تبادل آتش در استان سویدا بار دیگر جنگ داخلی سوریه در دوره بشار اسد را زنده کرده با این تفاوت که این بار خطر تجزیه سوریه با حمایت‌های اسرائیل واقعی است. از طرفی این نزاع خونین زمینه را برای قوت گرفتن این پرسش فراهم می‌کند که دروزی‌ها چه کسانی هستند؟ در گزارش پیش رو سعی کرده‌ایم نگاهی به ویژگی‌های مردم‌شناسانه و موقعیت ژئوپلیتیک این گروه بیندازیم.
قومی در کوهپایه
دروزی پیش از آنکه یک قوم باشد یادآور یک فرقه مذهبی است. دروزی‌ها یک گروه قومی-مذهبی هستند که عمدتاً در مناطق کوهستانی خاورمیانه، به‌ویژه در سوریه، لبنان، فلسطین اشغالی و اردن ساکن‌اند. نام «دروزی» از محمد بن اسماعیل درزی (نشتکین درزی) یکی از داعیان اولیه این آیین گرفته شده است. آن‌ها خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می‌نامند و براساس برخی اسناد، آیینشان از اسماعیلیه، شاخه‌ای از شیعه، در قرن یازدهم میلادی (قرن پنجم هجری) در دوران خلافت فاطمیان در مصر سرچشمه گرفته است. این آیین التقاطی تحت تأثیر فلسفه‌های نوافلاطونی، گنوسیسم، مسیحیت، زرتشتی‌گری و فیثاغورثی‌گری شکل گرفته و بر وحدت سختگیرانه خدا، تناسخ و جاودانگی روح تأکید دارد. دروزی‌ها به دلیل باورهای خاص و محرمانه بودن آیین‌های مذهبی‌شان، به‌عنوان گروهی رمزآلود شناخته می‌شوند.
خاستگاه تاریخی
آیین دروزی در زمان خلیفه‌های فاطمی شکل گرفت. حمزه بن علی زوزنی (قرن‌های چهارم و پنجم هجری قمری) و بهاءالدین مقتنی (قرن پنجم هجری قمری) از دیگر شخصیت‌های کلیدی در توسعه این آیین بودند. پس از ناپدید شدن یکی از خلیفه‌های فاطمی، دروزی‌ها معتقد شدند او وارد غیبت شده و روزی بازمی‌گردد تا عدالت را برقرار کند. این باور به بسته شدن آیین منجر شد، به این معنا که پس از رساله «الغیبه» نوشته حمزه، هیچ فرد جدیدی نمی‌تواند به این دین بپیوندد. به همین دلیل، دروزی‌ها یک گروه بسته باقی مانده‌اند و جمعیتشان از طریق تولد و نه پذیرش افراد جدید رشد می‌کند. دروزی‌ها به دلیل فشارهای سیاسی و مذهبی، به مناطق کوهستانی لبنان و سوریه مهاجرت کردند تا از آزار و اذیت در امان بمانند.
تفکرات و باورها
آیین دروزی یک دین ابراهیمی، یکتاپرست و التقاطی است که بر اصول زیر تأکید دارد:
وحدت خدا: دروزی‌ها خدا را متعالی و غیرقابل درک می‌دانند و معتقدند عقل انسان قادر به درک کامل صفات الهی نیست.
تناسخ: یکی از باورهای اصلی دروزی‌ها، اعتقاد به تناسخ یا چرخه تولد دوباره است. آن‌ها معتقدند روح انسان پس از مرگ به بدن جدیدی منتقل می‌شود.
محرمانگی آیین: آیین دروزی به دو گروه تقسیم می‌شود: «عقال» (آگاهان یا روحانیون) که به اسرار مذهبی دسترسی دارند و «جهال» (ناآگاهان) که به اصول اولیه پایبندند. متون مذهبی دروزی‌ها فقط در دسترس عقال است.
بسته بودن دین: دروزی‌ها اجازه پذیرش اعضای جدید یا ازدواج با غیردروزی‌ها را نمی‌دهند که این امر به حفظ هویت بسته آن‌ها کمک کرده است.
