این اقدام با فراهم کردن اطلاعات دقیق و به‌روز از وضعیت زیست‌محیطی جزایر، مدیریت بهینه منابع و جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی، به حفظ و بهره‌برداری پایدار از این مناطق کمک می‌کند. چندی پیش، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این مطلب، از تکمیل مطالعات زیست‌محیطی پنج جزیره در خلیج‌فارس و برنامه‌ریزی با هدف مدیریت گردشگری، حفاظت از زیستگاه‌های حساس ساحلی-دریایی و تعیین کاربری متناسب با ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی برای این جزایر خبر داد.
به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، این اقدام گام مؤثری در راستای بدست آوردن اطلاعات به‌روز، دقیق، علمی و تخصصی از وضعیت زیست‌محیطی جزایر است.
شرایط منحصربه‌فرد جزایر خلیج‌فارس
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان محیط زیست نیز در گفت‌وگو با ما می‌گوید: جزایر خلیج‌فارس به لحاظ محیط زیستی شرایط منحصربه‌فردی دارند، ازجمله اینکه کاملاً محصور در آب هستند، ازاین‌رو به دلیل محدودیت و عرصه کمی که دارند، در شرایط اکولوژیکی بسیار حساسی قرار دارند. نکته دوم اینکه در همه مناطق کم‌عمق ساحلی جزایر ما زیستگاه‌های حساس ساحلی دریایی قرار دارند که شاید مهم‌ترین آن‌ها سنگ‌های مرجانی، مناطق نوزادگاهی آبزیان دریایی، مناطق تخم‌گذاری گونه‌های تحت حمایت سازمان حفاظت محیط‌زیست، بسترهای علفی و دیگر موارد حساس زیستگاه‌های ساحلی باشند و نکته سوم اینکه جزایر ما درحال‌توسعه هستند که زبانه‌های سیاست‌های کلی توسعه در سرزمین نیز به جزایر کشیده شده و برخی به‌عنوان مناطق آزاد تجاری معرفی‌شده، برخی از گذشته جزو مناطق توسعه فعالیت‌های نفتی بوده‌اند و برخی دیگر مقر فعالیت‌های نظامی هستند، ضمن آنکه تعداد کمی از این جزایر نیز از گذشته جزو مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست محسوب می‌شوند که مجموع این موارد، بیانگر ضرورت شناخت بیشتر ظرفیت‌های محیط‌زیستی جزایر است، به همین دلیل نیاز است مطالعات جامعی در قالب شناسنامه زیست‌محیطی جزایر انجام شود تا بتوان به‌واسطه آن، افزون بر حفاظت از محیط‌زیست، توسعه جزایر را نیز مدیریت کرد.
شهرام فداکار در پاسخ به این پرسش که تهیه شناسنامه برای جزایر نیازمند چه اقداماتی است و این شناسنامه‌ها باید دارای چه مؤلفه‌هایی باشند، اظهار می‌کند: برای تهیه شناسنامه از روش‌های علمی مطالعات استفاده می‌شود که از متدهای علمی مطالعه بهره می‌برند. مطالعه به این صورت است که وضعیت موجود محیط‌زیست را در جزیره- پهنه خشکی و پهنه‌های دریایی تحت تأثیر که معمولاً تا اعماق مشخصی امکان حضور زیستگاه‌های حساس و یا حضور گونه‌های حساس وجود دارد - بررسی می‌کند و به استناد قانون، این اختیار به سازمان محیط‌زیست داده‌شده که مطالعات مرتبط با این مهم را انجام دهد. به‌طوری‌که براساس ماده۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، این سازمان موظف به شناسایی و حفاظت زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های سرزمین شده است. همچنین در بند «ت» ماده ۶۰ قانون برنامه هفتم توسعه بر مطالعه زیستگاه‌های حساس دارای گونه‌های حساس نیز تأکید شده و آمده است ضرورت دارد این زیستگاه‌ها با همکاری سایر نهادها و دستگاه‌ها تعیین تکلیف شود. ضمن آنکه در سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب درزمینه محیط‌زیست مکلف به شناسایی، معرفی و تهیه اطلس زیستگاه‌های حساس- حتی ساحل دریایی- شده است. بنابراین در قوانین مختلف، این اختیار به سازمان محیط‌زیست داده‌شده که به مطالعه، تعیین تکلیف و تعیین کاربری پهنه‌های زیست‌محیطی کشور اقدام کند.
مستندات قانونی کشور
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی کشور تصریح می‌کند: در قانون، متولی خاصی برای جزایر به‌عنوان جزیره تعیین نشده، اما با توجه به اینکه نوع فعالیت جزایر دسته‌بندی‌شده است، بسته به نوع فعالیت آن‌ها - فعالیت جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی که دارند- تعیین تکلیف شده‌اند و با استناد به قوانین ذکرشده، سازمان محیط‌زیست موظف به بررسی اکوسیستم‌های مناطق مختلف کشور، ازجمله جزایر است. البته افزون بر سازمان محیط‌زیست ۳۰ دستگاه دیگر ازجمله سازمان مناطق آزاد و سازمان بندرها نیز با این موضوع مرتبط هستند.
