دکتر «ماریو کتینگ»، استاد دانشگاه «زادار» کشور کرواسی، در این وبینار گفت: زیارت به عنوان یک پدیده میان‌رشته‌ای، از نظر روش‌شناختی امری بسیار غنی و پیچیده است و این تنوع ناشی از عوامل متعددی از جمله ساختار دینی فرد، مکان زیارتی و زمینه‌های فرهنگی و تاریخی هر منطقه می‌باشد.
وی تصریح کرد: مرور روش‌های مختلف در مطالعه زیارت، نشان می‌دهد که هیچ رویکرد واحدی پاسخگوی تمامی ابعاد این پدیده نیست و پژوهشگران باید با تنوع روش‌ها رو به رو شوند و این مسئله، بر پیچیدگی و دشواری مرور و تحلیل روش‌شناسی زیارت تأکید می‌کند.

رویکردهای هفت‌گانه بررسی مکان‌های زیارتی

این پژوهشگر ابراز کرد: براساس یک منبع مطالعاتی که در سال ۲۰۲۳ انجام شده می‌توان مکان‌های زیارتی را از هفت جنبه مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار داد. این منظرهای شامل رویکردهای مردم‌شناسانه، بوم‌شناسانه، تاریخی، فرهنگی، اجتماع‌محور، فردی و معنوی است که هر کدام از این نگاه‌ها، ابعاد متفاوتی از پدیده زیارت را برای ما نمایان می‌کند.
وی افزود: از سوی دیگر، نقش زائران نیز در این میان بسیار مهم است. افراد در تجربه زیارت، تجربیات شخصی، شناخت، باورها و سابقه دینی خود را وارد می‌کنند و این تجربیات فردی، همان‌طور که در مطالعات مختلف عنوان شده، نقش مهمی در شکل‌دهی به فرآیند زیارت و فهم آن دارند.
دکتر کتینگ اظهار کرد: در گذشته، یعنی تا سال ۱۹۹۵، اغلب مطالعات زیارت به صورت تک‌جهتی و محدود به یک مکان یا یک نوع فعالیت انجام می‌شد. این نوع مطالعه، معمولاً تنها بر یک بعد از زیارت تمرکز داشت و نقش فرد یا مکان را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌داد.
وی ادامه داد: با گذر زمان و پیشرفت دانش، رویکردهای چندوجهی یعنی تلفیق ابعاد مختلف جایگزین آن شده است و پژوهش‌ها در حال حاضر به بررسی چند مکان زیارتی مختلف در بسترهای مختلف سیاسی و اجتماعی می‌پردازند و نقش‌های متنوع فرد، مانند زائر، گردشگر، داوطلب و فعال فرهنگی را تحلیل می‌کنند.

روش‌های مهم مطالعه در حوزه زیارت

این استاد دانشگاه بیان کرد: یکی از روش‌های مهم مطالعه در حوزه زیارت، بررسی آرشیوها و مستندات موجود در مکان‌های زیارتی است. این مستندات، شامل سوابق عبادی فرد، سبک‌های ورود به مکان‌های مقدس، اسناد تاریخی و فرهنگی و حتی خاطرات شفاهی است.
وی خاطرنشان کرد: تحلیل این منابع، به فهم بهتر یک نوع فرهنگ زیارت و سبک زندگی دینی کمک می‌کند و همچنین وارد کردن این منابع در مطالعه احساس عمق و غنای بیشتری به تحلیل‌های علمی می‌دهد.
این پژوهشگر علمی با اشاره به تأثیر فناوری‌های مدرن مانند عکس، فیلم و زیارت مجازی اظهار کرد: در عصر حاضر فناوری‌های دیجیتال، دامنه تحقیق در حوزه زیارت را بسیار گسترده‌تر کرده است. عکس‌برداری، فیلم‌سازی و مستندسازی از مکان‌های مقدس، منابع جدید و غنی‌ای را برای محققان فراهم کرده است.
پدیده نوظهور زیارت مجازی

استاد دانشگاه کرواسی در ادامه خاطر نشان کرد: پدیده نوظهور «زیارت مجازی» فرصت‌هایی را برای افراد فراهم می‌کند که بدون حضور فیزیکی در مکان‌های زیارتی، تجربه‌ای معنوی و روحانی داشته باشند. این نوع زیارت، به ویژه در زمان بحران‌ها و محدودیت‌های سفر، می‌تواند جایگزین حضور فیزیکی باشد و نیازهای معنوی افراد را برآورده کند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: وجود این تنوع فراوان در رویکردهای پژوهشی، در کنار فرصت‌های بی‌نظیری که فراهم می‌آورد، چالش‌هایی را نیز به همراه دارد که یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، انتخاب روش مناسب است که باید بر اساس هدف تحقیق، ویژگی‌های مکان زیارتی و دیدگاه‌های فردی پژوهشگر صورت گیرد.
وی اذعان کرد: در مسیر پژوهش‌های آینده پیشنهاد شده است که محققان توجه بیشتری به مکان‌های مختلف و در بسترهای متفاوت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بپردازند. این رویکرد چندجانبه، کمک می‌کند تا تصویر جامع‌تری از پدیده زیارت ارائه شود و فهمی واقع‌بینانه‌تر و کامل‌تر از نقش، معنا و تأثیرات آن در زندگی فردی و اجتماعی به دست آید.
دکتر کتینگ در پایان به بیان تجربه شخصی خود در زمینه مطالعات زیارت پرداخت و تصریح کرد: وقتی برای نخستین بار مطالعات زیارت را انجام می‌دادم، تمرکزم بر مکانی خاص بود، اما پس از گذر زمان و بررسی منابع مختلف، دریافتم که این رویکرد نمی‌تواند تصویر کامل و چندبعدی از زیارت ارائه دهد. در نتیجه بر مطالعه چند مکان زیارتی در دل بافت‌های سیاسی و اجتماعی مختلف تمرکز کردم و این تغییر رویکرد، توانست درک عمیق‌تری از پدیده زیارت به من بدهد.