو خواهد شد؛ خواه فعالیت روانی، جسمانی، اجتماعی یا خانوادگی. افرادی که استرس و فشارهای روانی را بیش از حد تجربه می‌کنند، ممکن است به نشانه‌های بیماری جسمی نیز دچار شوند. علائمی چون سردرد، مشکلات قلبی، اختلالات گوارشی و در موارد شدید، ابتلا به بیماری‌های جدی از جمله انواع سرطان، ارتباط مستقیمی با فشارهای روانی دارند.

همچنین مشکلات روانی چون «اختلال استرس پس از سانحه»، وسواس و اضطراب نیز در پی فشارهای شدید روانی ممکن است بروز یابد. حتی عملکرد اجتماعی و تحصیلی فرد نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. برای نمونه، در روزهای اخیر، فردی که درگیر فشارهای روحی ناشی از وضعیت موجود بود، از ازدواج و زندگی مشترک منصرف شد. این‌ها نمونه‌هایی است از آثار بی‌توجهی به مدیریت صحیح هیجانات و بحران‌ها.

از دیگر آسیب‌های احتمالی در شرایط بحران، ضعف اعتقادی و سستی در باورهای معنوی است. در فشارهای روانی، برخی نگاه امنیتی به دین پیدا کرده، بار اعتقادی‌شان تضعیف می‌شود.

تکنیک‌های جسمانی برای مهار استرس و اضطراب

یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های کاهش استرس، تمرینات تنفسی است. در این تکنیک، باید به‌گونه‌ای نفس بکشید که حرکت اکسیژن را در شکم خود نیز احساس کنید.

روش کار:

• از طریق بینی، نفس عمیق بکشید.

• چند ثانیه نفس را نگه دارید.

• سپس به‌آرامی و به‌طور کامل، از طریق دهان، آن را خارج کنید.

• توصیه می‌شود در ابتدای تمرین، دست خود را روی شکم قرار دهید تا حرکت بالا و پایین رفتن آن را در اثر ورود و خروج هوا احساس کنید.

• این کار را حداقل هفت مرتبه تکرار کنید.

بر اساس تحقیقات متعدد، این روش باعث می‌شود اکسیژن‌رسانی به بخش‌های مختلف بدن بهبود یابد و در نتیجه، آرامش روحی افزایش یابد.

یکی دیگر از روش‌های مفید در این شرایط، درگیر کردن حواس پنجگانه است. زمانی که اضطراب و ترس وجود دارد، مرکز «آمیگدال» مغز فعال می‌شود. برای انتقال این فعالیت از آمیگدال به کورتکس مغز (مرکز پردازش حسی و شناختی)، توصیه می‌شود:

• در محیط اطراف، چهار رنگ متفاوت را پیدا کنید؛ سفید، سیاه، سبز و آبی.

• به صداهای اطراف دقت کنید.

• رایحه‌ای خوشبو استشمام کنید.

• و در صورت امکان، یک خوراکی با طعم دلخواه میل نمایید.

این تمرین ساده، تمرکز فرد را از هیجان منفی به احساسات حسی و لحظه حال بازمی‌گرداند و باعث کاهش اضطراب می‌شود.

در طوفان شایعات و نگرانی‌ها، خرید معقولانه؛ آرامش مسئولانه

در شرایط دشوار و بحرانی مانند جنگ، یکی از نگرانی‌هایی که در میان مردم رایج می‌شود، تمایل به خرید و انبار کردن بی‌رویه وسایل و اقلام مصرفی است. در این‌جا باید توجه داشت که کشور ما، کشوری فوق‌العاده و پهناور است. برخلاف اسرائیل که تمام نیازهایش از خارج تأمین می‌شود، ایران با داشتن ذخایر استراتژیک و منابع داخلی گسترده، قابلیت مقابله و مدیریت بحران را برای ماه‌ها دارد. ما در دوران جنگ هشت‌ساله نیز در شرایطی که تمام دنیا در برابر ما ایستاده بودند، ایستادگی کردیم و هیچ‌گاه دست خالی نماندیم. بنابراین، در حال حاضر نیز قرار نیست حادثه‌ای رخ دهد که نیازمند رفتارهای هیجانی و خریدهای افراطی باشیم.

ضروری است که خریدهای خود را مدیریت کنیم. هر زمان که قصد خرید داریم، باید به اندازه نیاز روزمره و متعارف خانواده خرید کنیم و استرس و اضطراب ناشی از کمبود احتمالی را در خود کنترل نماییم. آن‌چه اهمیت دارد این است که هیچ‌گاه نباید در مواجهه با شرایط حساس، به رفتارهای افراطی و هیجانی مانند خرید بیش از حد و احتکار رو بیاوریم؛ چرا که این رفتار، کمبود مصنوعی در بازار ایجاد می‌کند و شرایط را برای همه دشوارتر می‌سازد.

در این شرایط، تقویت باور و اعتماد به خداوند امری ضروری است. همان‌گونه که در گذشته نیز به آن عمل شده و مردم با توکل به خدا از بحران‌ها عبور کردند، امروز نیز باید این تفکر را در خود تقویت کنیم. بر همه ما واضح است که هرگاه مردم دست به خریدهای غیرضروری زده‌اند، وضعیت در بازار بحرانی‌تر شده است. بنابراین، باید رفتارهای خود را در زمینه خرید اصلاح کنیم. هر یک از ما موظفیم در خریدهای خود، تنها نیازهای واقعی و متعارف را تهیه کنیم و از خریدهای انبوه و غیرضروری بپرهیزیم.

در این ایام، بیش از هر زمانی نیاز به تخلیه هیجانات منفی داریم. توصیه می‌شود برای ایجاد روحیه بهتر و حفظ سلامت روانی، به فعالیت‌های سرگرم‌کننده و مفرح مانند تماشای برنامه‌های شاد، سرگرمی‌های خانوادگی و تفریحات سالم بپردازیم. هر تفریحی که برای فرد جذاب و آرامش‌بخش است، در این شرایط می‌تواند مؤثر واقع شود.

همچنین، در چنین شرایطی هر کس باید در حد توان خود کار مثبتی در راستای کمک به کشور و مردم انجام دهد. نمونه‌های این مشارکت اجتماعی را می‌توان در افرادی دید که اقلام ضروری را با تخفیف در اختیار دیگران قرار می‌دهند یا مراکز خیریه‌ای که اقلام موردنیاز خانواده‌های نیازمند را تهیه می‌کنند. چنین رفتارهای جمعی و همدلانه در دوران جنگ و بحران، مصداقی روشن از حمایت اجتماعی مؤثر و نظام‌مند است.

اقداماتی که در شرایط بحران باید از آن‌ها پرهیز کرد

نخست، پیگیری مداوم اخبار و شایعات فضای مجازی و رسانه‌های غیررسمی است که خود سبب اضطراب و تشویش ذهنی می‌شود. اگرچه اطلاع از اخبار ضروری است، اما نباید این کار به شکل وسواس‌گونه و مداوم انجام گیرد؛ چرا که این کار استرس فرد و خانواده، به‌ویژه کودکان را چندین برابر می‌کند. لازم است تنها از منابع معتبر و رسمی اخبار را دریافت کنیم و پیش از باور و بازنشر هر خبری، از صحت منبع آن اطمینان حاصل کنیم.

دوم، مراقب باشیم به شایعات بی‌اساس دامن نزنیم. در شرایط جنگ، شایعه پراکنی یکی از ابزارهای دشمن است. مردم باید هوشیار باشند و پیش از باور هر خبر، آن را بررسی و تحلیل کنند. حتی در صورت مواجهه با افراد مضطرب و نگران، باید با گفت‌وگو و یادآوری جنبه‌های مثبت و واقعی اوضاع، به آرامش و اطمینان آن‌ها کمک کرد.

سوم، در رفتارهای روزمره و مواجهه با اطرافیان، ظاهری آرام و متعادل داشته باشیم. حتی اگر در درون خود اضطراب و نگرانی داریم، نباید آن را در ظاهر بروز دهیم و دیگران را مضطرب کنیم. اگرچه انسان بردبار و شکیبایی نیستیم، اما باید در ظاهر خویش را شبیه افراد صبور و آرام جلوه دهیم.

چهارم، در مواجهه با مشکلات و بحران‌ها، به فلسفه و حکمت آن‌ها بیندیشیم. در قرآن کریم، در سوره بقره، آیه ۱۵۵ آمده است: «و قطعاً شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش اموال و جان‌ها و ثمرات می‌آزماییم، و بشارت باد بر صابران». دنیا محل آسایش و آرامش کامل نیست و همواره با آزمون‌ها و ناملایمات همراه است. هرچند در دل سختی‌ها، آسانی‌ها نهفته است و خداوند وعده داده است که پس از سختی‌ها، گشایش فرا می‌رسد.