اخلاق و محافظه‌کاری: دروزی‌ها به صداقت، وفاداری به جامعه و محافظت از هویت خود اهمیت زیادی می‌دهند. آن‌ها اغلب محافظه‌کارانه عمل کرده و با قدرت‌های حاکم برای حفظ بقا همکاری می‌کنند.دروزی‌ها خود را از نظر مذهبی نه مسلمان، نه مسیحی و نه یهودی می‌دانند، اما از نظر فرهنگی و قومی اغلب خود را عرب می‌شناسند. با این حال، در اسرائیل، هویت آن‌ها به‌طور رسمی از «عرب» به «دروزی» تغییر یافته است تا تمایز سیاسی ایجاد شود.
جمعیت دروزی‌ها در جهان یک تا ۲.۵میلیون نفر تخمین زده می‌شود. پراکندگی جغرافیایی آن‌ها به روایت منابع مختلف به شرح زیر است:
سوریه: حدود ۷۰۰هزار نفر، معادل ۳ درصد از جمعیت این کشور. اکثریت دروزی‌ها در استان سویدا (جبل‌الدروز) و قنیطره در جنوب سوریه زندگی می‌کنند. جوامع کوچک‌تری نیز در اطراف دمشق حضور دارند.
لبنان: حدود ۲۰۰هزار تا ۴۰۰هزار نفر، معادل ۵.۵درصد از جمعیت لبنان. دروزی‌ها عمدتاً در مناطق کوهستانی مانند کوه لبنان و وادی التیم ساکن‌اند.
اسرائیل (فلسطین اشغالی): حدود ۱۴۳هزار تا ۱۵۳هزار نفر، معادل ۱.۶درصد از جمعیت اسرائیل. بیشتر دروزی‌ها در مناطق شمالی مانند جلیل، کرمل و ۱۸هزار نفر در بلندی‌های جولان اشغالی زندگی می‌کنند.
اردن و دیاسپورا (دروزی‌هایی که در کشورهایی غیر از سه کشور اصلی هستند): جوامع کوچک‌تری در اردن (۱۵هزار تا ۲۰هزار نفر) و کشورهای غربی مانند ایالات متحده، کانادا، استرالیا و برزیل وجود دارند.
نفوذ سیاسی و اجتماعی
دروزی‌ها با وجود جمعیت کم، به دلیل موقعیت استراتژیک و انسجام اجتماعی، نفوذ قابل‌توجهی در منطقه دارند.
دروزی‌ها در سوریه، به‌ویژه در سویدا، نقش مهمی در تاریخ معاصر داشته‌اند. آن‌ها به رهبری سلطان پاشا الاطرش در قیام علیه استعمار فرانسه (۱۹۲۵) مشارکت داشتند. دروزی‌ها اغلب با دولت مرکزی همکاری کرده‌اند تا از امنیت خود در برابر گروه‌های افراطی مانند داعش محافظت کنند. با این حال، درگیری‌های اخیر در سویدا (۲۰۲۵) میان دروزی‌ها و دولت جدید به رهبری احمد الشرع، با دخالت رژیم صهیونیستی به دلیل حمایت از دروزی‌ها، پیچیده‌تر شده است.
دروزی‌ها در لبنان نقش سیاسی برجسته‌ای دارند. خاندان جنبلاط، به‌ویژه کمال جنبلاط و پسرش ولید جنبلاط، رهبران حزب سوسیالیست ترقی‌خواه، از شخصیت‌های کلیدی در سیاست لبنان بوده‌اند. دروزی‌ها در جنگ داخلی لبنان (۱۹۷۵-۱۹۹۰) نقش فعالی داشتند و اغلب با قدرت‌های منطقه‌ای مانند سوریه همسو بودند. ولید جنبلاط به‌تازگی درباره دخالت‌های اسرائیل در امور دروزی‌های سوریه هشدار داده است.
