این استاد دانشگاه در قسمت پایانی برنامه «ملک رضوان» که به مناسبت دهه پایانی ماه صفر از شبکه 4 سیما روی آنتن رفت، با محور «تأثیر امام رضا (ع) برهویت ایرانی»، مباحثی را مطرح کرد.

فرهنگ رضوی و مؤلفه‌های ماندگاری

دکتر بلیغ در ابتدای سخنان خود به فرهنگ رضوی و مؤلفه‌های آن اشاره کرد و گفت: ریشۀ این فرهنگ را باید در زمان حیات امام رضا(ع) جست‌وجو کرد و دید چگونه این فرهنگ و هنر تا امروز امتداد یافته است.
وی افزود: هجرت حضرت رضا (ع) به ایران یکی از اقدامات مهمی بود که باعث گسترش تشیع و بیرون آمدن شیعه از حالت محدود و محفلی شد.

سنگ‌بنای جغرافیای تشیع

وی با اشاره به وضعیت تشیع پس از واقعۀ کربلا و محدودیت‌هایی که بر آنها اعمال می‌شد، اظهار داشت: گرچه در دورۀ امام باقر(ع) و امام صادق (ع) این محدودیت‌ها کمتر شد و فرصتی پیش آمد تا تشیع گسترش بیشتری پیدا کند، اما هنوز شیعه جغرافیای مستقلی نداشت. هجرت امام رضا(ع) به ایران و استقرار در طوس، سنگ‌بنای جغرافیای شیعه را بنا نهاد.

گسترش تشیع در ایران

به گفتۀ بلیغ، حضور خاندان اهل‌بیت(ع) در ایران و مدفن هر یک از آنان، کانونی برای گسترش باورهای شیعی پدید آورد. این حرکت در طول تاریخ تداوم یافت و در دورۀ آل‌بویه به شکل‌گیری نخستین حکومت شیعی انجامید؛ گرچه ایران هنوز یکپارچه شیعی نشده بود، اما بسیاری از آیین‌های شیعی در این دوره تثبیت شد.
این استاد دانشگاه با رد روایت‌های تاریخی مبنی بر تحمیل تشیع به ایرانیان در دورۀ صفوی، تصریح کرد: بذری که امام رضا(ع) با هجرت خود کاشتند، به تدریج و آرام در ایران گسترش یافت. در بسیاری از مناطق ایران به‌ویژه شمال و مرکز، جمعیت‌های شیعی حضور داشتند.

پیوند حضور امام با شکوفایی علمی و فرهنگی

بلیغ با تأکید بر اینکه دوران شکوفایی علم و فرهنگ در ایران، چه در دورۀ آل‌بویه و چه در حکومت‌های پس از آن، ریشه در حضور امام رضا(ع) دارد، خاطرنشان کرد: امام رضا(ع) با چهره‌ای علمی وارد ایران شدند و مناظرات ایشان بر این امر دلالت دارد. این پیوند عمیق، روحیۀ علمی ایرانیان را تقویت کرد و موجب شد ایران در قرون متمادی به مهد علوم اسلامی و فرهنگ و هنر اسلامی تبدیل شود و شکوفایی در جهان اسلام بیش از هر نقطه‌ای در ایران اتفاق بیفتد.

مأمون و تلاش برای مشروعیت بخشی

عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی، به تحلیل نقش مأمون در دعوت از امام رضا(ع) پرداخت و تأکید کرد: دعوت مأمون از امام رضا (ع) با هدف مشروعیت بخشی به حکومت خود انجام گرفت، اما در نهایت موفق نشد و زمینه شهادت حضرت را فراهم کرد.
وی اضافه کرد: با این حال، مأمون پس از آن نیز تلاش کرد مشروعیت خویش را از طریق گسترش بیت‌الحکمه و ترجمۀ آثار یونانی به فلسفه تثبیت کند و فلسفه را جایگزین دین سازد.

فلسفه در خدمت تشیع

به گفتۀ وی گرچه این حرکت از بغداد آغاز شد که مرکز تشیع نبود، اما پس از ترجمۀ آثار یونانی، رشد فلسفۀ اسلامی در مناطقی رخ داد که شیعیان در آن زندگی می‌کردند. فلسفه به بنیانی برای توضیح و تبیین ایدۀ امامت تبدیل شد و از فارابی تا ملاصدرا در خدمت تشیع قرار گرفت.