فداکار در خصوص تعداد جزایر می‌گوید: دسته‌بندی جزایر بستگی به مساحت و سکونتگاه بودن آن‌ها دارد، ازاین‌رو، اعداد و ارقام متفاوتی از ۳۴ تا ۶۰ جزیره عنوان‌شده است که اگر بخواهیم جزایر کوچک از قبیل جزایر ناز ناحیه جنوبی جزیره قشم، جزایری که در «شیف» و جزایری که در «ام‌الکرم» و بوشهر قرار دارند را لحاظ کنیم، حدود ۵۵ تا ۶۰ جزیره در مجموعه خلیج‌فارس وجود دارد.
صدور شناسنامه برای پنج جزیره کشور
این مسئول بابیان اینکه تهیه شناسنامه برای جزایر خلیج‌فارس را آغاز کرده‌ایم تا بتوانیم اطلاعات به‌روز، دقیق، علمی و تخصصی از وضعیت زیست‌محیطی آن‌ها داشته باشیم، ادامه می‌دهد: مطالعات پنج جزیره تقریباً تمام‌شده است. در این مطالعات از روش‌های علمی و به‌روز دنیا استفاده‌شده و چهار فصل سال را پوشش داده است، چراکه لازم بود فصل حضور پرندگان مهاجر، فصل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها و دیگرگونه‌ها نیز پایش شود. در هرمز و هنگام این مطالعات انجام گرفت و طی آن از توان علمی دانشگاه‌ها، تجربه‌ها و دانش بومی جوامع محلی نیز استفاده شد تا آسیب‌های زیست‌محیطی جزایر ارزیابی و شناسنامه‌ای جامع برای آن‌ها تدوین شود.
وی می‌افزاید: در سال‌های پیش‌رو نیز قصد مطالعه روی چهار جزیره دیگر را داریم، زیرا تاکنون اطلاعات زیادی بدست‌آمده و مشخص‌شده کدام بخش از سواحل به چه دلایلی زیستگاه حساس محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه تا اعماق ۶ متری برخی از سواحل این جزایر آبسنگ‌های مرجانی وجود دارد که بر اساس قوانین ملی و مفاد کنوانسیون‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله مناطق حساس یا تالاب محسوب می‌شوند. بر همین اساس تصمیم گرفته شد این تجربه به اغلب جزایر تعمیم داده شود و قرار شد هرسال چند جزیره شناسنامه‌دار شوند.
اهمیت تهیه شناسنامه برای حفاظت از جزایر
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی کشور در پاسخ به این پرسش که تهیه شناسنامه برای جزایر چه مزیتی در سطح بین‌الملل دارد، می‌گوید: در سازمان ملل مجموعه‌ای به‌نام جزایر کوچک وجود دارد که منظور از آن، جزایری است (مانند جزایر سلیمان در اقیانوس آرام) که دولت‌های مستقل دارند، اما جزایر ما مشمول آن نمی‌شود، چون به‌عنوان جزایر سرزمینی، نحوه مدیریت آن‌ها با دولت است. بااین‌حال چون توسعه به‌صورت لجام‌گسیخته در حال رسیدن به جزایر است، برای پیشگیری از تخریب زیست‌محیطی و خسارت‌های ناشی از آن باید جزایر سرزمینمان به‌نوعی مدیریت شوند که آسیبی متوجه محیط‌های شکننده و اکولوژیکی آن‌ها نشود، چراکه جزایر به سرزمین اصلی متصل نیستند و تنوع محیط زیستی آن‌ها در بخش خشکی، چندان قابل‌ملاحظه نیست، درحالی‌که در بخش دریایی از تنوع زیستی بالایی برخوردارند و ضرورت دارد مدیریت سواحل این جزایر سختگیرانه و با ضوابط و استانداردهای به‌روزتر صورت گیرد. ازاین‌رو، در این مطالعات (تهیه شناسنامه برای جزایر) همه پهنه‌ها مشخص و پهنه‌های آسیب‌پذیر رتبه‌بندی می‌شوند، امکان استقرار فعالیت‌ها و توسعه در سواحل این جزایر نیز رتبه‌بندی می‌شود تا مشخص شود هر پهنه و اکوسیستم می‌تواند پذیرای چه نوع توسعه‌ای باشد. به‌عنوان نمونه اگر یک اکوسیستم مرجانی در ساحل جزیره‌ای وجود داشته باشد، آنجا مستعد استقرار فعالیت‌های نفتی نیست و باید فعالیت‌هایی مثل گردشگری پایدار در آن جزیره اتفاق بیفتد تا صنعت گردشگری و طبیعت‌گردی از مواهب طبیعی آنجا سود ببرد. یا اینکه ممکن است پهنه موردمطالعه مستعد استقرار بندر نباشد. به‌این‌ترتیب با تهیه شناسنامه برای جزایر، جزیره‌های ما به لحاظ توسعه لکه‌گذاری می‌شوند تا همه فعالیت‌ها برابر با ضوابط و استانداردها مستقر و پایداری جزایر حفظ شوند. به‌عبارتی‌دیگر تهیه شناسنامه زیست‌محیطی برای جزایر با هدف حفاظت زیست‌محیطی و مدیریت گردشگری انجام می‌شود و درواقع با تهیه شناسنامه، امکان برنامه‌ریزی و مدیریت بهتر پروژه‌های گردشگری با در نظر گرفتن ظرفیت‌های اکولوژیکی جزایر فراهم و از توسعه نامتوازن و مخرب در جزایر پیشگیری می‌شود.
