زیست اجتماعی تابع قوانین الهی می‌تواند تک‌تک افراد بشر را در مسیر هدایت به بهترین‌ گونه به قرب الهی نزدیک کند. مسیری که تضمین‌کننده سعادت و آسایش بشر است. امام سجاد(ع) به عنوان امامی که منابع مکتوب ایشان در دسترس ماست، با هوشمندی در دعای پنجم صحیفه سجادیه، سعادت و هدایت را نه تنها برای خود، که برای دوستان و همراهان ایمانی و اجتماعی، از خداوند متعال درخواست می‌کنند. در ادامه، شرح مختصر دعای پنجم را در چهار بخش محوری پی می‌گیریم.

خدایی که خالق شگفتی‌هاست

در بخش نخست، امام سجاد(ع) در فراز یکم تا ششم، پیش از هر درخواستی، یکی از صفات خداوند بزرگ را بیان می‌کنند و به‌دنبال آن، نخست بر محمد(ص) و آلش(ع) درود می‌فرستند و پس از آن، درخواست‌هایی مرتبط با آن صفت را مطرح می‌کنند. درخواست‌های امام در این چند فراز عبارت‌اند از: در امان ماندن و مصون بودن از الحاد به سبب عظمت الهی، آزادی و رهایی از عذاب الهی، بهره‌گیری از رحمت الهی، درخواست قرب الهی و پرده‌پوشی از گناهان به واسطه کرامت الهی.
در بیان اول، امام سجاد(ع) می‌فرمایند: «یا مَنْ لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُ عَظَمَتِهِ، ای خدایی که شگفتی‌های بزرگی تو و عظمت خلقت تو تمام‌شدنی نیست». استاد انصاریان در شرح این عبارت و عظمت و شگفتی خلقت خداوندی مطالب مفصلی بیان کرده و می‌گوید: «ما میلیون‌ها کهکشان داریم که در این‌ها میلیاردها ستاره است. ستاره‌هایی که فراوان از خورشید بزرگ‌تر هستند. از زمین بزرگ‌ترند. آن‌ها نورانیت دارند. تعبیر امیرالمؤمنین(ع) این است ستاره‌هایی که در آسمان‌ها می‌بینید، شهرهایی است مثل شهرهای شما، یعنی آنجا هم موجوداتی هستند و خدا خلقتی دارد. عجیب است که این‌ها همه در نظم خاصی شناور هستند. یعنی اگر در زمان سابق نمی‌دانستند کهکشان‌ها و ستاره‌ها حرکات مختلف دارند، تولد و مرگ‌ومیر دارند، اما الان می‌دانند این‌ها توالد و تناسب دارند و خیلی عجیب است. می‌چرخند و به همدیگر برخورد نمی‌کنند. «کُلٌّ فِی فَلَکٍ‏ یسْبَحُونَ‏» (انبیا/۳۳) یعنی در مدار خاصی شناور هستند...».

خدایی که حافظ و نگهبان ماست

امام سجاد(ع) در فرازهای هفتم تا دهم، درهای بسیاری از معارف ناب توحید را به روی ما می‌گشایند. ایشان به ما می‌آموزند هرچه وجود دارد از خداوند متعال است و اراده و قدرت بی‌کران او است که می‌تواند ما را از شر شیطان و آفت‌های دنیایی مصون نگه دارد و در این باره می‌فرمایند: «بار خدایا، ما را با عطای خود از بخشش بخشندگان بی‌نیاز کن و با پیوند با خود، ما را از هراس قطع ارتباط با دیگران برهان». حضرت(ع) در ادامه، در فراز هشتم عنوان می‌کنند بدون کمک و یاری خداوند متعال نمی‌توان راه به جایی برد و خود را از بند اسارت‌های نفس و شیطان رانده شده رها کرد.
امام(ع) در فراز نهم قرب را از خداوند سبحان درخواست می‌کنند و می‌فرمایند: «بار خدایا! بر محمد و آلش درود فرست و ما را از خشم خود دور نگهدار و در پناه خویش حفظ فرما و به سوی خود راه‌نما و از ساحت قرب خود، دور مدار؛ که هر که را تو نگه داری، بی‌گزند ماند و هر که را تو راه‌نمایی، دانا شود و هر که را تو به خود نزدیک سازی بهره بی‌رنج و زحمت برد». در ادامه در فراز دهم، تمنای حفظ و حراست در برابر آفات دنیا داشته و از خداوند درخواست می‌کنند ما را از مصیبت‌های زمان و شر شیطان و سلاطین جور حفظ کند.