در سال‌های اخیر، با بحران‌های گوناگونی مانند شیوع کرونا مواجه شدیم و با یاری خدا و همراهی مردم، از آن عبور کردیم. هرچند تصور نمی‌رفت که شرایط عادی شود، اما زندگی به روال خود بازگشت. اکنون نیز این جنگ، اگرچه شرایط دشواری را رقم زده، اما قطعاً پایان خواهد یافت و مردم ایران همچون گذشته، سربلند از این آزمون عبور خواهند کرد.

افزون بر این، باید در زندگی به حکمت اتفاقات بیندیشیم و معنا و جهت زندگی خود را فراموش نکنیم. هدف اصلی ما در دنیا، رسیدن به کمال انسانی و رضایت الهی است. هر کس وظیفه‌ای بر عهده دارد که باید آن را شناسایی و به آن عمل کند. ممکن است برخی اهداف و روش‌ها در دوران جنگ و بحران تغییر یابد، اما هدف نهایی و مسیر کلی باید پابرجا بماند.

از منظر روان‌شناسی، تکنیک‌های شناختی در کنترل افکار و احساسات مؤثر است. یکی از راهکارهای پیشنهادی، فکر کردن به آینده‌ای روشن و پایان قریب‌الوقوع جنگ است. این نگرش، خیال‌پردازی یا خوش‌بینی بی‌مورد نیست، بلکه باور به وعده قطعی الهی است که پیروزی از آنِ اهل ایمان خواهد بود.

از سوی دیگر، نباید اجازه دهیم اخبار منفی و افکار مایوس‌کننده، شمع امید را در دل ما خاموش کند. ذکر «الحمدلله رب العالمین» و به‌ویژه «الحمدلله علی کل حال» که پیامبر اکرم (ص) در سختی‌ها به آن اهتمام می‌ورزیدند، سبب تقویت روحیه و آرامش درونی می‌شود.

در بخش تکنیک‌های عاطفی نیز لازم است احساسات و هیجانات خود را مدیریت کنیم. در این دوره، ممکن است هیجانات مثبت و منفی در نوسان باشد. یکی از رویکردهای مؤثر در روان‌شناسی، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) است. در این شیوه، فرد می‌پذیرد که برخی از واقعیت‌های تلخ زندگی را نمی‌تواند تغییر دهد، اما در برابر آنچه در توان دارد، مسئولیت‌پذیر است.

بنابراین باید در مواجهه با اخبار ناگوار و حوادث دشوار، از انکار و مقاومت بیهوده بپرهیزیم و واقعیت را بپذیریم، اما سبک زندگی خود را حفظ کنیم. آنچه در توان داریم را تغییر دهیم و در مسیر امید، حرکت کنیم. این امر می‌تواند با انجام فعالیت‌های هدفمند و مؤثر مانند آموزش کمک‌های اولیه، آماده کردن بسته‌های ضروری و رعایت سبک زندگی سالم محقق شود.

همچنین، حفظ روابط اجتماعی در این ایام اهمیت دوچندان دارد. ارتباط با اقوام و دوستان، گفت‌وگو و تبادل احساسات در شرایط بحرانی، یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش اضطراب است. حتی اگر شرایط جنگی حاکم باشد، نباید محبت، همدلی و ارتباطات خانوادگی و دوستانه را محدود کرد.

در نهایت، شمع امید را در دل خود زنده نگه داریم و با افکار مثبت، ذکرهای آرام‌بخش و باور به وعده الهی، مسیر زندگی را با آرامش و اطمینان ادامه دهیم. هر جنگی پایانی دارد و در این مسیر، ملت ایران با ایمان، استقامت و همدلی، پیروز خواهد بود.

پنجمین بخش از راهکارها. و ازجمله مهم‌ترین راهکارها که همان راهکارهای معنوی است.

بنده توفیق داشتم در جلسات استاد عباسی خراسانی شرکت کنم. ایشان چند راهکار معنوی ویژه دوران جنگ، به‌خصوص برای شرایط کنونی که رنگ و بوی جنگ ما با اسرائیل را دارد، مطرح کردند.

