آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت‌وگویی است که در حاشیه این نشست با تمرکز بر اتکاپذیری رسانه‌ای در بزنگاه‌های بحرانی و چگونگی عبور از موانعی همچون فیلترینگ در مسیر اطلاع‌رسانی مسئولانه با این روزنامه‌نگار انجام شده است.
رضاییان که فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۵۹ در روزنامه جمهوری اسلامی آغاز کرد از بنیان‌گذاران روزنامه‌نگاری پس از جنگ به شمار می‌آید. بنیان‌گذاری روزنامه ایران توسط او در سال ۷۳ که برای نخستین بار از ماکت موضوعی و مطبوعاتی متفاوتی برخوردار بود، توانست سبک تازه‌ای را به عنوان «سبک خبری - گزارشی» به جامعه روزنامه‌نگاری عرضه کند.
او در سال ۷۶ به عضویت شورای پنج نفره «تأسیس دانشکده خبر» درآمد. آثار پژوهشی و نظری او درباره اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، ساختارهای رسانه‌ای و نسبت رسانه با قدرت، در فضای آکادمیک و حرفه‌ای بازتاب‌های گسترده‌ای داشته‌اند.
گفت‌وگوی ما با این روزنامه‌نگار و پژوهشگر را در خصوص مباحث مطرح شده بخوانید.
به هیچ رسانه‌ای نمره‌ای بالاتر از ۱۴ نمی‌دهم
مجید رضاییان در خصوص ارزیابی عملکرد رسانه‌ها در جنگ ۱۲روزه اظهار کرد: در این جنگ به هیچ رسانه‌ای نمره‌ای بالاتر از ۱۴ نمی‌دهم. همه تلاش کردند، دوندگی داشتند و زحمت کشیدند، جای خسته نباشید هم دارد. حتی دو رسانه با من تماس گرفتند و گفتند نظر شما چیست؟ از لحنشان مشخص بود که نگران بودند مبادا سخت بگیرم یا نقدی بگویم که ناراحت شوند. اما به آن‌ها گفتم اتفاقاً هدفم خسته نباشید گفتن است. با این حال، هیچ کدام از رسانه‌ها چه رسانه‌های رسمی و چه رسانه‌های شخصی نتوانستند انتظار من را برآورده کنند.
کوتاهی‌هایی در پوشش خبری رخ داد. مثلاً آیا کسی می‌داند بمباران صدا و سیما دقیقاً چه ساعتی اتفاق افتاد؟ متأسفانه تا همین لحظه که با هم صحبت می‌کنیم، هیچ رسانه‌ای درباره بمباران صدا و سیما اطلاعات دقیقی منتشر نکرده است. آیا اصلاً شما می‌دانید این مرکز بیش از یک بار بمباران شده؟ اما تمام رسانه‌ها فقط یک نما از ساختمان شیشه‌ای صدا و سیما را نشان می‌دهند و می‌گویند این همان است که بمباران شده!
رضاییان ادامه داد: در این زمینه نه سانسور خبری داشتیم، نه ممنوعیتی، اما دچار نابلدی شدیم. در جهان قوانین مصوبی وجود دارد که می‌گوید هیچ کدام از طرفین درگیر جنگ نباید رسانه، بیمارستان و دادگاه را هدف قرار دهد. حال که رسانه ما هدف قرار گرفته، چرا آنچه جلو چشمانمان بود را پوشش ندادیم؟ در چنین مواقعی است که ناچار می‌شویم برخی واقعیت‌ها را انکار کنیم یا زیر سؤال ببریم، مثل ماجرای شهید فخری‌زاده که اطلاعات تکه‌تکه‌ای داشتیم و تصمیم گرفتیم سکوت کنیم، حتی برخی مطالب را حذف کردیم.
خوشبختانه در جنگ ۱۲روزه چنین چیزی رخ نداد. نمره ۱۴ برای این عملکرد شاید کم نباشد، چون همه رسانه‌ها تلاش خود را کردند. در مصاحبه‌های دیگرم هم گفته‌ام ما به رسانه‌ها خسته نباشید می‌گوییم، اما کار حرفه‌ای از این سطح یک پله بالاتر است. کار حرفه‌ای یعنی خبرنگار یا رسانه مربوط با تخمین خود بگوید احتمال دارد تعداد بمب‌های ریخته شده پنج عدد باشد، یا اگر فکر می‌کند هفت بمب بوده، همان را اعلام و مشخص کند در دو مقطع زمانی و با فاصله‌ای مثلاً هشت دقیقه‌ای این بمباران‌ها رخ داده‌اند.
رضاییان تصریح کرد: در دانشگاه همواره به دانشجویان و در کلاس‌های آموزشی گفته‌ایم زمان انتشار را در متن خبر نیاورند، اما در جزئیات خبر، ساعت دقیق بمباران‌ها را ذکر کنند تا در ذهن مخاطب ماندگار شود؛ مثل کاری که در خبرهای اقتصادی با درصد انجام می‌دهیم. اما در جنگ ۱۲روزه، ما در همین بدیهیات هم دچار ضعف شدیم. شاید بگویید این‌ها بدیهی و ساده است، ولی رسانه‌ها نه تعداد بمباران‌ها را گفتند، نه زمان آن را. ما برای اطلاع‌رسانی درست حتی از ابزارهای بسیار معمولی و ضروری هم استفاده نکردیم. با این تفاسیر چرا باید نمره‌ای بالاتر از ۱۴ بدهیم؟
نقش رسانه‌ها در حادثه بندرعباس
استاد علوم ارتباطات خاطرنشان کرد: پیش از جنگ ۱۲روزه، در حادثه بندرعباس، ما ۵۳ هزار پرسش بی‌پاسخ داریم.
