ضمن آنکه گرچه براساس قانون جوانی جمعیت و طبق اعلام وزارت بهداشت، زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی رایگان است؛ اما گفته می‌شود در برخی بیمارستان‌های تخصصی زنان در تهران بیش از یک‌میلیون و ۵۰۰هزار تومان از مادران باردار دریافت می‌شود.
این در حالی است که مسئولان بارها از کاهش جمعیت در چند سال آینده اظهار نگرانی کرده‌اند. چنان‌که مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت می‌گوید در صورت ادامه روند سریع کاهش نرخ باروری در ایران، جمعیت کشور تا سال ۲۱۰۰ میلادی به حدود ۳۱میلیون نفر می‌رسد!
بیمارستان دولتی، بیمارستان خصوصی
زهرا، زن جوان بیست‌ودو ساله ساکن جنوب تهران، فرزند اولش را در یکی از بیمارستان‌های دولتی شلوغ به دنیا آورده است.
در یک نیمه‌شب به بیمارستان مراجعه کرده اما به دلیل نبود تخت خالی، بیش از دو ساعت در راهرو بخش زنان انتظار کشیده است. فضای آشفته، ازدحام بیماران، نبود زیرساخت مناسب، رفتار سرد پرسنل و نداشتن همراه در طول زایمان، تجربه‌ای سخت و فراموش‌نشدنی را برایش به یادگار گذاشته است؛ هرچند می‌گوید از عملکرد حرفه‌ای ماما رضایت داشته است.
اما نسترن سی‌وچهار ساله، فرزند دومش را در یکی از بیمارستان‌های خصوصی به دنیا آورده است؛ جایی با فضایی آرام، خدمات اختصاصی و امکان حضور همسر در اتاق زایمان. او با مامای همراه و تیم پزشکی ثابت، مراحل زایمان را گذرانده است، با هزینه‌ای بیش از ۵۰میلیون تومان که حتی بیمه تکمیلی هم نتوانسته آن را پوشش دهد. این مادر معتقد است بخشی از خدمات ارائه‌شده غیرضروری بوده و صرفاً برای افزایش هزینه‌ها اضافه شده است. هرچند کیفیت مراقبت مطلوب بود اما نبود شفافیت در تعرفه‌ها موجب نارضایتی او شده است.
سارا سی‌وهفت‌ساله، با سابقه بارداری پرخطر، در هفته سی‌وپنجم به دلیل علائم شدید پره‌اکلامپسی به اورژانس منتقل شده و با تصمیم فوری تیم پزشکی بیمارستان تخصصی زنان، تحت عمل سزارین قرار گرفته است. او معتقد است در شرایط بحرانی، نظام درمانی عملکرد مناسبی دارد، اما نبود اطلاع‌رسانی و حمایت روانی در این لحظات، ترس و احساس بی‌اختیاری را برای مادران افزایش می‌دهد.فاطمه بیست‌ودو ساله هم که در بیمارستان دولتی زایمان کرده است، ضمن رضایت نسبی از هزینه‌های پایین‌تر، از شرایط نامناسب و کمبود تخت گلایه دارد و می‌گوید مدت زیادی را در راهرو بیمارستان گذرانده است.
هزینه‌های متفاوت زایمان در بیمارستان‌های خصوصی
هزینه زایمان در بیمارستان‌های خصوصی پایتخت گاهی به‌قدری متفاوت و چشمگیر است که هر خانواده‌ای را شوکه می‌کند. برای نمونه، زایمان طبیعی همراه با یک شب بستری در اتاق عمومی معمولاً حدود ۳۰میلیون تومان هزینه دارد. اما اگر بخواهید کمی بیشتر راحتی داشته باشید و اتاق خصوصی انتخاب کنید، باید حدود ۳۳میلیون تومان کنار بگذارید و اگر ترجیح دهید در اتاق وی‌آی‌پی با امکانات لوکس‌تر بستری شوید، هزینه تا ۴۲میلیون تومان هم بالا می‌رود.
حالا اگر پای سزارین وسط باشد، هزینه‌ها بیشتر از این حرف‌هاست. هزینه یک شب بستری در اتاق عمومی به حدود ۴۵میلیون تومان، اتاق خصوصی ۴۹میلیون و اتاق وی‌آی‌پی به ۵۸میلیون تومان می‌رسد. این‌ها فقط پایه هزینه‌ها هستند؛ اگر پای دوقلوها به میان بیاید، به همین مبلغ حدود ۸میلیون تومان اضافه می‌شود.