دروزی‌های اراضی اشغالی از سال ۱۹۴۸ در ارتش و سیاست مشارکت دارند و خدمت سربازی برای مردان دروزی اجباری است. آن‌ها در ارتش، نیروهای امنیتی و دستگاه‌های دولتی حضور دارند، اما برخی اعتراضات به تبعیض‌های نهادی، مانند قانون «کشور ملت یهود» نشان‌دهنده شکاف‌هایی در رابطه با دولت اسرائیل است. دروزی‌های بلندی‌های جولان اغلب وفاداری خود را به سوریه حفظ کرده‌اند و با الحاق این منطقه به اسرائیل مخالفت می‌کنند.به لحاظ اقتصادی اطلاعات دقیق درباره وضعیت مالی دروزی‌ها محدود است، اما به‌طور کلی دروزی‌های سویدا در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند که اغلب کشاورزی و تجارت محلی منبع اصلی درآمد آن‌هاست. به دلیل جنگ داخلی و تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی این مناطق شکننده است. برخی گزارش‌ها از حمایت مالی اسرائیل از دروزی‌های سویدا برای ایجاد خودمختاری حکایت دارند، اما این موضوع تأیید نشده است.دروزی‌ها در لبنان، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، به کشاورزی، تجارت و برخی فعالیت‌های سیاسی وابسته‌اند. خاندان‌های برجسته‌ای مانند جنبلاط از نظر مالی و سیاسی وضعیت بهتری دارند، اما جامعه دروزی به‌طور کلی با چالش‌های اقتصادی مشابه سایر لبنانی‌ها مواجه است، به‌ویژه پس از بحران اقتصادی اخیر.
دروزی‌های ساکن در اراضی اشغالی به دلیل مشارکت در ارتش و اقتصاد، وضعیت مالی بهتری نسبت به دیگر اعراب اسرائیلی دارند. آن‌ها در بخش‌های کشاورزی، خدمات و مشاغل دولتی فعالیت می‌کنند، اما همچنان با تبعیض‌های اقتصادی مواجه‌اند.به‌طور کلی دروزی‌ها به حفظ فرهنگ و هویت عربی خود اهمیت می‌دهند و عربی زبان اصلی آن‌هاست. آن‌ها از نظر اجتماعی منسجم‌اند و ازدواج میان دروزی‌ها ترجیح داده می‌شود.
دروزی‌ها به دلیل پراکندگی جغرافیایی، روابط نزدیکی میان جوامع خود در سوریه، لبنان و سرزمین‌های اشغالی دارند. این ارتباطات گاهی برای اهداف سیاسی توسط دولت‌ها، از جمله اسرائیل مورد استفاده قرار گرفته است.اما با همه این‌ها دروزی‌ها به دلیل اقلیت بودن، اغلب با فشارهای سیاسی و مذهبی مواجه شده‌اند. در سوریه، درگیری‌های اخیر با دولت جدید و قبایل سنی بادیه‌نشین تنش‌هایی ایجاد کرده است. اسرائیل از این درگیری‌ها برای توجیه حملات خود به سوریه استفاده کرده و مدعی حمایت از دروزی‌هاست، اما برخی رهبران دروزی، مانند ولید جنبلاط، این اقدامات را فتنه‌انگیز می‌دانند.در هر صورت در یک دهه اخیر دروزی‌های سوریه توانسته‌اند چندین گروه مسلح سازماندهی کنند. از سال ۲۰۱۴ میلادی به بعد، با افزایش نفوذ گروه تروریستی داعش در صحرای سوریه و استان‌های مجاور سویدا به‌ویژه درعا، تهدیدات امنیتی علیه دروزی‌ها افزایش یافت و آن‌ها شروع به سازماندهی نیروهای دفاع محلی کردند.
رجال الکرامه، شیخ الکرامه، لواء الجبل و شورای نظامی سویدا چهار گروه اصلی مسلح دروزی هستند و اولویتشان در حال حاضر تقریباً حفظ امنیت و به‌دست گرفتن اداره مناطق دروزی‌نشین است.
نظر شما