متأسفانه با وجود اینکه دیگر توانی برای آبخوان باقی نمانده، اما همچنان اصرار به برداشت آب از آن داریم بدون آنکه دوباره آن را تغذیه کنیم بنابراین هر روز به زخم ناشی از ترک‌های ایجاد شده در آثار باستانی افزوده می‌شود.
استان اصفهان با بیش از ۲۲ هزار اثر تاریخی شامل هزار و ۹۴۰ اثر ملی و ۱۵ اثر ثبت جهانی و افزون بر ۶۰۰ خانه تاریخی و جاذبه‌های مختلف طبیعی، فرهنگی، مذهبی و تفریحی در کانون توجه گردشگران و امروز در معرض خطر فرونشست قرار دارد.بر اساس پژوهش‌های بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی از میان بیش از ۳۱ هزار بنای تاریخی کشور حدود ۵۲ درصد در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند و از ۶۳ سایت ثبت جهانی یونسکو ۲۷ مورد مستقیماً در معرض خطر نشست زمین هستند.
زخم‌های قدیمی که سر باز کرده‌اند
میدان نقش‌جهان، مسجد امام، سردرهای ورودی میدان در خیابان‌های سپه و حافظ و بازار قیصریه زخم‌های کهنه‌ای دارند که از دهه ۹۰ سر باز کرده‌اند و فاجعه فرونشست زمین در مرکز و در محدوده تاریخی اصفهان را بیش از گذشته به ما گوشزد می‌کنند.
ترک‌های متعدد در دیواره بنای تاریخی مسجد امام تماماً حکایت از فرونشست زمین در این مجموعه دارد؛ شکاف‌هایی که حالا به قطر ۱۰ سانتیمتر رسیده و گویای عمق این فاجعه است.داده‌های رادار سال ۹۷ سازمان نقشه‌برداری کشور میزان فرونشست و نشست هر یک از نقاط شهر اصفهان و حتی بناهای تاریخی اصفهان را مشخص کرده و به استناد این تصاویر میزان نرخ نشست نسبی در میدان نقش جهان ۳ تا ۵ سانتیمتر در سال ارزیابی شده است.
به گفته کارشناسان، فرونشست تجمعی و البته نامتقارن موجب شکست، شکاف و تزلزل سازه برخی بناهای تاریخی در اصفهان شده است؛ به این معنا که با احتساب نشست سالیانه ۵ سانتیمتر در محدوده میدان نقش‌جهان، زمین پس از ۱۰ سال، نیم متر فرومی‌نشیند اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود؛ فرونشست نامتقارن می‌تواند حکم تیر آخر باشد و با ایجاد اختلاف نشست در دو سوی یک محدوده از جمله در دو سوی گستره «میدان نقش جهان» موجب شکست سازه‌ها و ایجاد شکاف‌ها و آثار مخرب فرونشست شود.
زخم توسعه شهری
اصفهان یک شهر تاریخی با دست‌کم ۶ هزار سال قدمت است که به گفته کارشناسان باستان‌شناسی هر جایی که در این شهر قدم می‌گذارید -حتی در عمق ۵متری شهر- به داده‌های تاریخی می‌رسید با این حال عبور جنجال‌برانگیز خط یک مترو اصفهان از زیر پل تاریخی سی‌وسه پل که هنوز مورد انتقاد کارشناسان میراث فرهنگی است، تخریب شهر زیرزمینی خیابان عبدالرزاق برای توسعه شهری و از میان رفتن سرمایه صدها کاسب اصفهانی با تخریب میدان میوه و تره‌بار اصفهان به بهانه بازسازی میدان امام علی(ع) تنها بخشی از آسیب رساندن به بافت میراثی اصفهان است.
اگر از کم‌کاری برای حفاظت از خانه‌های تاریخی اصفهان و حتی ممانعت نکردن از تخریب آن‌ها بگذریم؛ تخریب شبانه حمام خسروآغا در ابتدای خیابان حکیم، تخریب بافت قدیمی و خانه‌های محله و گذر آقا نجفی و از میان رفتن کسب‌وکار شهروندان در میدان امام حسین(ع) برای ساخت مجتمع تجاری جهان‌نما تنها بخش کوچکی از آسیب‌رسانی مدیریت شهری اصفهان به میراث فرهنگی نصف جهان در سال‌های اخیر محسوب می‌شود و این نکته قابل ذکر است که با وجود کشف پایه‌های کاخ جهان‌نما در ابتدای چهارباغ عباسی پروژه ساخت مجتمع تجاری ادامه یافت.اکنون نیز در دور جدید از تخریب‌های میراثی، پروژه خط دوم مترو با فاصله تنها ۲۰ متر از مسجد جامع عتیق اصفهان در دست ساخت است؛ موضوعی که میراث فرهنگی اصفهان را به مددخواهی از یونسکو برانگیخته و یونسکو نیز خواستار تفحص در این خصوص شده است.