برای مثال در بیمارستان کسری، هزینه زایمان سزارین تقریباً ۵۰میلیون تومان است که اگر اتاق خصوصی انتخاب کنید و هزینه‌های دارو، همراه و آزمایش هم به آن اضافه شود، رقم نهایی خیلی بیشتر می‌شود. هزینه زایمان طبیعی در این بیمارستان ۲۲ تا ۲۵میلیون تومان اعلام شده است.
بیمارستان لاله هم شرایط خاص خود را دارد؛ برای زایمان طبیعی حدود ۳۵میلیون تومان و برای سزارین ۴۵میلیون تومان هزینه می‌گیرد و البته اگر نیاز باشد عمل دوم انجام شود، باز هم هزینه‌ها افزایش می‌یابد.
در بیمارستان مهر هم هزینه زایمان طبیعی ۳۰ تا ۳۵ میلیون و زایمان سزارین حدود ۵۵میلیون تومان برآورد شده است.
اما اگر خانواده‌ها بخواهند تجربه‌ای خاص و لاکچری داشته باشند، هزینه‌ها به‌طرز قابل توجهی بالاتر می‌رود. بسته کامل لاکچری که شامل تزئینات شیک اتاق، عکاسی حرفه‌ای، گیفت‌های ویژه، لباس‌های ست و اقامت اضافه است، می‌تواند هزینه‌ای بین ۸۵ تا ۱۰۰ میلیون تومان روی دست خانواده‌ها بگذارد.جالب است بدانید فقط تزئین اتاق زایمان با گل‌های طبیعی و بادکنک‌آرایی حرفه‌ای خودش ۷ تا ۱۲میلیون تومان هزینه دارد.
تفاوت انتخاب ماما و پزشک در بخش‌های دولتی و خصوصی
ناهید خداکرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه در نظام سلامت ایران، خدمات پزشکی و درمانی در سه بخش خیریه، خصوصی و دولتی ارائه می‌شود، به خبرنگار ما می‌گوید: بیمارستان‌های دولتی که معمولاً با نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی فعالیت می‌کنند، بخش مهمی از این خدمات را بر عهده دارند. ماماهای شاغل در این بیمارستان‌ها علاوه بر انجام مراقبت‌های دوران بارداری در کلینیک‌ها، مسئول کنترل فرایند زایمان نیز هستند و در بیشتر موارد، فرایند زایمان طبیعی نیز توسط خود آن‌ها انجام می‌شود. ماماهای زایشگاه‌های دولتی، استخدام رسمی، قراردادی یا طرحی دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند و حقوق آن‌ها را دانشگاه پرداخت می‌کند. با توجه به نقش کلیدی آن‌ها در اجرای فرایند زایمان، بخشی از تعرفه زایمان طبیعی باید به این گروه تعلق گیرد؛ چراکه براساس آمار، بیش از ۷۰درصد زایمان‌های طبیعی در بیمارستان‌های دولتی توسط ماماها انجام می‌شود.
او ادامه می‌دهد: در برخی موارد خاص که بارداری نیازمند مراقبت‌ها یا خدمات ویژه تخصصی است، تیمی متشکل از متخصص زنان، ماما، متخصص بیهوشی و متخصص نوزادان به‌صورت گروهی هدایت و کنترل روند زایمان را بر عهده می‌گیرند. در چنین شرایطی، زایمان ممکن است توسط متخصص زنان یا ماما انجام شود. در حال حاضر، بخش عمده‌ای از زایمان‌های طبیعی در بیمارستان‌های دولتی توسط ماماها انجام می‌شود. در بیمارستان‌های آموزشی نیز فرایند زایمان معمولاً توسط رزیدنت‌ها یا دستیاران تخصصی جراحی زنان و در برخی موارد توسط دانشجویان مامایی، تحت هدایت و نظارت استادان مامایی صورت می‌گیرد.
در بخش خصوصی، زایمان‌های طبیعی معمولاً توسط متخصصان زنان یا ماماهایی انجام می‌شود که بیمار در طول دوره بارداری به آن‌ها مراجعه کرده است. در این موارد، زنان باردار معمولاً ترجیح می‌دهند زایمانشان توسط همان پزشک یا مامایی انجام شود که در طول بارداری آن‌ها را ویزیت کرده است؛ چه در مطب‌های متخصصان زنان و زایمان و چه در مراکز مشاوره مامایی یا مطب‌های مامایی.
