حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در یادداشت هایی فرمان قرآن در شرایط جنگی را واکاوی می‌کند. فرمان‌هایی که یاری نمودن هم وطنان و کمک به مهاجران از وظایف اسلامی را در برمی‌گیرد.
قرآن در شرایط جنگی چه وظیفه ای را در تعامل با هم وطنان برعهده مسلمانان قرار داده است؟
پاسخ محکم قرآن؛ یاری نمودن
خدای سبحان در سوره انفال می‌فرماید: «... إِنِ اسْتَنْصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ... انفال/72؛ اگر گروهی (مومنان مهاجر) به خاطر حفظ دین و آئینشان از شما یاری طلب کنند، بر شما لازم است که به یاری آنان بشتابید.»
در قرآن، به کمک و یاری "انصار" به "مجاهدین" در آیات مختلفی اشاره شده است. به ویژه در سوره انفال، آیه 74، «والّذین ءامنوا وهاجروا وجهدوا فی سبیل اللّه والّذین ءاووا وّنصروا أولئک هم المؤمنون حقًّا ...؛ و آنها که ایمان آوردند و هجرت نمودند و جهاد در راه خدا کردند، و آنها که پناه دادند و یاری کردند، آنان مؤ منان حقیقی اند....»به صراحت از ایمان آورندگان، مهاجرین و کسانی که هجرت کردند و جهاد نمودند و نیز کسانی که پناه دادند و یاری کردند، به عنوان مؤمنان حقیقی یاد شده است. این آیه به طور خاص به انصار اشاره دارد که به مجاهدین (مهاجران از مکه به مدینه) پناه دادند و از آنها حمایت کردند.
به طور خلاصه، آیات قرآن به این موضوع اشاره دارند که انصار با فراهم کردن مسکن، غذا، و سایر امکانات، به مجاهدین در مدینه کمک کردند و این عمل آنها به عنوان یک عمل ایمانی و نیکوکاری مورد تأکید قرار گرفته است.
با توجه به شرایط جنگی پیش آمده در کشور که عده ای از هم وطنان ما نیاز به یاری و کمک دارند بر همه مسلمانان لازم است تا هر کسی به اندازه توانش برادران و هم وطنانش را یاری نماید.
مصادیق یاری نمودن
از مصادیق مهم یاری نمودن در این وضعیت که عده ای از هم وطنان به جهت در معرض خطر بودن جانشان مجبور به ترک منازل خویش و مهاجرت به استان های همجوار شدند،بر همه مسلمانان به ویژه شهرهایی که میزبان این مهاجران هستند لازم است تا مکان و سرپناه مناسب و هم چنین آذوغه کافی برای آنان فراهم نمایند.و بر مسئولین آن شهرها نیز لاز است تا امکانات لازم و امنیت و آرامش کافی را برای آنان فراهم نمایند.
ارزش یاری نمودن هم وطنان در روایات
یاری نمودن هم وطنان و هم کیشان آنهم در شرایط جنگی و حمله دشمنان به سر زمین مسلمانان از سفارش های اهل بیت(ع) است، رسول خدا(ص) فرمود: « سرآمد کارها ، سه چیز است :... مواسات نسبت به برادر [دینی] ...» و در سخنی دیگر نیز فرمود:« مؤمن را بر مؤمن ، هفت حق است که از جانب خداوند عزّ و جلّ بر او واجب گشته اند : ...، در مال خود با برادران دینی و همکیش خود مواسات داشته باشد...»
در روایت آمده است مردی دیرتر به نزد پیامبر خدا (ص) آمد . پیامبر(ص) فرمود : «چرا دیر کردی؟». گفت: برهنگی باعث شد، ای پیامبر خدا! فرمود : «آیا همسایه ای نداشتی که دو جامه داشته باشد و یکی را به تو عاریه دهد؟» . گفت : چرا، ای پیامبر خدا! فرمود: «او برادر تو نیست» و در سخنی دیگر فرمود: «بهترین برادر تو کسی است که در راه اطاعت خدا یاریت رساند و از نافرمانیهای او بازت دارد و به خشنودی او فرمانت دهد».
امام علی(ع) در ارزش مواسات با برادران دینی و وهم وطن فرمود: «مواسات ، برترینِ کارهاست» و در سخنی دیگر نیز فرمود: «برترین مردانگی، مواسات با برادران دینی و همکیش در اموال، برابری با آنان در احوال است».
معلی بن خنیس در این باره از امام صادق(ع) نقل نموده است که فرمود: «از حقوق همکیشان و هم وطنان، آن است که همدیگر را به جان و مال و زبان و دست و پای خویش یاری کنند ، و در هیچ یک از اینها با همدیگر مضائقه نکنند» راوی گوید که امام باقر(ع) به من فرمود: «أی ابا اسمعیل آیا دیده ای که پیش ما اگر مرد بی ردا می بود ، بعضی از برادران ردای اضافی خویش را بدو می داد تا بی ردا نماند؟ گفتم چنین کسی ندیده‌ام فرمود: «اگر آن مرد بی اِزاری(لباس) می‌بود، می‌شد که یکی از برادران اِزار زیادی خویش را به او دهد؟ تا اِزاری بدست آرد؟ گفتم نه، پس دست بران خویش زده فرمود اینان برادر نیستند.»
امام صادق(ع) در باره رعایت مواسات امیرمؤمنان علی(ع) در حق رسول خد(ص) فرمود: «در جنگ اُحُد، مسلمانان از گرد پیامبر خدا (ص) پراکنده گشتند و ایشان، سخت خشمگین شد. پیامبر(ص) هر گاه خشمگین می شد، عرق ، مانند دانه‌های مروارید از پیشانی اش سرازیر می گشت. پیامبر(ص) نگاه کرد و علی(ع) را در کنار خویش دید به او فرمود: «تو نیز با کسانی که از گرد پیامبر خدا پراکنده اند، به پسران پدرت بپیوند!»
