واژه‌ها در فرهنگ انسانی، تنها ابزار انتقال معنا نیستند، بلکه حامل بارهای عاطفی، ارزشی و حتی هویتی‌اند. از همین رو، قرآن کریم در فرازی کوتاه اما عمیق می‌فرماید: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» و مردم را دعوت به نیکو سخن گفتن می‌کند. این فرمان الهی، مرزی روشن را میان کلامی که مایه اصلاح و آرامش است و سخنی که به بذر دشمنی و آسیب بدل می‌شود، ترسیم می‌کند. وقتی این اصل قرآنی را به زندگی تسری دهیم، درمی‌یابیم گفتار نیکو تنها به معنای پرهیز از توهین یا بدزبانی نیست، بلکه به معنای انتخاب دقیق واژگانی است که روح و زندگی را نوازش می‌کنند، نه اینکه زخمی بر آن ‌بزنند.
با وجود این، در بسیاری از فرهنگ‌های محلی و حتی گاه در روابط اجتماعی، جملات و ضرب‌المثل‌های کلیشه‌ای رواج دارند که نه‌تنها با هدف این اصل قرآنی هماهنگ نیستند، بلکه در عمل بر ضد آن عمل می‌کنند. این بیانات که شاید در زمان پیدایش خود کارکردی خاص و متناسب با شرایط اجتماعی و فردی داشته‌اند، امروز در بسیاری موارد به ابزار فشار روانی، القای سوءظن یا ایجاد فاصله عاطفی تبدیل شده‌اند. آنچه این وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند، آن است که بسیاری از مردم به دلیل عادت فرهنگی، چنین جملاتی را بدون تأمل تکرار می‌کنند و گمان دارند به نفع مخاطب خود سخن می‌گویند، در حالی که عملاً بذر تردید، خشونت یا سوءظن را می‌کارند.
نمونه‌ای روشن از این وضعیت، ضرب‌المثل معروف «گربه را دم حجله بکش» است. در ظاهر، این عبارت توصیه‌ای به قاطعیت و جدیت در ابتدای تعاملات است، اما در عمل، معنایی نهفته دارد که با روحیه تفاهم، محبت و احترام متقابل در تضاد است.
در موارد متعدد بارها دیده شده زوج‌های جوان، تحت‌تأثیر چنین توصیه‌هایی احساس کرده‌اند باید به‌سرعت مرزها را به شکل سختگیرانه ترسیم کنند و یا حتی رفتارهای محبت‌آمیز طرف مقابل را نوعی «نرم‌گیری خطرناک و هدفمند» تلقی کنند. این نگاه، نه‌تنها فضای روانی رابطه را مسموم می‌کند، بلکه فرصت شناخت عمیق، شکل‌گیری اعتماد و رشد تدریجی عشق را از میان می‌برد.
یا ضرب‌المثل دیگری که نتیجه‌ای مشابه در اثر منفی دارد، عبارت «جنگ اول به از صلح آخر» است. در نگاه نخست، این جمله بر پیشگیری از مشکلات آینده از طریق حل قاطعانه اختلافات در همان ابتدا تأکید می‌کند. اما در فضای روابط عاطفی، به‌ویژه در ماه‌های نخست ازدواج، این توصیه اغلب بهانه‌ای می‌شود برای شروع درگیری‌های غیرضروری و وارد کردن آسیب‌های عاطفی جبران‌ناپذیر. به‌جای آنکه اختلافات به شیوه‌ای آرام، محترمانه و در چارچوب گفت‌وگوی سازنده حل شود، این فرهنگ، طرفین را به نمایش قدرت و «تحمیل اراده» دعوت می‌کند و این مسئله به‌خصوص برای زوجین جوانی که نیازمند فضای امن عاطفی برای شکوفایی احساسات و اعتماد هستند، احساس ناامنی روانی ایجاد کرده و آنان را وادار به رفتارهای تدافعی می‌کند.
در برابر این فرهنگ گفتاریِ آسیب‌زا، آموزه‌های دینی ما رویکردی کاملاً متفاوت ارائه می‌کنند. وقتی قرآن کریم می‌فرماید: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» تنها توصیه به ادب ظاهری نمی‌کند، بلکه بر نوعی انتخاب هوشمندانه و اخلاقی در به‌کارگیری کلمات تأکید دارد. سخن نیکو باید با هدف هدایت، آرامش و ایجاد محبت گفته شود و این معیار در تعاملات به‌ویژه روابط خانوادگی، باید معیار سنجش هر ضرب‌المثل یا توصیه‌ای قرار گیرد. بنابراین اگر یک جمله، حتی در قالب فرهنگ متداول عامه، این ویژگی‌ها را ندارد، باید شجاعانه کنار گذاشته شده و جای آن را به عبارت‌هایی داد که روح تفاهم و همدلی را تقویت می‌کند.
بدیهی است حذف کامل ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج از فرهنگ گفتاری، نه ممکن است و نه مطلوب؛ زیرا بخشی از هویت فرهنگی یک جامعه را تشکیل می‌دهند و صدالبته می‌توان مفاهیم صحیحی را نیز از آن‌ها برداشت کرد. اما اصلاح و بازتعریف این جملات در وقایع جامعه، بر اساس معیارهای قرآنی و روان‌شناختی، ضرورتی انکارناپذیر است. به جای «گربه را دم حجله بکش» می‌توان از عباراتی بهره برد که پیام آن، دعوت به شناخت متقابل، گفت‌وگو و احترام باشد و به جای «جنگ اول به از صلح آخر» می‌توان فرهنگ حل‌وفصل مسالمت‌آمیز و سازنده را ترویج کرد که در آن، هیچ‌یک از طرفین احساس شکست یا تحقیر نکند.
در نهایت، باید یادآور شد زندگی مشترک، فرایندی پویا و نیازمند مراقبت مستمر است. هر کلمه‌ای که در این مسیر به کار می‌رود، یا به پل ارتباطی میان دو دل تبدیل می‌شود یا به دیواری میان آن دو. آیه «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» نه‌تنها راهنمایی اخلاقی، بلکه راهبردی عملی برای ساختن روابط سالم است. اگر این اصل در قلب فرهنگ گفتاری ما جای گیرد، ضرب‌المثل‌هایی که امروز ناخواسته بذر جدایی و سوءظن می‌کارند، یا دگرگون خواهند شد یا جای خود را به سخنانی خواهند داد که زندگی را غنی‌تر، آرام‌تر و عاشقانه‌تر می‌کنند.