نشانه‌های تغییر در اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است؛ از رکود بازار مسکن و فرسودگی کشاورزی سنتی گرفته تا کاهش قدرت رقابت صنایع کوچک. فشار بحران آب، تحولات فناوری و تغییر مسیر سرمایه‌گذاری‌ها، حکایت از آن دارد که مدل‌های دیروز دیگر پاسخگوی امروز نیستند.

در میانه این جابه‌جایی بزرگ، صنایع و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان به‌سرعت جایگزین ساختارهای کهنه می‌شوند. با گذر اقتصاد ایران از دوران تکیه بر منابع طبیعی و سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد، زمین بازی تازه‌ای در حال شکل‌گیری است؛ زمینی که قواعدش را فناوری، دانش و نوآوری تعیین می‌کنند و تنها کسانی که زودتر به آن پا بگذارند، سهم آینده را از آن خود خواهند کرد.

الگوی سنتی بازار ملک و کشاورزی در آستانه فروپاشی

یک کارشناس اقتصادی با هشدار نسبت به فروپاشی مدل‌های سنتی بازار ملک، کشاورزی و صنایع کوچک گفت: اقتصاد ایران در آستانه یک دگرگونی بنیادین است؛ تحولی که سرمایه‌ها را از بخش‌های غیرمولد به سوی کسب‌وکارهای مبتنی بر دانش، فناوری و نوآوری سوق خواهد داد.

محمد برزگری در گفت و گو با قدس آنلاین با اشاره به اهمیت درک تغییرات ساختاری اقتصاد جهانی و منطقه‌ای گفت: شناخت این دگرگونی‌ها کلید بقا و رشد در آینده است. امروز اقتصاد ایران در آستانه یک تغییر بنیادین قرار دارد که علاوه بر به چالش کشیدن مدل‌های سنتی کسب‌وکار، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای سرمایه‌گذاری‌های دانش‌بنیان و اشتغال مولد به وجود می‌آورد. این تحول یک رویداد ناگهانی نیست، بلکه حاصل سال‌ها انباشت سوءمدیریت منابع، تغییرات اقلیمی و رشد شتابان فناوری در جهان است.

وی درباره تحلیل وضعیت موجود و تهدیدهای پیش‌رو افزود: بازار ملک که همواره پناهگاه امن سرمایه در کشور تلقی می‌شد، به‌ویژه در مناطق غیرکلان‌شهری، اکنون با خطر فروپاشی الگو مواجه است. مهاجرت نیروهای متخصص به مراکز نوآوری و کاهش نرخ رشد جمعیت، باعث افت تقاضا برای مسکن در بسیاری از مناطق می‌شود و این امر به کاهش ارزش دارایی‌های غیرمولد و رکود بازار منجر خواهد شد. سرمایه‌گذارانی که همچنان به این بازار تکیه می‌کنند، در معرض خطر جدی از دست دادن سرمایه خود هستند.

ضرورت مهاجرت به کشت‌های کم‌آب‌بر و گلخانه‌ای

برزگری ادامه داد: بحران آب در ایران یک واقعیت پایدار اقلیمی و اقتصادی است، نه یک مشکل موقت. کشاورزی و دامداری سنتی که به روش‌های کم‌بازده و پرمصرفی مانند آبیاری غرقابی متکی هستند، هم منابع آبی کشور را هدر می‌دهند و هم از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیستند.

وی افزود: راندمان آبیاری در ایران کمتر از ۴۰ درصد و در کشورهای توسعه‌یافته بالای ۸۰ درصد است. اگر فعالان این بخش به کشاورزی هوشمند، کشت‌های کم‌آب‌بر و گلخانه‌ای مهاجرت نکنند، ظرف دو سال آینده موجی از ورشکستگی و حذف گسترده مشاغل سنتی را شاهد خواهیم بود.