استقبال از علم؛ جوهرۀ فرهنگ رضوی

بلیغ، جوهرۀ اصلی فرهنگ رضوی را «استقبال از علم» دانست و در پاسخ به پرسش کارشناس برنامه دربارۀ فرهنگ رضوی و زیارت که مانع از خودبیگانگی فرهنگی و ایجاد وفاق حقیقی می‌شود، گفت: ایران با موقعیت جغرافیایی خود که در قلب جهان واقع است، در صورتی که قدرت علمی و سیاسی لازم را داشته باشد، می‌تواند به نقطۀ انتشار قدرت تبدیل شود و فرهنگ‌های پیرامونی را در خود هضم کند.
وی ادامه داد: فرهنگ تنها زمانی می‌تواند حیات خود را ادامه دهد که خود را در میدان منازعه با دیگر لایه‌های فرهنگی و سیاسی ببیند. صرفاً تقابل حکام کافی نیست؛ در آن لحظه‌هاست که فرهنگ‌ها می‌توانند خود را بازتولید کنند، والا به امر موزه‌ای تبدیل خواهند شد.

مقاومت و امید، خصیصۀ فرهنگ رضوی

این استاد دانشگاه در خصوص تمایز فرهنگ تشیع با سایر فرهنگ‌ها توضیح داد: فرهنگ رضوی و به طور کلی فرهنگ شیعی، همواره خود را در یک مبارزۀ دائمی تصور می‌کند. آیین‌ها، مناسک و شعائر، بخشی از تلاش برای پیمودن مسیر پیش روی فرهنگ و حفظ امید به آینده هستند.
وی تصریح کرد: تشیع توانسته زمینه‌های خود را حفظ و مقاومت و امید را ترسیم کند و تا زمانی که این امید وجود داشته باشد، فرهنگ شیعی می‌تواند به حیات خود ادامه دهد و از میراث صرف گذشتگان، فراتر برود.

مشهد، نقطۀ کانونی میان فرهنگ، سیاست و اقتصاد

دکتر بلیغ، به اهمیت مشهد در میان کشورهای همسایه اشاره کرد و متذکر شد: برای حفظ جایگاه کانونی زیارت در مشهد، سرمایه‌گذاری هماهنگ در ابعاد مختلف ضروری است. این امر تهیۀ امکانات اولیه برای زائران، ارتباطات اقتصادی با افغانستان و کشورهای آسیای میانه و نیز ملازمات فرهنگی با این مناطق را شامل می‌شود.
وی یادآور شد: پیوند میان فرهنگ رضوی و جمهوری اسلامی، اگر در مسیر دفاع، کار و علم هماهنگ پیش برود، می‌تواند به راهبردی جامع برای حفظ هویت فرهنگی و تحقق آرمان‌های تشیع در آینده تبدیل شود.

جمهوری اسلامی و فرهنگ شیعی

این عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی، به رابطۀ میان جمهوری اسلامی و نقاط کانونی فرهنگ شیعی، به ویژه حرم اهل بیت(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: تا زمانی که این رابطه برقرار باشد و جمهوری اسلامی بتواند ایستایی خود را حفظ کند، این نقاط نیز به عنوان مراکز زایندۀ آن نیرو، باقی خواهند ماند.
وی سه میدان مهم در این مسیر را دفاع، کار و علم معرفی و عنوان کرد: اگر این سه محور در هماهنگی و هم‌افزایی رشد کنند، فرهنگ و هنر شیعی نیز تقویت خواهد شد و حرم‌ها می‌توانند نقش نقطۀ کانونی این سه میدان را ایفا کنند.
زیارت و هویت‌سازی فرهنگی
بلیغ در پاسخ به پرسش کارشناس برنامه دربارۀ نقش زیارت در مقابله با تهاجم فرهنگی، بیان کرد: بخشی از توقف و کندی زایش هنر رضوی در برهۀ کنونی به مواجهۀ تاریخی ما با جهان مدرن بازمی‌گردد؛ البته ایران در عرصۀ علمی، فلسفی و فکری در جهان اسلام پیشتاز است و جمهوری اسلامی و انقلاب ایران نشان‌دهندۀ وجود عنصری در فرهنگ ایرانی است که توانسته به این امر دست پیدا کند.

هنر و دانش‌های جدید؛ ابزار مقابله با مدرنیته

عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی در پایان تصریح کرد: جهان مدرن ابزارهای جدیدی به ما عرضه می‌کند، همچون هنرها و صنایع فرهنگی که ساختار متفاوتی دارند.
وی خاطرنشان کرد: برای بهره‌گیری از این ابزارها باید زمانی فراهم شود که هم از دانش‌ها و هنرهای جدید استقبال شود و هم از آنها به شکل تقلیدی استفاده نشود؛ هدف آن است که هنر و دانش و فرهنگ بومی را با کمک این ابزارها، تولید کنیم.