هیچ کس آن‌ها را پاسخ نداد. دو بار مدیر بنیاد و وزیر راه با یکدیگر بحث‌های سنگینی کردند و تازه مردم متوجه شدند ماجرا چیست اما وقتی یک حادثه رخ می‌دهد، چرا و چگونگی وقوع آن را پیگیری نمی‌کنیم. کسی انتظار ندارد در همان لحظه اول تمام اطلاعات منتشر شود، اما چرا تلاش نشد اطلاعات دقیق جمع‌آوری و ارائه شود؟ اگر چنین نکنیم، اساساً چرا خبرنگار شده‌ایم؟ چرا آن رسانه باید اسمش رسانه باشد؟ این‌ها در جهان تعریف دارند که متأسفانه دقتی روی آن نداشته‌ایم.
نامه به رئیس جمهور با موضوع فیلترینگ
در بخش دیگر این گفت‌وگو دکتر رضاییان به موضوع فیلترینگ و نامه‌اش به رئیس‌جمهور پرداخت. وی اظهار کرد: نامه‌ای که من به رئیس‌جمهور نوشتم دارای سه بخش و سه جنبه مشخص بود. این نامه در راستای حفظ سرمایه اجتماعی نوشته شد. یکی از جنبه‌ها که کاملاً واضح است، تأکید بر آزادی بیان است. این موضوع ربطی به دولت‌ها ندارد که کدام دولت سر کار باشد و گرایشش چیست. آزادی بیان یک اصل است که باید به آن پایبند بود. تمام نهادهای مسئول در این زمینه را به چالش کشیدم از جمله شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی. این نهادها در فضای فعلی باید پاسخگو باشند. البته در پرانتز باید بگویم فیلترینگ به معنای بستن مطلق و همیشگی نیست. اگر ضرورتی در کشوری پیش آمد و فیلترینگی اعمال شد، به معنای ادامه‌دار بودن آن نیست. فکر نمی‌کنم نهادهای قانون‌گذار و حتی خود رئیس‌جمهور چنین دیدگاهی داشته باشند. ما باید مطالبه‌گر باشیم. اگر یاد بگیریم به علم و تخصص احترام بگذاریم، بهتر می‌توانیم مطالبه‌گری کنیم. مثلاً گفتند ابوذر چیزهای عجیبی تعریف می‌کند. پیامبر(ص) فرمود: اگر آنچه سلمان می‌داند، ابوذر می‌دانست، کافر می‌شد. ما باید یاد بگیریم به دانش احترام بگذاریم. اگر یک اپلیکیشن فیلتر می‌شود، چرا دیگری نه؟ مگر چه تفاوتی دارند؟ این پرسش‌ها باید پاسخ داده شود. نمی‌شود فیلترینگ نوبتی باشد.
از لایحه فضای مجازی چه خبر؟
رضاییان در خصوص لایحه فضای مجازی نیز افزود: بسیاری از افراد از لایحه فضای مجازی خوشحال شدند و گفتند «احسنت»، اما اساس کار ما بر «احسنت» گفتن نیست. به همین دلیل بلافاصله نامه‌ام را نوشتم و گفتم این فیلترینگ را بردارید. این موضوع از خود لایحه مهم‌تر است. لایحه از نظر من شاهکار بود، اما پرسیدم تکلیف فیلترینگ چیست؟ آیا آزادی بیان داریم یا نه؟ حقوق اساسی شهروندان با عنوان زیست اجتماعی چه می‌شود؟
رضاییان در ادامه با تأکیدی بر نامه خود مبنی بر رفع فیلترینگ گفت: در متن نامه عبارتی را نوشتم با این مضمون که ما را از دیوار فیلترینگ خارج کنید. اکنون وارد دنیایی شده‌ایم که جهان رباتیک نام دارد. من در سال ۲۰۱۸ در سرمقاله روزنامه‌ای نوشتم که نسل رباتیک از سال ۲۰۲۰ خواهد آمد. الان شاهد آن هستیم. کشورهای حوزه خلیج فارس برای سال ۲۰۳۵ هدف‌گذاری کرده‌اند. در دبی و ابوظبی رقابت بر سر تبدیل شدن به پایتخت کریپتو وجود دارد، اما ما هنوز درگیر بحث بد یا خوب بودن فیلترینگ هستیم.
من دوست دارم کشورم پیشگام باشد و عقب نماند. در هیچ مذاکره‌ای که در چهار قاره به نمایندگی از ایران با بهترین سردبیران جهان حضور داشتم، احساس ضعف نکردم. در دنیا ما کم نیاورده‌ایم. احترام زیادی برای ما قائل بوده‌اند. حتی برخلاف پروتکل‌ها، ما را تا خودرو بدرقه می‌کردند. این جایگاه را نباید از دست بدهیم. باید سرمایه‌گذاری‌های روشن و مشخص داشته باشیم. تارگت‌هایمان معلوم باشد. در زمینه هوش مصنوعی نیز باید برنامه مدونی داشته باشیم.
نظر شما