علی(ع) گفت : ای پیامبر خدا! الگوی من شمایید. پیامبر(ص) فرمود: «پس اینان(دشمنان) را از من دور کن». علی(ع) حمله کرد و بر نخستین کس از دشمن که رسید، ضربتی فرود آورد.
جبرئیل(ع) گفت: این است مواسات (فداکاری). پیامبر(ص) فرمود: «همانا او(علی) از من است و من از اویم». جبرئیل(ع) گفت: و من نیز از شما دو تن هستم. ای محمّد! پیامبر خدا به جبرئیل(ع) نگریست که بر او رنگی از طلا در میان آسمان و زمین، نشسته بود و می گفت : «شمشیری جز ذو الفقار نیست و جوان مردی جز علی نیست».
مُعَلّی بن خُنَیس در باره مواسات امام صادق(ع) نسبت به همکیشان و مسلمانان گفته است: امام صادق(ع) در شبی که نَم نَم باران می آمد، به قصد صُفّه بنی ساعده خارج شد. من در پی ایشان به راه افتادم. ناگاه؛ چیزی از دست ایشان افتاد، گفت: «بسم اللّه . خدایا! به ما برگردان» ،من جلو رفتم و سلام کردم . فرمود : «معلّی؟». گفتم : بله ، فدایت شوم! فرمود : «با دستت بگرد و آنچه یافتی ، به من بده».
من گشتم. دیدم مقدار زیادی نان؛ روی زمین ، پراکنده شده است و هر چه می یافتم، تحویل ایشان می دادم . ناگاه کیسه چرمینی پر از نان یافتم که نمی‌توانستم آن را بلند کنم. گفتم : فدایت شوم! آن را روی سرم حمل می کنم. فرمود : «نه! من به این کار ، از تو سزاوارترم ؛ اما همراهم بیا». ما به صُفّه بنی ساعده رفتیم. عدّه‌ای را دیدیم که خوابیده‌اند. امام(ع) آهسته یکی دو گِرده نان کنار هر کدام گذاشت تا به نفر آخر رسید.
سپس برگشتیم. گفتم: فدایت شوم! آیا اینها حق را می‌شناسند (شیعه هستند)؟ فرمود: «اگر می شناختند، در دادن نمک هم نسبت به آنها مواسات می کردیم».همچنین آن حضرت فرمود:« مبادا تو سیر باشی و همکیش و برادر دینیت گرسنه باشد و تو سیر آب باشی او تشنه باشد و تو پوشیده باشی و او برهنه باشد؟»
امام کاظم(ع) نیز در باره ارزش مواسات فرمودند: «مؤمن با چیزی برتر از مواسات نسبت به مؤمن ، به خداوند عزّ و جلّ نزدیک نشده است و این ، همان سخن خدای متعال است که : «هرگز به نیکوکاری نخواهید رسید تا این که از آنچه دوست دارید، انفاق کنید».
درباره آثار رعایت مواسات در حق برادران ایمانی و همکیشان در قیامت از رسول خدا نقل شده است که فرمودند: «سوگند به آن که مرا به حق به پیامبری برانگیخت، در روز قیامت، بنده ای از بندگان خدا در ایستگاهی [از ایستگاه های قیامت] می‌ایستد و شعله‌ای آتش، بزرگ تر از همه کوه‌های دنیا در برابرش آشکار می گردد، به طوری که میان او و آن شعله هیچ حایلی نیست. در همان حال که سرگردان است ناگاه، گِرده‌ای نان یا دانه‌ای [گندم یا جز آن] که [در دنیا] به آن نیاز داشته و به برادری مؤمن کمک کرده است، از هوا در پیرامون او فرود می آید و مانند بزرگ ترین کوه ها می شود و گرداگرد او را می گیرد و مانع رسیدن آن شعله به او می شود و از حرارت و دود آن، کمترین آسیبی به او نمی‌رسد تا این که وارد بهشت می شود».
امیرمومنان علی(ع) در باره آثار رعایت مواسات در حق همکیشان در دنیا فرموده است: «هیچ چیزی مانند مواسات ، پیوند برادری را حفظ نمی‌کند» و در سخنی دیگر نیز فرمود: «نظام دین، به دو چیز است ...، و مواسات نسبت به برادرانت» و همچنین در سفارش های خویش به کمیل بن زیاد فرمودند: «ای کمیل! برکت، در مال کسی است که زکات بدهد و نسبت به مؤمنان، مواسات کند و به خویشان رسیدگی نماید».
امام صادق(ع) در باره اثر دعای برادر مومن که مورد مواسات قرار گرفته است فرمود : «سه دعاست که از درگاه خداوند متعال رد نمی‌شود : ...و دعای مرد مؤمن برای برادر مؤمنش که به خاطر ما نسبت به او مواسات کرده است و نفرینش در حق او که می‌توانسته به وی کمک کند و نکرده، در حالی که وی به آن محتاج بوده است».
امام باقر(ع) درباره تبیین حقیقت مواسات فرمودند: «ای حَجّاج! مواسات شما چگونه است؟». گفتم : خوب است ، ای ابو جعفر! فرمود : «آیا هر گاه فردی از شما نیاز پیدا کند ، دستش را در جیب برادرش می کند و به اندازه نیازش بر می‌دارد؟» . گفتم:در این حد ، نه! فرمود: «اگر این گونه رفتار کرده بودید، نیازمند نمی‌شدید».
نظر شما