پیامدهای جنگ
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی به قدس می گوید: از زخم‌های داخلی و ظلم‌های روا داشته به بناهای تاریخی اصفهان در داخل کشور که بگذریم در تابستان ۱۴۰۴ جنگ با رژیم صهیونیستی نیز مزید بر علت شد.
علی بیت اللهی می افزاید: اگرچه بر اساس معاهدات بین‌المللی، تخریب آثار باستانی توسط نیروهای متخاصم در هر مرحله از جنگ، جنایت جنگی به شمار می‌آید و کشور مهاجم موظف به پرداخت غرامت سنگین است اما همواره در طول جنگ ۱۲روزه بیم آن می‌رفت که آثار تاریخی این شهر ۶هزار ساله مورد تجاوز دشمن قرار بگیرد هر چند که بنا بر گفته کارشناسان حتی آلودگی صوتی ناشی از موج انفجارها می‌تواند به این بناهای تاریخی آسیب برساند و آثار آن ممکن است تا مدت‌ها باقی بماند.متأسفانه جنگ ۱۲روزه و انسداد خطوط پروازی موجب قطع ارتباط گردشگران داخلی و خارجی شد و اقتصاد این حوزه را مختل کرد.
فریاد زمین
وی با تأکید و الزام بر استمرار جریان آب در زاینده‌رود به ما می‌گوید: رودخانه زاینده‌رود مانند سرنگی است که باید به زمین اصفهان تزریق شود در غیر این صورت فرونشست روز به روز شرایط اصفهان را پیچیده‌تر می‌کند.
دکتر بیت‌اللهی با بیان اینکه آثار فرونشست به صورت شکاف‌ها در سطح زمین ظاهر می‌شود و این نشانه‌ها بیانگر هشدار جدی برای آینده محیط زیست اصفهان هستند ادامه می‌دهد: استان اصفهان از نظر تعداد شهرها، مساحت بافت‌های فرسوده و تمرکز جمعیت در پهنه فرونشستی در رتبه نخست کشور قرار دارد و این مسئله تهدیدی جدی برای آینده فرهنگی و تاریخی این استان به شمار می‌رود.
وی با اشاره به این موضوع که در بالادست سد زاینده‌رود وسعت باغ‌ها نسبت به سال ۱۳۷۰ بیش از هفت برابر شده، بیان می‌کند: این باغ‌ها نیاز آبی شدیدی دارند که موجب کاهش آب ورودی به پایین‌دست، افت شدید سطح آبخوان‌ها و خشک شدن تالاب گاوخونی شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه خشکی زاینده‌رود نقش اصلی را در فرونشست نامتقارن اصفهان داشته است، می‌گوید: زاینده‌رود پیش‌تر از شمال اصفهان رد می‌شد که با کاهش دبی و نیروی آب، به سمت جنوب و مکان فعلی رفته است.
چه باید کرد؟
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی اظهار می‌کند: کار اصلی برای کنترل فرونشست، کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی و احیای زاینده‌رود است.
بیت‌اللهی تصریح می‌کند: راهکار اصلی، جریان یافتن حداقلی آب در زاینده‌رود و اجرای سیاست «نکشت» در حریم ۴۰۰ متری این رودخانه است که با حمایت از کشاورزان و تغییر الگوی اشتغال می‌توان امیدوار بود آبخوان اصفهان دوباره احیا شود، هر چند که تحقق آن نیازمند عزم ملی و تخصیص منابع مالی است.
وی تأکید می‌کند: الزاماتی با تصویب هیئت دولت باید تدوین شود که به شکل نظام‌مند با همراهی سایر دستگاه‌های اجرایی به کنترل اثرات فرونشست در محدوده‌های تاریخی کمک کند.
بیت‌اللهی با بیان اینکه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این راستا باید ضوابط و مقررات فرونشست در بناها و محوطه‌های تاریخی را در هیئت دولت مصوب و ابلاغ کند، می‌گوید: دستگاه‌های اجرایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، وزارت صنعت و معدن و وزارت راه و شهرسازی برای پیشبرد این جریان باید نظام‌مند شوند.وی با بیان اینکه نشست نامتقارن اثرات مخربی بر بناهای تاریخی می‌گذارد و در مواردی موجب شکاف در سازه‌ها می‌شود، اظهار می‌کند: در میدان نقش‌جهان اختلاف نشست تنها نیم سانتیمتری در نقاط مختلف می‌تواند در گذر زمان به چند سانتیمتر برسد که برای سازه‌های تاریخی فاقد اسکلت و پیوستگی بسیار خطرناک است بنابراین این موضوع را باید بیش از گذشته جدی گرفت.
نظر شما