خداکرمی درباره اینکه در بیمارستان‌های دولتی، مادرانی که برای زایمان مراجعه می‌کنند، امکان انتخاب مامای خاص یا متخصص زنان موردنظر خود را ندارند، می‌گوید: در این مراکز، خدمات، شیفتی ارائه می‌شود و مادر براساس زمان مراجعه، خدمات را از ماما یا پزشک شیفت همان روز دریافت می‌کند. اما در بخش خصوصی بیشتر مادران ترجیح می‌دهند همان ماما یا متخصصی که در طول دوران بارداری مراقبت‌های لازم را انجام داده، در زمان زایمان نیز در کنارشان حضور داشته باشد. ماماهای بخش خصوصی، برخلاف بخش دولتی، حقوق دولتی دریافت نمی‌کنند و به صورت مستقل فعالیت دارند. این افراد معمولاً دارای مطب یا مرکز مشاوره مامایی هستند و کلاس‌های آمادگی برای زایمان را نیز خود برگزار می‌کنند.
وی همچنین می‌افزاید: در هنگام زایمان، ماماهای بخش خصوصی ممکن است به عنوان مامای همراه در کنار مادر حضور یابند، بدون اینکه به‌طور مستقیم در روند زایمان دخالت داشته باشند. در موارد دیگر، همان ماما که در دوران بارداری از مادر مراقبت کرده است، فرایند زایمان را نیز به عهده می‌گیرد و مراقبت‌های پس از زایمان را تا ۴۰ روز ادامه می‌دهد. در صورتی که مادر تحت پوشش بیمه تکمیلی باشد، بخشی از هزینه‌های زایمان را بیمه پرداخت می‌کند. در غیر این صورت، هزینه‌ها مطابق با تعرفه‌های بخش خصوصی بر عهده مادر خواهد بود. این در حالی است که در بیمارستان‌های دولتی، زایمان برای مادر رایگان است و ماماهای شاغل، حقوق خود را از دانشگاه علوم پزشکی دریافت می‌کنند.
خداکرمی در پاسخ به این پرسش که چرا هزینه‌های زایمان در بیمارستان‌های مختلف خصوصی متفاوت و گران است، اظهار می‌کند: هزینه‌های زایمان در بیمارستان‌های بخش خصوصی، به‌طور مستقیم با درجه‌بندی بیمارستان، نوع خدمات ارائه‌شده و سطح هتلینگ مرتبط است. برخی بیمارستان‌ها دارای هتلینگ ممتاز و خدمات جانبی و ویژه هستند که این امکانات، منجر به افزایش هزینه‌ها می‌شود. در مقابل، مادرانی که صرفاً قصد انجام زایمان را دارند، معمولاً بیمارستان‌هایی با سطح خدمات پایه‌تر و هزینه‌های سبک‌تر را انتخاب می‌کنند. عوامل متعددی مانند رتبه بیمارستان، سابقه و مهارت ماما یا پزشک شاغل، نوع زایمان، استفاده از خدمات ویژه مانند زایمان بدون درد یا حضور مستمر مامای همراه، بر تعیین میزان هزینه نهایی تأثیرگذارند. در برخی موارد نیز، نیاز به مراقبت‌های ویژه برای مادر یا نوزاد، موجب افزایش هزینه‌ها می‌شود. با وجود تعیین تعرفه مشخص برای بخش خصوصی از سوی وزارت بهداشت، بخش قابل توجهی از هزینه‌ها مربوط به خدمات جانبی ازجمله هتلینگ و امکانات ویژه است که خارج از چارچوب تعرفه پایه محاسبه می‌شود.
این پیشکسوت مامایی معتقد است: در حالی که اغلب صنف‌ها در بخش خصوصی اعم از تجاری، بازرگانی یا خدماتی، برای خدمات خود تعرفه‌هایی تعیین می‌کنند که گاه بسیار بالا و نامتناسب با نوع خدمت دریافتی است، خدمات پزشکی که به‌طور مستقیم با سلامت و جان انسان‌ها سروکار دارد، از تعرفه‌های پایین‌تری برخوردار است. این موضوع به‌ویژه در حوزه مامایی بیشتر نمایان است؛ چراکه در این حوزه، حفظ جان مادر و نوزاد بر عهده تیمی شامل ماما، متخصص زنان، متخصص بیهوشی و نوزادان است. با این حال، تعرفه‌های فعلی خدمات پزشکی به‌ویژه در بخش‌هایی مانند مامایی، تناسبی با ماهیت حیاتی و تخصصی خدمات ارائه‌شده ندارند. این در حالی است که در بسیاری از موارد، تیم درمان صرفاً براساس تعهد حرفه‌ای و علاقه به بیماران، خدمات را با کمترین تعرفه ممکن ارائه می‌دهد. با وجود این روحیه خدمتگزاری، واقعیت این است پزشکان، ماماها و سایر اعضای کادر درمان نیز مانند سایر اقشار جامعه، دارای زندگی شخصی و خانوادگی هستند و در مواجهه با شرایط اقتصادی و تورم، تعرفه‌های موجود بسیار ناکافی به نظر می‌رسد.
