این بنای فاخر که در دوران تیموریان و به همت بانویی فرهیخته، گوهرشاد بیگم بنا شد، علاوه بر اینکه جلوه‌ای از زیبایی‌شناسی معماری ایرانی اسلامی است، حامل خاطرات، باورها و تاریخ مردمانی است که در سایه‌اش نماز خوانده‌اند، دعا کرده و آرام گرفته‌اند.
در میان بخش‌های مختلف این مسجد باشکوه، ایوان مقصوره جایگاهی ویژه دارد. ایوانی که با محراب نفیس، کتیبه‌های تاریخی و تزئینات هنرمندانه‌اش، همواره مورد توجه زائران، پژوهشگران و هنردوستان بوده است. اکنون، پس از گذر سالیان و تأثیر عوامل طبیعی، این بخش ارزشمند در مسیر مرمت و بهسازی قرار گرفته تا همچنان بتواند با همان شکوه گذشته، روایتگر تاریخ و معنویت باشد.
ایوان مقصوره، قلب تپنده معماری گوهرشاد
ایوان مقصوره، نقطه اوج شکوه و ظرافت در مسجد گوهرشاد است و روح معماری اسلامی را در خود متجلی ساخته است. این ایوان علاوه بر فضایی برای عبادت و نیایش، صحنه‌ای زنده از تاریخ، هنر و معنویت است. جایی که هر آجر، هر نقش و هر کتیبه، انگار زمزمه‌ای از قرون گذشته را در گوش جان زائران نجوا می‌کند.
از نظر ساختاری، ایوان مقصوره با ارتفاعی بلند و طاقی عظیم، حس عظمت و آرامش را همزمان به بیننده القا می‌کند. محراب سنگی آن، با حجاری‌های دقیق و نقوش اسلیمی، در دل این ایوان می‌درخشد، محرابی که نمادی از پیوند زمین و آسمان در هنر اسلامی به شمار می‌رود. تزئینات کاشی‌کاری معرق، با رنگ‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی، در کنار مقرنس‌کاری‌های پیچیده و منظم، فضایی عرفانی پدید آورده‌اند. این تزئینات، علاوه بر زیبایی بصری، حامل مفاهیم عرفانی و نمادین‌اند و هر گل و برگ، هر پیچ و خم، نشانه‌ای از سیر روح به سوی کمال است. کتیبه‌های خطی ایوان، با خطوط ثلث و نسخ، آیات قرآن و احادیث را با چنان دقت و هنری نگاشته‌اند که خود به‌تنهایی یک موزه خوشنویسی محسوب می‌شوند. این کتیبه‌ها، علاوه بر جنبه دینی، سندی زنده از تاریخ خوشنویسی و هنر نگارش در دوره تیموری‌اند.
از منظر تاریخی، ایوان مقصوره در دوره شاهرخ تیموری و به دستور همسرش گوهرشاد بیگم ساخته شد. زنی فرهیخته و هنرپرور که با حمایت از هنرمندان و معماران، یکی از درخشان‌ترین دوره‌های معماری اسلامی را رقم زد. این ایوان، یادگار آن عصر طلایی و همچنان الهام‌بخش معماران و هنرمندان معاصر باقی مانده است. در نهایت، ایوان مقصوره را می‌توان تجسمی از وحدت هنر، ایمان و تاریخ دانست. فضایی که در آن، زیبایی و معنویت دست در دست هم داده‌اند تا زائر، با چشم و دل، عظمت آن را درک کند.
ضرورتی برای حفظ میراث
آثار هنری، به‌ویژه آن‌هایی که در دل تاریخ و فرهنگ یک ملت ریشه دوانده‌اند، با گذر زمان، نیازمند مراقبت، توجه و احیا هستند. هر نقش و نگار، هر قطعه سنگ یا کاشی، هم حامل جلوه‌ای از زیبایی و هم حامل خاطره‌ای از گذشته است، خاطره‌ای که اگر به‌درستی نگهداری نشود، ممکن است در هیاهوی زمان فرسوده شده و از یادها برود.
هر اثر هنری به مرور زمان نیاز به مرمت دارد، چرا که بر اثر عوامل مختلف ممکن است دچار آسیب و تضعیف شود. این وظیفه مهم درخصوص آثار معماری حرم مطهر، بر عهده سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی است. در ادامه برنامه‌های نگهداری و احیای میراث تاریخی معنوی حرم مطهر رضوی، عملیات مرمت و بهسازی محراب ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد با تمرکز بر استحکام‌بخشی کتیبه سنگی و مرمت تزئینات کاشی توسط سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی آغاز شد. مطالعات کارشناسی صورت‌گرفته در ماه‌های گذشته، نشان‌دهنده بروز آسیب‌هایی در کاشی‌کاری‌ها و تزئینات بدنه محراب ایوان مقصوره ازجمله جداشدگی کتیبه سنگی و کاشی‌ها از بستر اصلی بوده است.
عملیات تخصصی با حفظ اصالت تاریخی
در همین راستا، اقدامات مرمتی توسط استادکاران و متخصصان سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در حال انجام است. این عملیات شامل نصب مجدد سنگ‌های جداشده و تقویت اتصال کاشی‌های آسیب‌دیده، بندکشی و پاک‌سازی سطوح تزئینی است. همچنین بخش‌هایی از کتیبه سنگی محراب که به دلیل گذر زمان دچار افت انسجام شده بود، مورد استحکام‌بخشی فنی قرار گرفته است. کارشناسان مرمت تأکید دارند تمامی مراحل این فرایند با دقت بالا، با بهره‌گیری از مصالح سنتی و مطابق با اصول مرمت اجرا می‌شود تا علاوه بر حفظ هویت تاریخی بنا، ایمنی و دوام آن نیز تضمین شود. این اقدام در ادامه روند مرمت دوره‌ای ایوان‌های تاریخی مسجد گوهرشاد انجام می‌شود و هدف از آن، حفاظت از گنجینه‌های هنری و معماری حرم مطهر در برابر آسیب‌های بلندمدت و حفظ کیفیت زیارت برای زائران و مجاوران است.
نظر شما