آیت الله جوادی آملی در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «هجرت عظیم» اشاره کردند که تقدیم شما فرهیختگان می شود.

بسیاری از ما در حوزه‌ها یا دانشگاه‌ها درس می‌خوانیم و گاهی هم مطابق آن درس‌های خود عمل می‌کنیم.

اما این کلید نیست، این چراغ نیست، این راه رفتن در فضای روشن است یا قدم زدن در یک اتاق بازشده؛ این بازکننده‌ی درهای بسته نیست.

کار ما هجرت از جهل به علم است؛ یعنی چه در حوزه چه در دانشگاه، تلاش و کوشش می‌کنیم و درس می‌خوانیم تا عالِم بشویم.

این کار، کار خوبی است.

اما این قدم، قدم اول است.

هجرت از جهل به علم و عالم شدن، هجرت صغرا و جهاد اصغر است.

اما عمده، هجرت از علم به معلوم است، نه هجرت از علم به علم!

ما یا از جهل به علم حرکت می‌کنیم؛ می‌شویم عالِم، یا از علمی به علم دیگر حرکت می‌کنیم؛ می‌شویم أعلم.

عالِم، از جهل نجات پیدا کرده و یک سلسله مطالب را فهمیده است.

أعلم، آن فهمیده‌ها را مبادی قرار می‌دهد و مطالب مجهولی که برای دیگران روشن نیست را کشف می‌کند.

ولی هر دو در مفاهیم و منابع معرفتی سیر می‌کنند؛

هیچ‌کدام به «خارج» راه پیدا نمی‌کنند، بلکه به بخشی از آنچه خوانده‌اند عمل می‌کنند.

اما کسی که دارای هجرت وسطا و جهاد اوسط است، از علم به معلوم می‌آید.

او به این فکر نیست که چیزی یاد بگیرد یا اگر یاد گرفت، بشود أعلم.

او با مفاهیم و صور ذهنی کار ندارد، با علوم کتاب کار ندارد، بلکه می‌خواهد آنچه را که این الفاظ و مفاهیم از آن حکایت می‌کنند، بیابد.

این می‌شود: هجرت از علم به معلوم یا همان هجرت وسطا و جهاد اوسط