کمبود ماما در بخش دولتی
رئیس سابق انجمن علمی مامایی ایران نیز به کمبود تجهیزات و نیروی انسانی در زایشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: بخش‌های زایشگاهی در بیمارستان‌های دولتی کشور با کمبود شدید نیروی انسانی به‌ویژه در حوزه مامایی مواجه هستند. این در حالی است که براساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، استاندارد نیروی انسانی در اتاق‌های زایمان به‌گونه‌ای تعریف شده که برای هر دو مادر باردار، باید حداقل یک ماما حضور داشته باشد. با وجود این، به‌جرئت می‌توان گفت این استاندارد در بیشتر بیمارستان‌های دولتی رعایت نمی‌شود. یکی از نکات کلیدی در فرایند زایمان، اهمیت بالای نیروی انسانی ماهر نسبت به تجهیزات پیشرفته است. آمارها نشان می‌دهد حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد زایمان‌ها، بدون نیاز به تجهیزات تخصصی یا شرایط بحرانی، به‌صورت طبیعی قابل انجام هستند. با این حال، آنچه در این فرایند نقش حیاتی دارد، حضور فعال و مؤثر ماماهای آموزش‌دیده و باتجربه است. در شرایطی که زایمان طبیعی به‌عنوان یکی از راهبردهای کلان نظام سلامت در مسیر ارتقای سلامت مادر و نوزاد مطرح است، نبود نیروی مامایی کافی می‌تواند چالش‌های جدی برای ارائه خدمات ایمن و باکیفیت ایجاد کند. توجه به جذب، آموزش و نگهداشت ماماها باید یکی از اولویت‌های سیاست‌گذاران حوزه سلامت قرار گیرد.
به گفته وی، در سال‌های گذشته، مدیریت بخش درمان کشور بیشتر به فرایند زایمان به‌عنوان یک رویداد مقطعی و در حد یک مداخله پزشکی کوتاه‌مدت نگریسته است؛ در حالی‌که زایمان یک فرایند پیچیده، زمانبر و نیازمند مراقبت مستمر است. او تصریح می‌کند: مادرانی که برای زایمان طبیعی به زایشگاه مراجعه می‌کنند، ممکن است بین ۸ تا ۲۰ ساعت در مراحل مختلف زایمان حضور داشته باشند و پس از آن نیز ۲۴ ساعت در بخش، تحت مراقبت باقی بمانند. در تمام این مدت، حضور مداوم و مراقبت «نفر به نفر» توسط ماما نقشی حیاتی در ایمنی، آرامش و کیفیت تجربه زایمان دارد. در بیشتر کشورهای پیشرفته، تمرکز بر ارائه خدمات مامایی مستمر و همراهی کامل ماما با مادر در زایشگاه به یک استاندارد تبدیل شده است. در کشور ما، با هدف جبران کمبود نیروی مامایی در زایشگاه‌ها، طرح «مامای همراه» اجرایی شده که به‌صورت محدود امکان همراهی یک ماما با مادر در فرایند زایمان را فراهم می‌کند. با این حال، همچنان بسیاری از بیمارستان‌های دولتی اجازه ورود مامای همراه از بیرون را به مادر نمی‌دهند. این موضوع موجب می‌شود مادران از خدمات با کیفیت و حمایتی که شایسته آن هستند، محروم بمانند.
خداکرمی تأکید می‌کند: ضروری است دانشگاه‌های علوم پزشکی و مدیران حوزه سلامت توجه ویژه‌ای به زایشگاه‌ها به‌عنوان محور تولد و آغاز زندگی داشته باشند؛ توجهی که حتی باید از واحدهایی مانند آی‌سی‌یو و سی‌سی‌یو نیز جدی‌تر باشد، زیرا در زایشگاه‌ها، دو جان یعنی مادر و نوزاد در معرض خطر قرار دارد. این بخش، نیازمند سیاست‌گذاری هدفمند، حمایت‌های ساختاری و به‌ویژه سرمایه‌گذاری بر منابع انسانی به‌ویژه ماماهاست.