تنها راه نجات هوشمندسازی و ورود به بازارهای آنلاین

این کارشناس اقتصادی درباره وضعیت صنایع کوچک و متوسط (SMEs) گفت: بخش قابل‌توجهی از این صنایع، به‌ویژه در حوزه‌های غذایی و دارویی، به دلیل مقیاس کوچک، فناوری‌های قدیمی و عدم نوآوری، در برابر رقابت شرکت‌های دانش‌بنیان و بزرگ‌تر، توان بقا را از دست می‌دهند. آنها تنها با پذیرش فناوری‌های نوین فرآوری، هوشمندسازی زنجیره تولید و ورود به بازارهای آنلاین می‌توانند خود را از حذف نجات دهند.

وی تاکید کرد: صنایع بزرگ‌تر مانند پتروشیمی و فولاد اگرچه با چالش‌های پیچیده‌تری روبه‌رو هستند، اما به دلیل مقیاس و حمایت‌های دولتی، شانس بقا بیشتری دارند؛ هرچند سودآوری آن‌ها نیز دیگر تابع مدل‌های گذشته نخواهد بود و لازم است با تحولات جهانی همسو شود.

سه حوزه کلیدی که آینده اقتصاد ایران را می‌سازند

این کارشناس اقتصادی به فرصت‌های پیش‌رو اشاره کرد و گفت: تاریخ نشان داده که هر تحول اقتصادی، همزمان با تهدید، فرصت‌های تازه‌ای برای ذهن‌های هوشمند و نوآور ایجاد می‌کند. امروز سه حوزه کلیدی بیشترین ظرفیت رشد را دارند؛ نخست کشاورزی مدرن و اقتصاد دانش‌بنیان غذا که شامل گلخانه‌های هوشمند، سیستم‌های هیدروپونیک، کودهای زیستی، بذرهای اصلاح‌شده، سامانه‌های آبیاری هوشمند و پلتفرم‌های آنلاین فروش محصول است. این مدل اقتصادی که از مکان فیزیکی مستقل است، با تکیه بر سرمایه انسانی و داده‌های هوشمند، می‌تواند در بازارهای جهانی فعال شود.

وی افزود: دومین حوزه، مهندسی و خدمات بازیافت و تصفیه آب است. فناوری‌های شیرین‌سازی آب شور، تصفیه آب فاضلاب و بهینه‌سازی شبکه‌های توزیع، نه تنها پاسخی به یک ضرورت حیاتی هستند بلکه بازاری پررونق برای آینده ایجاد می‌کنند. مهندسان محیط‌زیست، شیمی و منابع آب، نیروهای کلیدی این عرصه خواهند بود.

برزگری در ادامه گفت: سومین حوزه، فناوری‌های فرآوری محصولات و زنجیره‌ تأمین هوشمند است. آینده غذا نه در تولید خام بلکه در فرآوری هوشمند قرار دارد. استفاده از پردازش ابری، داده‌کاوی و هوش مصنوعی برای کاهش ضایعات، افزایش ارزش افزوده و بهینه‌سازی مسیر مزرعه تا سفره، شرکت‌های نوآور را به برندگان اصلی میدان تبدیل می‌کند.

پایان دوران سودآوری مشاغل وابسته به منابع طبیعی

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: دگرگونی جغرافیای اقتصادی ایران پیام روشنی دارد: دوران سودآوری مشاغل و سرمایه‌گذاری‌های وابسته به منابع طبیعی و روش‌های سنتی به پایان رسیده است. آینده از آن جوانان و سرمایه‌گذاران آگاه است که به سمت دانش، نوآوری و فناوری می‌روند.

وی تاکید کرد: دولت و سیاست‌گذاران نیز باید با تسهیل‌گری، حمایت مؤثر از شرکت‌های دانش‌بنیان و اصلاح قوانین، زمین بازی را برای این اقتصاد نو آماده کنند. انتخاب رشته دانشگاهی مناسب و هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مولد، کلید توسعه پایدار و رونق اقتصادی در آینده نزدیک است. اکنون زمان پاسخ به این پرسش رسیده که آیا ما برای این تحول بزرگ آماده هستیم یا خیر.