أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «نزدیک شدن مرگ» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:

حکمت ۷۴: «نَفَسُ الْمَرْءِ، خُطَاهُ إِلَی أَجَلِهِ.»

ترجمه: نفسهای آدمی، گامهای اوست به سوی مرگ

شرح:

هر نفسی گامی است!

امام(علیه السلام) در این کلام کوتاه و بیدار کننده اشاره به پایان تدریجی عمر انسان کرده می فرماید: «نفس های انسان گام های او به سوی سرآمد زندگی و مرگ است»; (نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَی أَجَلِهِ).

خُطی جمع «خُطْوة» به معنای فاصله میان دو قدم به هنگام راه رفتن است که در فارسی از آن به عنوان «گام» نام می برند. این نکته مهمی است که انسان دائما در حال نفس کشیدن است; در خواب و بیداری و قیام و قعود و در همه حال و اگر مدت کوتاهی راهِ نفس را بر او ببندند مرگ او فرا می رسد. از سوی دیگر، دستگاه تنفس انسان و قلب و مغز و سایر اعضا استعداد محدودی دارند; مثلا دستگاه تنفس می تواند حداکثر چندین میلیارد بار هوا را به درون کشیده اکسیژن آن را جذب کند و گاز کربن را همراه باقیمانده آن بیرون بفرستد.

همچنین قلب توان دارد میلیاردها مرتبه باز و بسته شود به یقین هنگامی که این عدد به نهایت رسید تاب و توان این دستگاه ها تمام می شود; خود به خود از کار می ایستند; مانند اتومبیلی که آخرین قطره سوخت آن تمام شود و در این هنگام از کار باز می ایستد، بنابراین همان گونه که در اتومبیل هر قطره ای از سوخت مصرف می شود گامی به سوی پایان است، هر نفسی که انسان می کشد و هر ضربانی که قلب او می زند او را یک گام به پایان زندگی نزدیک می سازد. همان گونه که گام های پی در پی انسان را به مقصد نزدیک می کند. به همین دلیل بعضی معتقدند که ورزش کردن زیاد از عمر انسان می کاهد، زیرا به هنگام ورزش نفس ها سریع تر و ضربان قلب بیشتر می شود.

در کتاب کافی نقل شده است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مَا مِنْ یَوْم یَأْتِی عَلَی ابْنِ آدَمَ إِلاَّ قَالَ لَهُ ذَلِکَ الْیَوْمُ یَا ابْنَ آدَمَ أَنَا یَوْمٌ جَدِیدٌ وَأَنَا عَلَیْکَ شَهِیدٌ فَقُلْ فِیَّ خَیْراً وَاعْمَلْ فِیَّ خَیْراً أَشْهَدْ لَکَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِنَّکَ لَنْ تَرَانِی بَعْدَهَا أَبَداً; هر روزی که بر انسان می گذرد به او می گوید: ای انسان من روز جدیدی هستم و بر اعمال تو گواهم. در من از نیکی ها سخن بگو و کار نیک انجام ده تا روز قیامت برای تو گواهی دهم، زیرا من که بگذرم دیگر هرگز مرا نخواهی دید».(۱)

این همان چیزی هست که قرآن مجید در سوره «والعصر» به آن اشاره کرده و می فرماید: «(وَالْعَصْرِ * إِنَّ الاِْنْسَانَ لَفِی خُسْر); سوگند به عصر که انسان (همواره) در حال خسران است». فخر رازی در تفسیر این آیه سخنی دارد که جالب به نظر می رسد وی می گوید: یکی از بزرگان پیشین می گفت معنای این سوره را من از مرد یخ فروشی آموختم فریاد می زد: «اِرْحَمُوا مَنْ یَذُوبُ رَأسُ مالِهِ، اِرْحَمُوا مَنْ یَذُوبُ رَأسُ مالِهِ; به کسی که سرمایه اش مرتبا ذوب می شود رحم کنید». پیش خود گفتم: این است معنای (إِنَّ الاِْنْسَانَ لَفِی خُسْر).(۲)

پی نوشت:

(۱). کافی، ج ۲، ص ۵۲۳، ح ۸.
(۲). سند گفتار حکیمانه: صاحب کتاب مصادر می نویسد: از کسانی که بعد از سیّد رضی آن را نقل کرده اند صاحب غررالحکم است در حالی که او در مقدمه کتابش می گوید: «من سندهای این روایات را برای اختصار حذف کرده ام» و این نشان می دهد که آنچه را مرحوم آمدی در کتاب غررالحکم آورده از منابعی به صورت مسند به دست او رسیده بوده که اسنادش را برای این که حجم کتاب زیاد نشود حذف کرده است و اگر او آن را از نهج البلاغه گرفته بود نیازی به بیان حذف اسناد نبود سپس می افزاید: بسیاری از فصحای عرب مانند ابن مقفع و ابن نباته و امثال آنها که از یکه تازان میدان بلاغت و از قهرمانان بیان اند مطالب زیادی از کلمات علی(علیه السلام) بر گرفته اند و اگر در سخنان ابن المعتز این جمله دیده می شود به یقین از کلام امام گرفته است; ولی با توجه به این که جمعی به جای «نَفْسُ الْمَرْءِ» «أنْفاسُ الْمَرْءِ» نقل کرده اند نشان می دهد منابع آنها غیر از کلام سیّد رضی بوده است. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۵۷).

منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه