این استاد دانشگاه، در برنامه «ملک رضوان» که در روزهای پایانی ماه صفر از شبکه ۴ سیما به روی آنتن می‌رود، با محور «تأثیر حضرت رضا (ع) بر شکل‌گیری اندیشۀ سیاسی در ایران» توضیحاتی را ارائه کرد.
مؤلفه‌های هویتی در اندیشۀ سیاسی
دکتر معینی‌پور ابتدا به نقش هویت در شکل‌گیری اندیشۀ سیاسی پرداخت و تأکید کرد: هر اندیشۀ سیاسی بازتابی از هویت جمعی و فردی است. هویت شامل ابعاد معرفتی، ملی، زبانی، دینی و تمدنی است و توجه به این ابعاد، رفتارها و کنش‌های سیاسی را شکل می‌دهد. اندیشۀ سیاسی گاهی به عمل سیاسی منجر می‌شود و گاهی در حد اندیشه باقی می‌ماند.
اندیشۀ سیاسی ایرانیان و تعامل با اسلام
معینی‌پور در پاسخ به پرسش کارشناس برنامه دربارۀ وضع اندیشۀ سیاسی پیش از اسلام که منجر به پذیرش اسلام و توسعۀ تشیع در ایران شد، اظهار داشت: ایرانیان در تعامل با اسلام و اهل بیت(ع) موضعی مثبت داشته‌اند و به عنوان دوستداران اهل بیت(ع) در تاریخ ایران نقش‌آفرینی کرده‌اند و البته این پدیده ناشی از پشتوانۀ عمیق هویت سیاسی ایرانیان بوده است.
وی افزود: عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی از عناصر اصلی هویت جمعی ایرانیان است و همین پیشینیه و هویت باعث روی‌آوری به اسلام و تشیع در ایرانیان شده است. در دوره‌های مختلف، دانش و سیاست‌ورزی رشد کرده و گرایش ایرانیان به اهل بیت(ع) موجب شکل‌گیری کنش‌های مختلف در حمایت از آنان شده است.
تکمیل و توسعه هویت ایرانی با اسلام
این استاد دانشگاه با اشاره به پیشینۀ قدرتمند ایران پیش از اسلام، تصریح کرد: حاکمیت‌ها در ایران بر مدار عدل و آزادگی اداره می‌شده و با ظهور اسلام و ارتباط با اهل بیت(ع)، این هویت تکمیل و توسعه یافته است.
وی با اشاره به اینکه قبل از اسلام، ایران جزو سه قدرت برتر دنیا بوده و ایران بزرگ بر مدار عدل و آزادگی اداره می‌شده و البته به گونه‌های مختلف فراز و فرودهایی هم داشته است، تصریح کرد: این هویت، با اهل بیت(ع)، تکمیل می‌شود و توسعه پیدا می‌کند و ترکیب هویتی بسیار معتبر و منسجم و رشد یافته‌ای را تشکیل می‌دهد.
درهم‌تنیدگی تفکر ایرانی و اسلامی
دکتر معینی‌پور با بیان اینکه نمی‌توان تأثیر تفکر ایرانی بر پذیرش اسلام را نادیده گرفت، تأکید کرد: به همان میزان نیز نمی‌توان تأثیر اسلام را بر رشد تفکر ایرانی نادیده انگاشت. اندیشۀ ایرانی-اسلامی محصول هر دوی این عوامل است و امکان تفکیک میان آن‌ها وجود ندارد.
وی تصریح کرد: اسلام در مناطق مختلف جهان گسترش یافت، اما هیچ کجا همچون ایران با قرائت مکتب اهل بیت(ع) چنین زمینه‌ای برای رشد و گسترش پیدا نکرد.
وی توضیح داد: علت این امر برخورداری ایرانیان از پشتوانه‌های تربیتی، هویتی، معرفتی، تاریخی و تمدنی است. ادب، معرفت و اصالت مردم ایران از زمان ورود امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) و امامزادگان تا امروز قابل مشاهده است.
نقش امام رضا(ع) در تقویت هویت ایرانی-اسلامی
این عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم با اشاره به حضور امام رضا(ع) در ایران خاطرنشان کرد: این حضور موجب درآمیختن هویت ایرانی و اسلامی و تقویت اندیشه اسلامی-ایرانی در ادوار مختلف شد. اهل بیت(ع) همواره به دنبال توسعه حاکمیت امامان و تحقق ولایت اهل بیت(ع) بر زمین بوده‌اند، اما به دلایل مختلف این امر در تاریخ محقق نشده است.
وی در ادامه یکی از مشکلات تفکر سیاسی معاصر را نادیده گرفتن حق نظام سیاسی و حاکمیت دانست و افزود: در بسیاری مواقع ما هیچ حقی برای حاکمیت در نظر نمی‌گیریم و این باعث می‌شود همگرایی و واگرایی در تعامل با حکومت‌های مختلفی که از حق واقعی حاکمیت برخوردار نیستند، شکل نگیرد و امروز می‌بینیم که مسألۀ مذاکره و نحوۀ گفت‌وگو با سردمداران جهانی ظلم و جور مطرح است.
ولایتعهدی امام رضا(ع) و گسترش تفکر اسلامی
معینی‌پور با اشاره به پذیرش ولایتعهدی توسط امام رضا(ع) توضیح داد: این اقدام حامل پیام‌های مهمی از جمله حفظ کیان و تفکر اسلامی و رشد آن بود.
