این نوشتار به تحلیل نقش مثبت و راهبردی پیاده‌روی اربعین در عرصه‌های دیپلماسی، امنیت منطقه‌ای، قدرت نرم و همکاری‌های فراملی می‌پردازد. حضور سالانه این جمعیت عظیم، فراتر از یک مناسک دینی، به پدیده‌ای اجتماعی-سیاسی با بازتاب‌های گسترده بین‌المللی تبدیل شده‌است که شایسته بررسی عمیق‌تر از منظر علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است. سازماندهی خودجوش و مشارکت حداکثری مردمی، این رویداد را به نمونه‌ای بی‌بدیل در مدیریت جمعیت‌های کلان تبدیل کرده که درس‌های ارزشمندی برای حکمرانی جهانی ارائه می‌دهد.
دیپلماسی عمومی و قدرت نرم: تصویرسازی جهانی
تصاویر همبستگی، صلح و میهمان‌نوازی در اربعین، روایتی قدرتمند در برابر کلیشه‌های منفی رسانه‌های غربی ارائه می‌دهد. این رویداد چهره‌ای انسانی، صلح‌طلبانه و عاطفی از اسلام را به جهانیان معرفی می‌کند. گستره این تصویرسازی زمانی آشکارتر می‌شود که حجم تولید محتوای کاربران با مضامین مثبت درباره تجربه اربعین در شبکه‌های اجتماعی جهانی را در نظر بگیریم. این محتواها اغلب فاقد جهت‌گیری رسانه‌های رسمی بوده و تأثیری نافذ بر افکار عمومی جهانی دارد.در این میان، میزبانی موفقیت‌آمیز این رویداد عظیم، موقعیت بین‌المللی عراق را تقویت و این کشور را به کانون دیپلماسی مذهبی و فرهنگی منطقه تبدیل کرده‌است. این موفقیت، سرمایه سیاسی بی‌بدیلی برای دولت عراق در تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم آورده‌است. توانایی عراق در مدیریت این رویداد پیچیده، اعتبار و مشروعیت حکومت مرکزی را هم در داخل و هم در عرصه بین‌المللی افزایش داده و نشان‌دهنده ظرفیت‌های بازیابی این کشور پس از سال‌ها ناآرامی است.
کاستن از تنش‌های ژئوپلیتیک و تقریب مذاهب
فضای معنوی اربعین، بستر مناسبی برای تماس‌های غیررسمی و غیرعلنی میان نمایندگان یا چهره‌های تأثیرگذار کشورهای دارای اختلافات دیرینه یا تنش‌های جاری فراهم می‌کند. این تعاملات در محیطی بی‌طرفانه و مذهبی، می‌تواند یخ اختلافات را ذوب کرده و زمینه‌ساز گشایش‌های دیپلماتیک و کاهش تنش‌ها باشد.
مشارکت فرامذهبی در موکب‌ها، تجسم عینی «امت واحده» اسلامی است که در عمل و فراتر از شعار محقق می‌شود.
علاوه بر این، مدیریت موفق امنیتی این رویداد عظیم، نیازمند و منجر به همکاری نزدیک‌تر و فشرده‌تر نهادهای امنیتی و اطلاعاتی کشورهای مبدأ زائران (مانند ایران، پاکستان، آذربایجان، لبنان) با دولت و نیروهای امنیتی عراق می‌شود. این همکاری‌ها که شامل تبادل اطلاعات، هماهنگی مرزی، آموزش مشترک و گشت‌زنی‌های هماهنگ است، نمونه‌ای عملی و ارزشمند از همکاری برای امنیت مشترک را ارائه داده و ظرفیت‌های امنیتی منطقه‌ای را تقویت می‌کند. این مدل همکاری می‌تواند به الگویی برای مدیریت سایر چالش‌های امنیتی مشترک منطقه تبدیل شود.
شکل‌دهی به امت جهانی و سرمایه اجتماعی
مشارکت گسترده و سازمان‌یافته شیعیان از سراسر جهان، احساس تعلق عمیق به جامعه‌ای فراملی با آرمان‌ها، ارزش‌ها و هویت مشترک را تقویت می‌کند. این همبستگی منحصربه‌فرد، سرمایه اجتماعی عظیمی ایجاد می‌کند که ظرفیت کنش جمعی منسجم و هدفمند جوامع شیعی را در صحنه بین‌الملل به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. این شبکه عظیم انسانی، قابلیت بسیج سریع و هدفمند برای اهداف مشروع بشردوستانه یا سیاسی را داراست.
نمایش قدرت سازماندهی، انسجام، نظم و جمعیت عظیم زائران، نفوذ و جایگاه سیاسی جوامع شیعی را در معادلات داخلی کشورهای خود و همچنین در سطح منطقه و حتی بین‌الملل ارتقا می‌بخشد. این حضور پرشمار و منظم، یک واقعیت ژئوپلیتیک غیرقابل انکار را به تصویر می‌کشد. توانایی بسیج چنین جمعیتی، نشان‌دهنده عمق نفوذ و سازمان‌یافتگی اجتماعی است که نمی‌تواند در محاسبات سیاسی نادیده گرفته‌شود.
حکمرانی فراملی موفق و نوآوری سازمانی
سازماندهی لجستیکی، امنیتی، بهداشتی، ترافیکی و خدماتی برای جمعیتی چند میلیونی و چندملیتی در کشوری با چالش‌های زیرساختی مانند عراق، دستاوردی حیرت‌انگیز و مدلی بی‌نظیر از مدیریت فراملی و حکمرانی مشارکتی ارائه می‌دهد. نقش‌آفرینی گسترده نهادهای مردمی (موکب‌ها) و سازمان‌های داوطلب در کنار نهادهای رسمی، نمونه‌ای درخشان از همکاری دولت-ملت و حکمرانی چندسطحی است که می‌تواند برای مدیریت بحران‌های انسانی یا رویدادهای جهانی الهام‌بخش باشد. این مدل، کارایی رویکردهای غیرمتمرکز و شبکه‌ای در مدیریت پدیده‌های عظیم انسانی را اثبات می‌کند.
ارائه خدمات رایگان و بی‌چشمداشت موکب‌ها به تمام زائران بدون کوچک‌ترین تبعیض ملیتی، نژادی یا مذهبی، نمونه‌ای عملی، فراگیر و به‌غایت تأثیرگذار از دیپلماسی بشردوستانه است. این نمایش عینی نوع‌دوستی، برادری و اخلاق جهانی، وجهه کشور میزبان (عراق) و جوامع زائر را به‌طور چشمگیری در نزد افکار عمومی جهان ارتقا می‌دهد و یک گفتمان رقیب در برابر فردگرایی افراطی حاکم بر نظام بین‌الملل ارائه می‌کند. اربعین، تجسم عینی «جامعه اخلاقی جهانی» است که در آن، خدمت به انسانیت اصل حاکم است.
نظر شما