بر مبنای آنچه از اهداف رسمی این سفر اعلام شده است، تعمیق و گسترش همکاری در روابط ایران و پاکستان را می‌توان در سه حوزه قابل بررسی دانست.
پیوندهای تمدنی
الف) تعمیق و گسترش روابط در حوزه مناسبات دوجانبه؛ تحولات در مناسبات دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و پاکستان در سه بُعد قابل ارزیابی است؛
۱- سیاسی- اجتماعی: همان طور که آقای پزشکیان در آستانه سفر خود به پاکستان بیان کرد روابط تاریخی ایران و پاکستان برگرفته از پیوندهای فرهنگی و تمدنی گسترده‌ای است که به قرن‌ها و هزاره‌های گذشته بازمی‌گردد. در واقع این سخن رئیس‌جمهور گواه آن است که ارتباط دو کشور فراتر از روابط سیاسی محض و بر مبنای یک پیوند هویتی و تمدنی است. در چنین چارچوبی است که با وجود همه ناملایمات و چالش‌ها، روابط دو کشور نه تنها هیچ گاه وارد یک دوران گسست عمیق نشده است، بلکه در شرایط بحرانی نشانه‌های بیشتری از نزدیکی و همبستگی بروز داده است. مواضع اصولی ایران در جنگ چهار روزه هند و پاکستان در مقابل محکومیت قاطع تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا و حمایت از ایران در جنگ ۱۲روزه تحمیلی، در همین راستا قابل تبیین است. با این حال هر دو کشور هنوز نتوانسته‌اند از این ظرفیت‌های بالقوه به قدر کافی بهره‌برداری کنند. رویکرد جدید جمهوری اسلامی در نگاه به شرق که از دوره شهید رئیسی آغاز شده و اکنون با سفر آقای پزشکیان مورد تأکید و تقویت قرار گرفته است، می‌تواند بخشی از این ظرفیت‌ها را مورد توجه قرار دهد.
۲- امنیتی – دفاعی: در حوزه امنیتی سال‌هاست چالش‌های جدی میان دو کشور وجود دارد و راهکارهای ارائه شده همچون موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی میان دو کشور (۱۳۹۳) نیز نتوانسته خلأهای موجود در این زمینه را رفع کند. در این شرایط چالش‌های امنیتی به خصوص در نواحی مرزی به پاشنه آشیل روابط دو کشور تبدیل شده و بر بسیاری از جنبههای دیگر سایه افکنده است. بنابراین هر دو کشور نیاز به ارائه طرح و برنامه‌ای نو در این مقوله را درک کرده‌اند. اما پس از جنگ چهار روزه هند و پاکستان و در کنار آن جنگ تحمیلی ۱۲روزه علیه ایران، یک مقوله جدید دیگر هم می‌تواند به روند همکاری‌های دو کشور اضافه شود؛ همکاری هر چه بیشتر در حوزه‌های نظامی و دفاعی. در حالی که این دو جنگ نقاط ضعف و قوت را برای هر دو کشور آشکار کرد، اکنون آن‌ها بیشتر می‌توانند از تجربه‌ها و قابلیت‌های نظامی یکدیگر بهره برده و نقش مکمل را در حوزه‌های دفاعی ایفا کنند.
۳- مناسبات اقتصادی: بارها گفته شده است که ایران و پاکستان تاکنون نتوانسته‌اند از ظرفیت‌هایی که برای همکاری اقتصادی میان آن‌ها وجود دارد، به قدر کافی بهره‌برداری کنند. سطح مبادلات تجاری کنونی یعنی سالانه حدود ۳ میلیارد دلار، به هیچ عنوان با قابلیت‌های اقتصادی و جمعیتی دو کشور هماهنگی ندارد. بر همین اساس در سفر سال گذشته شهید رئیسی به پاکستان، برای افزایش سقف این همکاری‌ها به سالانه ۱۰ میلیارد دلار در میان‌مدت تأکید و برنامه‌ریزی شد. امسال این هدف در حالی یک بار دیگر در برنامه‌های رئیس جمهور گنجانده شده که بسیاری از چالش‌ها و تنگ نظری‌ها همچنان پابرجا باقی مانده است. بهبود شرایط امنیتی مرزها، تعدد و افزایش فعالیت بازارچه‌های مرزی و اراده جدی پاکستان در کاهش نقش عوامل سیاسی خارجی ممکن است بتواند به تحولاتی در این زمینه منجر شود. در عین حال سیاست دولت آقای پزشکیان در اعطای خودمختاری بیشتر به استان‌ها و باز گذاشتن دست آن‌ها در مبادلات و تصمیم‌گیری‌های سیاسی هم ممکن است در درازمدت آثار خوبی برای روابط سیستان و بلوچستان با پاکستان بر جای گذارد.
همکاری‌های منطقه‌ای
ب) تقویت زمینه همکاری‌های منطقه‌ای؛ تحولات جنوب و غرب آسیا در سال‌های اخیر به گونه‌ای پیش رفته که زمینه‌های مناسب‌تری را برای همکاری‌های منطقه‌ای تهران و اسلام‌آباد فراهم کرده است. بحث تجاوز رژیم صهیونیستی و نسل‌کشی بزرگ فلسطینی‌ها در غزه از مسائل مهمی است که هر دو کشور دیدگاه‌های کاملاً مشترکی در قبال آن دارند. تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران و قرار گرفتن این رژیم در کنار هند در جنگ چهار روزه علیه پاکستان هم مزید بر علت شده و دو کشور را به رویکردی مشترک و قاطع علیه رژیم صهیونیستی در صحنه بین‌المللی سوق داده است. علاوه بر این دو کشور در مسئله سوریه نیز دغدغه‌های مشترکی دارند. با توجه به فعالیت طالبان پاکستان و برخی ارتباطات این گروه با
افراط گرایان و تکفیری‌های سوری، اسلام‌آباد نسبت به سرازیر شدن دوباره این گروه‌ها به پاکستان دغدغه جدی دارد. در نهایت مواضع دو کشور در قبال افغانستان نیز در ماه‌های اخیر به یکدیگر نزدیک‌تر شده است. بر این اساس پاکستان برخلاف گذشته، رویکرد تعامل با طالبان را در پیش گرفته، آن هم در شرایطی که تهران پیش از آن در همین مسیر گام برداشته است.
جهان پیش رو
ج) روابط تهران و اسلام‌آباد در بستر ژئوپلیتیک متغیر جهانی؛ شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان در جریان سفر
خرداد ماه خود به ایران و در دیدار با رهبر معظم انقلاب بر این نکته تأکید کرد که وی متعهد به تعمیق بیشتر همکاری‌های راهبردی با ایران در دوران پیچیده ژئوپلیتیکی است. این واقعیتی انکارناپذیر است که مناسبات جهانی در سایه تحولاتی چون جنگ اوکراین، نزاع تعرفه‌ای و از همه آن‌ها مهم‌تر جنگ ۱۲روزه تحمیلی علیه ایران، دستخوش دگرگونی‌های عمیقی شده است. اسلام‌آباد تاکنون تلاش زیادی به خرج داده تا توازنی میان عناصر نظم قدیمی و جدید بین‌المللی برقرار کند. در حالی که حفظ این توازن بیش از گذشته سخت شده است، ایران و پاکستان در رویکردی مشترک، بر حل و فصل منازعات از طریق گفت‌وگو و نه جنگ تأکید داشته‌اند. مواضع ایران در قبال جنگ هند و پاکستان و تلاش‌های پنهان و آشکار پاکستان برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا را می‌توان در چنین بستری توجیه کرد.
نظر شما