تا زمانی که زایمان طبیعی به عنوان یک «فرایند انسانی، فیزیولوژیک و نیازمند مراقبت مستمر» دیده نشود، دستیابی به استانداردهای مطلوب خدمات زایمان در شأن زنان ایرانی و کادر مامایی کشور، همچنان دور از دسترس خواهد بود.
اهمیت حضور مامای همراه در زایشگاه‌ها
او همچنین در پاسخ به این پرسش که در بیمارستان‌های دولتی گاهی شنیده می‌شود با مادران رفتار نامناسبی دارند، نظرشما در این باره چیست، بیان می‌کند: ماماها، جراحان و متخصصان زنان کشور در شرایط بسیار سخت و پرمسئولیتی مشغول به خدمت‌رسانی به مادران باردار هستند. مادرانی که به زایشگاه مراجعه می‌کنند، معمولاً با درد بسیار شدید زایمان مواجه هستند؛ دردی که از شدیدترین تجربه‌های انسانی محسوب می‌شود. برای کاهش این درد و حمایت مؤثر از مادر، وجود نیروی انسانی کافی و آموزش‌دیده حیاتی است. در زایشگاه‌های شلوغ و پرجمعیت، ممکن است مادران به دلیل شدت درد قادر به دریافت حمایت و همراهی لازم نباشند. هرچند موارد رفتارهای نامناسب و بدرفتاری در زایشگاه‌ها بسیار نادر است و به محض گزارش، توسط وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و نظام پزشکی پیگیری و رسیدگی می‌شود، اما مهم‌ترین راهکار برای پیشگیری از چنین مشکلاتی، استانداردسازی نیروی انسانی و تضمین حضور مامای همراه برای هر مادر باردار است. حضور ماما به عنوان یک حامی و مراقب مستمر، به مادر اطمینان می‌دهد و در طول مراحل زایمان، با ارائه آموزش‌های لازم و استفاده از روش‌های کاهش درد دارویی و غیردارویی، نقش مهمی در تکریم و آرامش مادر ایفا می‌کند. این همراهی کامل، از الزامات ارائه خدمات مامایی با کیفیت و افزایش رضایت مادران در فرایند زایمان است.
این پیشکسوت مامایی خاطرنشان می‌کند: تکریم مادران باردار در زایشگاه‌ها تنها با صدور بخشنامه یا دستورالعمل‌های اداری امکان‌پذیر نیست. بهترین و مؤثرترین روش تکریم، حضور مستمر یک مامای همراه در کنار هر مادر باردار در فرایند زایمان است. در بخش دولتی نیز لازم است نسبت نیروی انسانی رعایت شود و به ازای هر دو مادر، حداقل یک ماما به عنوان عامل زایمان حضور داشته باشد. اگرچه بیمه‌ها ممکن است هزینه مامای همراه را پوشش ندهند، بسیاری از مادران حاضرند این هزینه را خود پرداخت کنند، به شرط آنکه سیستم، اجازه حضور مامای همراه را در زایشگاه به آن‌ها بدهد. تحقق این مسئله نه تنها به بهبود کیفیت خدمات کمک می‌کند بلکه مانع بروز موارد نادر بدرفتاری و بی‌احترامی به مادران خواهد شد. بنابراین، تأکید می‌شود تکریم مادران تنها از طریق حضور یک مامای همراه در کنار مامای عامل زایمان یا متخصص زنان امکان‌پذیر است و این رویکرد باید جایگزین راهکارهای صرفاً بخشنامه‌ای و دستوری شود.
وی در پایان اضافه می‌کند: امیدوارم روزی برسد که در کشور هر زن و دختر ایرانی، از نوجوانی تا دوران یائسگی، دارای یک مامای خانواده باشد. این مامای خانواده بتواند در چارچوب برنامه پزشک خانواده و در مراکز زایشگاهی، خدمات گسترده و جامع در حوزه سلامت باروری ارائه دهد. این خدمات شامل مراقبت‌های پیش از بارداری، دوران بارداری، زایمان، شیردهی که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همچنین مسائل مربوط به بلوغ دختران می‌شود. علاوه بر این، مامای خانواده می‌تواند مشاوره‌های پیش از ازدواج و مسائل زناشویی را نیز برای زوج‌های جوان فراهم کند تا خانواده‌ها بتوانند از حمایت و راهنمایی‌های تخصصی بهره‌مند شوند. این چشم‌انداز، آرزویی است که همواره برای زنان ایران داشته‌ام و امیدوارم روزی محقق شود تا زنان کشورمان بتوانند در تمام مراحل زندگی خود از خدمات تخصصی مامایی بهره‌مند باشند و سلامت باروری آنان به بهترین شکل تضمین شود.
نظر شما