زیرساخت برای گردشگری دریایی نداریم
فداکار با اشاره به اینکه ما در بخش گردشگری دریایی موفقیت چندانی نداشته‌ایم، اضافه می‌کند: با توجه به اینکه جزایر ما در بخش گردشگری دریایی قرار دارند تاکنون در این حوزه موفقیتی حاصل نشده است و اگر اتفاقی هم افتاده، نه به‌واسطه حمایت‌ها و تصمیم‌گیری‌های صحیح، بلکه به دلیل فعالیت‌های خودجوش بوده است. به‌این‌ترتیب اگر سواحل جزایر را بررسی کنید متوجه خواهید شد زیرساخت‌های مناسب برای گردشگری دریایی به‌ویژه در جزایر وجود ندارد. به‌عنوان نمونه در جزیره هرمز یک گردشگری لجام‌گسیخته در حال اتفاق است که نیازمند مدیریت است. همچنین در جزایر مناطق آزاد که از مطلوبیت خرید برخوردارند، هدف سفر، حضور در سواحل نیست و گردشگران داخلی به خاطر مسائل اقتصادی به این سواحل سفر می‌کنند. درحالی‌که همه جزایر ما از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردارند که می‌توانند خدمات شایان‌ذکری در حوزه گردشگری - نه‌تنها به‌صورت ملی و منطقه‌ای بلکه به‌صورت بین‌المللی- به گردشگران ارائه دهند. این مسئول می‌افزاید: اکنون برخی از جزایر ما به دلیل ضعف مدیریت به‌صورت غیراصولی در حوزه گردشگری فعالیت دارند. به‌عنوان نمونه جزیره «شیدور» که در نزدیکی جزیره لاوان قرار دارد و منطقه‌ای حفاظت‌شده، و دارای تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه زیست‌کره است، به‌صورت کاملاً غیراصولی پذیرای گردشگران شده که اثرات مخربی را برای محیط‌زیست منطقه به همراه دارد. همچنین سواحل جزیره هرمز به دلیل برداشت غیرقانونی خاک توسط گردشگران و یا مناطق حفاظت‌شده «خورخوران» در جزایر قشم -این منطقه شامل جنگل‌های حراست و به‌عنوان یک ذخیره‌گاه زیست‌کره شناخته می‌شود- تحت تأثیر حضور گردشگران قرار گرفته و تعداد زیاد گردشگران در این مناطق، آثار مخرب زیست‌محیطی به همراه داشته است.
تفاوت سند آمایش سرزمین با شناسنامه زیست‌محیطی
فداکار درباره تفاوت سند آمایش سرزمین با شناسنامه زیست‌محیطی، می‌گوید: سند آمایش سرزمین با شناسنامه زیست‌محیطی متفاوت است. به‌عنوان نمونه جزایری همچون «کیش»، «هندورابی» و «قشم» جزایری هستند که در گذشته مطالعات مدیریت تلفیقی سواحل آن‌ها در دو مرحله انجام‌شده است، اما سایر جزایر به دلایل مختلف ازجمله نبود منابع مالی و مسائل سیاسی فاقد مطالعات جامع آمایش سرزمین هستند. بااین‌حال، مطالعات محیط زیستی روی سواحل جزیره کیش، قشم، هندورابی، ابوموسی و فارو انجام‌شده و مطالعات جزایر «هرمز»، «لارک» و «هنگام» نیز در دست انجام است؛ درواقع شناسنامه‌دار کردن جزایر به‌منظور حفاظت از محیط‌زیست، مدیریت صحیح گردشگری و توسعه پایدار این مناطق صورت می‌گیرد و شناسنامه زیست‌محیطی جزایر شامل اطلاعات دقیق و به‌روز از وضعیت زیست‌محیطی، زیستگاه‌های حساس و همچنین کاربری‌های پیشنهادی با در نظر گرفتن ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی است.
نظر شما