هر کمالی به دست خداوند صادر می‌شود

امام بزرگوار در ادامه این نیایش ارزشمند، یعنی فرازهای ۱۱ تا ۱۳ ما را متوجه این امر می‌کنند که هر کمالی در اصل از ناحیه خداوند متعال صادر می‌شود. به این صورت که جز خدا هیچ موجودی به‌طور مستقل مالک هیچ یک از کمالات وجودی نیست و اگر موجودی کمال دارد، از ناحیه خداوند است؛ چنان‌که در قرآن کریم در ذیل آیه ۱۵ سوره فاطر آمده است: «یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِیدُ؛ ای مردم، شما همه به خدا فقیر و محتاجید و تنها خداست که بی‌نیاز و غنی بالذات و ستوده صفات است».

نقش‌هایی که مسیر سعادت‌اند

امام زین‌العابدین(ع) در فرازهای ۱۴ و ۱۵ از نیایش پنجم صحیفه بر پیامبر(ص) و خاندان پاکشان درود می‌فرستند و سپس از درگاه خداوند درخواست‌هایی می‌کنند که موجب عافیت و سعادت در دنیا و آخرت است. درخواست‌هایی که در حقیقت نقش‌هایی در اجتماع هستند و به وظیفه ایمانی ما در جامعه اشاره داشته و می‌توانند راهنمای ما برای طی مسیر به سمت رشد و کمال باشند. برخی از این موارد به شرح زیر هستند: قلب سلیم در پرتو یاد خداوند، آسایش تن در سایه شکرگزاری، زبان‌آوری (یکی از نعمت‌های خداوند، نعمت زبان است. شکر نعمت زبان، اگر درست و بجا استفاده شود)، فراخوانی به سوی حق، هدایت به سوی خداوند متعال و خاصان درگاه الهی و... .امام سجاد(ع) این نیایشگر والا و این رفیق اعلی، در عبارت «اللَّهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْنَا مِنْ دُعَاتِک الدَّاعِینَ إِلَیک، وَ هُدَاتِک الدَّالِّینَ عَلَیک، وَ مِنْ خَاصَّتِک الْخَاصِّینَ لَدَیک، یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛ بارالها بر محمد و آلش درود فرست و ما را در زمره دعوت‌کنندگان به سویت و ازجمله راهنمایانی که به تو دلالت و راهنمایی می‌کنند قرار ده و در حلقه خاصان از بندگانت در بیاور، ای مهربان‌ترین مهربانان» که فراز پایانی دعا نیز است به نکات مهمی می‌پردازند و در حقیقت به ما می‌آموزند برای دستیابی به سعادت از خداوند چه طلب کرده و در کدام مسیر تلاش کنیم. نکات مهم در فراز پایانی دعا عبارت‌اند از :۱- دعوت‌کننده به سمت خدا: این درخواست بسیار مهم است، چرا که با اجابت این درخواست، انسان پیرو حقیقی انبیا و ‌چهارده معصوم(ع) می‌شود؛ داعی الله چنان‌که در آیات و روایات آمده، آن بزرگواران هستند.
۲- هادیان به سمت خداوند: از جمله الطاف خداوند این است که اجازه داده شده بندگان بتوانند دیگران را به سمت خداوند هدایت کنند.۳- بنده‌ای از بندگان خاص خدا: آخرین درخواست این است انسان جزو بندگان خاص شود. بندگان خاص خدا کسانی هستند که از حجاب خودیت گذشته‌ و مطیع محض فرامین پروردگار هستند و جز او نمی‌بینند و ‌نمی‌گویند. مصداق اکمل خاصان خدا، اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند.
در پایان خوب است بدانیم این دعا مناجات و نیایشی بسیار دلنشین در درگاه خداوند متعال است که فراتر از یک دعا برای خود بوده و در واقع فضایی پر از مهر و توجه به دوستان و نزدیکان را به تصویر می‌کشد. این دعا، دعوتی است برای همدلی و همراهی معنوی و درخواست بهترین‌ها نه فقط برای خود، بلکه برای عزیزانی که در مسیر ایمان همراه ما هستند.

منابع:

از زلال صحیفه سجادیه(۷)، شرح دعای پنجم؛ نویسنده: یوسفیان، نعمت‌الله، شرح دعای پنجم صحیفه سجادیه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی مطلق