دکتر محمد باغستانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این قسمت از برنامه ملک رضوان که به مناسبت دهۀ آخر ماه صفر و شهادت امام رضا (ع) تهیه شده، پیرامون «تأثیر حضور شخصیت حضرت رضا (ع) بر هویت ایرانیان» مباحثی را، مطرح کرد.
اولین تعامل ایرانیان با اسلام
باغستانی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، به اولین تعامل جامعۀ ایرانی در زمان پیامبر (ص) اشاره و ابراز کرد: ایرانیان اهل یمن به دنبال دعوت پیامبر (ص) به ایشان ایمان آوردند. در نبرد قادسیه حدود ۴ هزار نفر از سپاهیان ایرانی به دلیل سادگی سپاه اسلام و رابطۀ نزدیکی که با فرماندۀ سپاه داشتند، به مسلمانان پیوستند.
وی اضافه کرد: این نبرد سرآغاز تعامل میان ایرانیان با مسلمانان بود و باعث شد ایرانیها در ادامۀ فتوحات به مسلمانان کمک کنند.
عناصر فرهنگی ایرانی و اسلامی
دکتر باغستانی در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه مبنی بر عواملی که سبب شد عناصر فرهنگی ایران با اسلامی که تازه وارد شده، ممزوج شود، توضیح داد: مشترکات فرهنگی زیادی بین این دو جامعه وجود داشت. نخستین مورد اصول سه گانۀ موجود در آیین زرتشتی و اسلام، بود.
وی تصریح کرد: یکتاپرستی ایرانیان و اعتقاد به اهورامزدا به عنوان خدای واحد، اعتقاد به نبوت شخص زرتشت و نیز اعتقاد به معاد با اصول توحید، نبوت و معاد در دین اسلام هماهنگ بود و میتوانست جامعه را به هم مرتبط سازد.
پذیرش اسلام توسط ایرانیان
دکتر باغستانی،سادگی دستورات اسلام و ارائۀ مفاهیم جدید از اصول اعتقادی ایرانیان و نیز دستورات اجرایی اسلام از آن جمله بخشش مالیاتی در زمان قحطی را از نکاتی دانست که باعث جلب ایرانیان به اسلام،شده بود.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه عرفهای ایرانیان مثل جشن نوروز در اسلام پذیرفته شد و ایرانیان اسلام را مخالف هویت قبلی خود ندیدند، تصریح کرد: اسلام در جوامع مختلف قصد بر هم زدن همۀ آیینها و عرفهای قدیمی آن جوامع را نداشت و میتوان این مسئله را دلیل ماندگاری اسلام در سایر بلاد دانست.
ایشان به کتاب «از ستیز تا سازش» اشاره کرد و بیان داشت: این کتاب که اثر یک پژوهشگر زرتشتی است نشان میدهد که مسلمانان اسلام را بر ایرانیان اجبار نکردند. کتاب به چگونگی زندگی زرتشتیان در دو سدۀ اول در ذیل حکومت مسلمانان میپردازد و نشان میدهد که کمتر از ۱۰ درصد ایرانیان تا پایان سدۀ اول مسلمان شده بودند. در سدۀ دوم این رقم به حداکثر ۵۰ درصد رسید و در پایان سدۀ سوم و چهارم اکثریت جامعه مسلمان میشود.
گرایش ایرانیان به تشیع
دکتر باغستانی، در پاسخ به علت گرایش ایرانیان به اسلام ناب که همان تشیع است، یادآور شد: سلمان گرچه دیر به حضور پیغمبر (ص) رسیده بود اما جزو اصحاب سرّ و بسیار مقرب بود .
وی افزود: در دوران فتوحات نیز سلمان حضور دارد و حکومت ساده و عادلانۀ او در مداین مورد توجه مردم قرار گرفته و آنان را تحت تأثیر قرار داده بود.
وی ادامه داد: پس از قتل خلیفۀ دوم اختلافها و بحرانهای حکومت اسلامی به گوش ایرانیان میرسید و باعث میشد که آنها در پی کشف حقیقت بربیایند، گذشته از اینکه در سپاه امیرالمؤمنین(ع) نیز شماری از ایرانیان حضور داشتند و در برخی از خطبههای نهجالبلاغه به این امر اشاره شده است. حضرت خطاب به گروهی از ایرانیان که به دیدن ایشان آمده بودند، خطبهای خواندند و بخشی از حقوق اهل بیت (ع) را ،بیان کردند.
حمایت ایرانیان از مظلومین در طول تاریخ
این استاد دانشگاه به حضور ایرانیان در قیام مختار اشاره کرد و گفت: یکی از نقاط عطف ورود تشیع به ایران را حمایت ایرانیان از مظلومین در طول تاریخ میتوان دانست. تمام علویانی که وارد ایران شدند از باب مظلومیت مورد احترام ایرانیان قرار گرفتند.
وی تصریح کرد: علویان مهاجر به ایران بیشتر از سادات زیدی بودند که سقیفه و کربلا را روایت میکردند و همینها باعث جذب ایرانیان به تشیع میشد. بنابراین در طول قرن اول و دوم اسلام با یک فرهنگ شیعی وارد ایران شد و احساسات ایرانیان را به خود جلب کرد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه از عصر امام سجاد(ع) راویان ایرانی در میان اصحاب ائمه(ع) حضور داشتند و این روند در دوران امام کاظم(ع) گسترش بیشتری یافت، عنوان کرد: بنابراین امام رضا(ع) هنگام ورود به ایران، وارث چنین دستگاه روایی و ارتباطی بودند. همچنین با حضور ایشان، گروهی از علویان نیز وارد ایران شدند.
انگیزههای سیاسی مأمون از ولایتعهدی امام رضا (ع)
وی با اشاره به شرایط سیاسی عصر مأمون گفت: در آن زمان علویان مخالف، در بخشهای مختلف ایران و عراق حضور داشتند و شورشهایی را علیه حکومت سامان میدادند. مأمون بر این باور بود که با دعوت از امام رضا (ع) و قرار دادن نهاد امامت ذیل خلافت، میتواند اعتراضها را مدیریت کرده و پایههای حکومت را تثبیت کند. باغستانی تاکید کرد: به اعتقاد او، خلفای پیشین درصدد حذف شخص امام (ع) بودند که امری اشتباه بوده است، بنابراین مأمون در پی تضعیف و حذف نهاد امامت بود.
جایگاه امام رضا(ع) در میان نخبگان و مردم
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در پایان به محبوبیت امام رضا (ع) در بین مردم اشاره کرد و متذکر شد: عباسیان پیشتر شعار «الرضا من آل محمد» را مطرح کرده بودند و مأمون با دعوت از امام رضا(ع) تلاش کرد آن وعده را محقق کند.
دکتر باغستانی خاطرنشان کرد: حضور امام در مناظرهها با رعایت اخلاق اسلامی و عدالت، بهویژه در میان نخبگان ایرانی، جایگاه ایشان را برجستهتر ساخت. عدالتورزی و رفتارهای انسانی امام رضا(ع)، همچون همنشینی با طبقات مختلف مردم و تأکید بر برابری و برادری از عوامل اصلی جذابیت ایشان برای جامعه بود.
نظر شما