وی تصریح کرد: پیش از امام رضا(ع)، بازار انحرافات فکری در جهان اسلام رونق داشت و جریان‌هایی چون زیدیه، مرجئه، اشاعره و معتزله در حال رشد بودند. بررسی سیرۀ اهل بیت نشان می‌دهد که آنان در دوره‌های مختلف برای گسترش تفکر و کیان اسلامی و همچنین حفظ جان شیعیان، ناچار به بهره‌گیری از امکانات محیط اطراف خود بودند، هرچند همواره در برابر دستگاه‌های جور ایستادگی کرده و در نهایت به شهادت رسیدند.
دکتر معینی‌پور با اشاره به نقش امام رضا(ع) در تاریخ اندیشه سیاسی ایران گفت: آن حضرت در نیشابور، با بیان حدیث سلسلۀ الذهب، ولایت اهل بیت(ع) را تثبیت کردند و این اندیشه در کنار جریان‌های فکری آن زمان همچون اعتزالیه و اشاعره قرار گرفت.
وی تاکید کرد: این مقطع بزنگاهی مهم در تاریخ اندیشۀ سیاسی ایران است. یکی از مشکلات اصلی در تاریخ سیاسی ما، فقدان تفکر، تربیت و رشد سیاسی در میان گروه‌های اجتماعی اعم از توده‌ها و نخبگان بوده که به انحرافات مختلف سیاسی، اجتماعی و حاکمیتی منجر شده است.
این استاد دانشگاه افزود: حضرت علی بن موسی الرضا(ع) با گفت‌وگوهای علمی گسترده با گروه‌های مختلف، تفکر اصیل سیاسی اسلامی را توسعه دادند و آن را با اندیشۀ ایرانی پیوند زدند.
سیرۀ سیاسی اهل بیت و الگوی کنش معاصر
این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی دربارۀ بهره‌گیری از سیرۀ سیاسی امام رضا(ع) به‌عنوان الگویی برای سیاست معاصر، توضیح داد: در طول تاریخ، اهل بیت(ع) با اشکال گوناگون کنش سیاسی مواجه بوده‌اند؛ از جنگ‌های مستقیم و نیابتی تا صلح، مذاکره مستقیم و غیرمستقیم، نامه‌نگاری و خطابه‌های عمومی.
وی افزود: در این سیر، همواره جامعه از یک سو و مدعیان حاکمیت از سوی دیگر حضور داشتند و اهل بیت(ع) با یک سلسله تربیت سیاسی، اجتماعی و اخلاقی درصدد هدایت جامعه بودند.
وی ادامه داد: در مسلک اهل بیت(ع)، تربیت سیاسی و مواجهۀ دیپلماتیک با حاکمیت پیرامونی به‌طور ویژه در سیرۀ امام رضا(ع) دیده می‌شود و اخلاق سیاسی در رفتار، گفتار و تقریر اهل بیت جایگاه برجسته‌ای دارد.
نگاه چندبعدی به اهل بیت(ع) و جدال تمدنی امروز
وی با اشاره به اینکه اگر نگاه به اهل بیت(ع) یک‌سویه باشد، تنها زهد، تعبد و مردمداری دیده می‌شود، اظهار داشت: با رویکرد همه‌جانبه به سیرۀ اهل بیت(ع) درمی‌یابیم که پس از اسلام، یک پایۀ اصلی حاکمیت به اهل بیت(ع) تعلق دارد و تمام کنشگری‌های آنان در راستای تربیت سیاسی، رشد فکری و صیانت از مکتب بوده است. این جریان در عین حال آینده‌ای فراگیر را ترسیم کرده که امروزه در قالب جدال تمدنی دیده می‌شود.
معینی‌پور با اشاره به جنگ‌های اخیر، به‌ویژه جنگ ۱۲ روزۀ ایران و اسرائیل، آن را جنگی هویتی و تمدنی توصیف کرد و یادآور شد: یهود برای خود تاریخ و آینده‌ای معین کرده و اسلام نیز از آغاز، ترسیم آینده‌ای جهانی بر پایۀ وعدۀ موعود داشته است. به همین دلیل، نزاع کنونی بر سر جمهوری اسلامی، درواقع نزاعی بر سر تفکر دینی آینده‌نگر است که در دل خود ایدۀ موعود، رجعت و حکومت جهانی را جای داده است.
ضرورت بازخوانی اندیشۀ سیاسی امام رضا(ع)
دکتر معینی‌پور با تأکید بر اینکه در اندیشۀ امام رضا(ع) می‌توان رشحات تربیت سیاسی، فرهنگ و اخلاق سیاسی و نیز دیپلماسی عمومی را مشاهده کرد، افزود: ما باید میان «تفکر سیاسی» و «کنش سیاسی» تمایز قائل شویم، چراکه بسیاری از کنش‌های امروزین در عرصۀ اجتماعی و سیاسی فاقد پشتوانۀ فکری منسجم هستند و همین امر به بروز معضلات سیاسی و فرهنگی انجامیده است.
معینی‌پور تصریح کرد: رفتار امام رضا(ع) در مواجهه با مردم، حاکمان، اصحاب و جریان‌های فکری مختلف الگویی جامع برای سیاست‌ورزی است که تاکنون کمتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
وی خاطر نشان گرد: حتی مقولۀ زیارت نیز ظرفیتی برای تربیت و توسعۀ نگاه سیاسی در بستر عمومی جامعه دارد، اما این ظرفیت به‌درستی به کار گرفته نشده است. یکی از میراث‌های ماندگار امام رضا(ع) باز کردن باب گفت‌وگو میان آرا و جریان‌های مختلف برای رشد جامعه بود، ظرفیتی که امروز نیز می‌تواند راهگشا باشد.
نظر شما