این راهکارها هم آرامش روحی برای ما به ارمغان می‌آورد و هم قطعاً پیروزی را رقم خواهد زد.

سفارش اول، تلاوت قرآن است. باید با این کتاب عزیز ارتباط مستمر و روزانه برقرار کنیم. این کتاب الهی، کتابی آرامش‌بخش است و نباید مهجور بماند. هم باید قرآن را به‌صورت ترتیبی از ابتدا آغاز کنیم و به ترتیب بخوانیم و هم باید طبق فرمایش حضرت استاد، قرائت‌هایی داشته باشیم برای پیروزی رزمندگان اسلام و در امان ماندن از خطرها. در طول روز دعاهای رفع بلا را قرائت کنیم.

سفارش دوم، صلوات است: «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد و عجّل فرجهم». این ذکر، استجابت همه دعاها را به همراه دارد و موجب می‌شود خداوند متعال بر ما رحمت فرستد. در طول روز تا می‌توانید صلوات بفرستید؛ در بیداری، در حین کار، در تردد و در هر فرصتی که به دست می‌آورید.

سفارش سوم، استغفار است: «استغفرالله ربی و اتوب الیه». این ذکر، موجب نزول الطاف الهی و گشایش امور است. توصیه شده که روزانه حداقل صد مرتبه صلوات و دست‌کم هفتاد مرتبه استغفار بگوییم.

سفارش چهارم، «سبحان‌الله» گفتن است. این ذکر به‌طور ویژه تعلقات دنیایی ما را کاهش می‌دهد. علت بسیاری از اضطراب‌های ما، وابستگی به دنیا و نگرانی از دست دادن آن است. اگر دل از دنیا بکنیم، دیگر در برابر سختی‌ها و از دست دادن‌ها، چنین متزلزل نمی‌شویم. این ذکر، هم تعلقات دنیوی را می‌کاهد و هم آرامش روحی می‌آورد.

سفارش پنجم، دعاهای صحیفه سجادیه است. به‌ویژه در این ایام، دعاهایی از صحیفه بخوانید. دعای بیست‌وهفتم برای مرزداران، دعای مخصوص پیروزی سربازان اسلام و دیگر دعاهای صحیفه.

سفارش ششم، نماز استغاثه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است. نقل شده است که در دوره رضاشاه و فشارهایی که او بر مردم می‌آورد، از جمله ماجرای کشف حجاب، علما و مردم در روز جمعه بیرون رفتند و نماز استغاثه حضرت زهرا را به‌جا آوردند و از خدا خواستند که شرّ این طاغوت را کم کند. همان روز یا شب بعدش، رضاخان از قدرت خلع شد و دستش از مردم کوتاه گردید. این نماز و دعاها بسیار مؤثر است. باید در خانه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را بکوبیم و دست طلب به سویشان دراز کنیم.

سفارش هفتم، خواندن حدیث کساء در خانه است. این حدیث شریف موجب امنیت خانه، رفع غم و اضطراب و دفع نگرانی‌ها می‌شود. پیشنهاد می‌کنم این حدیث را در خانه‌هایتان بخوانید.

سفارش هشتم، دعای فرج و دعا برای سلامتی امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه) است. این ارتباط را حفظ کنید. ما در جنگ آخرالزمان هستیم و این جنگ‌ها مقدمه ظهور حضرت مهدی (ارواحنا فداه) است. دعای عهد، دعای فرج، دعای سلامتی امام زمان را بخوانید و حتی صدقه بدهید، هرچند ناچیز. این صدقه را برای سلامتی خود، عزیزانتان، رهبر معظم انقلاب و مسلمانان فداکار و پیروزی اسلام نذر کنید. برخی هم صلوات هدیه کنند.

سفارش نهم، خواندن آیه «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ».

این دعا و ادعیه شبیه آن را حتی به زبان فارسی بخوانید. نماز بخوانید و دعا کنید. برای پیروزی اسلام، سلامتی سربازان، و موفقیت رهبران عزیز و معظم. این دعاها اثرگذار است.

فراموش نکنید که اگر دشمن ما ابزار جنگی دارد، ما هم ابزار داریم و دست‌برتر ما ایمان است. یکی از توصیه‌های استاد عباسی خراسانی، گفتن ذکر «یَا حَفِیظ» به تعداد عدد ابجد نام خود فرد است. نرم‌افزارهایی هم وجود دارد که عدد ابجد نام را محاسبه می‌کند. این ذکر برای محافظت فردی توصیه شده است.

نباید فراموش کنیم که ما در جبهه حق هستیم و حق هیچ‌گاه شکست نمی‌خورد. پیروزی حق بر باطل وعده قطعی و تخلف‌ناپذیر خداوند است. خدای متعال هم قادر است، هم عالم است و هم عادل، و قطعاً به وعده خود وفا می‌کند.

چگونه در روزهای بحران، آرامش را به کودکانمان هدیه دهیم؟

کودکان بسیار آسیب‌پذیر و لطیف هستند و به اقتضای سن‌شان تجربه مواجهه با بحران‌های جدی را ندارند. نکته اول این است که در این دوره استرس و جنگ، بچه‌ها به محبت و گفت‌وگو بیشتر نیاز دارند. آن‌ها را نوازش کنید، ببوسید، با آن‌ها صحبت کنید، البته به‌صورت متعادل؛ نه آن‌قدر که بچه حس کند اتفاق بدی در راه است و نه آن‌قدر که از محبت دریغ شود.

اگر احساس اضطراب داشتند، حتماً با آن‌ها درباره این ترس صحبت کنید. ازشان بخواهید حرف دلشان را بازگو کنند. این گفت‌وگوها بسیار آرام‌بخش است. با کودکان بیشتر بازی کنید. بازی، استرس بچه‌ها را کاهش می‌دهد. معمولاً کودکان بیشتر از آنکه نگران خودشان باشند، نگران از دست دادن والدینشان هستند. باید به آن‌ها اطمینان خاطر بدهیم که ما کنارشان هستیم و ان‌شاءالله این دوران را با هم پشت سر خواهیم گذاشت.

مراقب باشید اضطراب‌های خود را به آن‌ها منتقل نکنید. اگر پدر و مادری آرام باشند، بچه‌ها هم آرام خواهند ماند. نکته دیگر، محدود کردن اخبار است. کودکان نباید در معرض اخبار ناگوار، صحنه‌های دلخراش و هشدارهای مداوم قرار بگیرند. البته واقعیت‌ها را باید به زبان کودکانه و متناسب با سن‌شان توضیح داد و در کنارش امید و افق‌های مثبت را هم گفت.

به کودکان مسئولیت بدهید. حتی کارهای ساده مثل خرید، جابجایی وسایل و کمک در کارهای خانه، تا بچه‌ها درگیر و فعال بمانند و دچار خمودگی و بی‌حوصلگی نشوند. تفریح و بازی آن‌ها را قطع نکنید. سعی کنید حتی در این ایام برنامه‌های شادی‌بخش، بازی، نقاشی و شعرخوانی در خانه ترتیب دهید. شعرهای حماسی، داستان‌های صدر اسلام، پیروزی‌های رزمندگان، خاطرات شهدا و افتخارات نوجوانان و جوانان در تاریخ اسلام را برایشان تعریف کنید.

بگذارید بچه‌ها با فرهنگ مقاومت آشنا شوند و الگو بگیرند. نوجوانان ما باید امروز تمرین کنند تا فردا در مسیر مقاومت و شجاعت قرار بگیرند. برای نقاشی‌هایشان موضوعات شاد و الهام‌بخش پیشنهاد دهید. شعرهای میهنی و حماسی را با هم بخوانید. این‌ها موجب آرامش روح و تقویت روحیه آن‌ها می‌شود.

چگونه با ناامیدان و مخالفان مقاومت در این روزها برخورد کنیم؟

توصیه استاد عباسی خراسانی این بود که وارد جدل نشویم. به‌جای آن، همدلی کنیم و بگوییم: «ما هم از جنگ ناراحتیم. هیچ‌کس طالب جنگ نیست، اما الان وقت این حرف‌ها نیست. باید ببینیم چطور می‌توانیم از این شرایط سربلند بیرون بیاییم.»

حتی بسیاری از افراد و گروه‌هایی که سابقاً با جریان مقاومت همراه نبودند، امروز کنار مردم مظلوم غزه و لبنان ایستاده‌اند. بنابراین باید واقعیت‌ها را ببینیم و در عین حال امید را در دل‌ها زنده نگه داریم.