اگرچه چرخه حیات، با زندگی معنا پیدا می کند، اما مرگ هم جزیی از این فرآیند طبیعی است. طبیعت همچنان که برای تولد موجودات، برنامه های فراوانی دارد، برای مرگ آنها هم پیش بینی های فراوانی انجام داده است. در زنجیره حیات، گروهی از موجودات وظیفه دارند تا لاشه موجودات دیگر را بخورند و طبیعت را از آلودگی هایی که ممکن است در اثر باقی مانده این لاشه ها بوجود بیاید، پاک کنند.
این موجودات، طیف وسیعی از زیستمندان را از حشرات گرفته تا چارپایان، شامل می شوند. در این میان کرکس ها حرف اول را می زنند.
*
خانواده کرکس ها، خانواده چندان شلوغی نیست. در ایران کرکس ها را با نام عمومی «دال» می شناسند. پنج گونه عمده کرکس در ایران زیست می کنند: کرکس معمولی(کرکس سفید)، هما، دال، دال پشت سفید و دال سیاه.
کرکس ها عمدتا سر کوچک و گردن بلندی دارند و سر و گردن شان بدون پر است. در این میان هما که در دو طرف صورتش، دو دسته موی بلند دارد، یک استثنا است.
*
دال سیاه پرنده کمتر شناخته شده ای است. بسیاری از گردشگران که در اولین تجربه های پرنده نگری شان، پرواز با شکوه این پرده را می بینند، به غلط تصور می کنند که عقاب سرسفید دیده اند. این در حالی است که عقاب سرسفید، بومی آمریکا است و در ایران وجود ندارد. بالهای بلند و پرهای کشیده به دال سیاه امکان می دهد که با کمترین بال زدن، سوار امواج هوا بشود و همه قلمرو وسیع خود را پایش کند. برای شناسایی دال سیاه از عقاب، باید به دو نکته توجه کرد. نخست این که دال سیاه، از عقاب درشت تر است و با توجه به ارتفاع بلندی که این پرنده در آن پرواز می کند، تخمین زدن این درشتی کار چندان سختی نیست. علاوه بر آن، دال سیاه دارای دم نسبتا چتری و شهپرهای کشیده جدا از هم است که با یکی دوبار مشاهده، می شود به سادگی آن را از شهپرهای عقاب، تمیز داد. دال سیاه، 98 تا 120 سانتی متر طول دارد. فاصله میان بال‌ هایش 2 و نیم تا 3 متر می رسد و با 7 تا 14 کیلوگرم وزن، یکی از سنگین‌ ترین پرندگان قادر به پرواز دنیا و بزرگترین کرکس و بزرگترین پرنده ایران است. دال سیاه با پرهای قهوه ‌ای تیره، جثه بزرگ‌ تر و بال‌ های بسیار پهنش، از دیگر کرکس ها متمایز است. این پرنده در کوهستان ها و دشت های دور افتاده زیست می کند و آشیانه خود را روی درخت ها و صخره ها و لبه پرتگاه ها می سازد. دال سیاه، بومی ایران است و به تعداد کم، جز در کویرها، در همه جای ایران دیده می شود.دال سیاه توانایی خاصی در دریدن لاشه دارد و با استفاده از منقار قدرتمندش به راحتی گوشت را از بدن جدا می کند. در سلسله مراتب تغذیه از لاشه، دال سیاه بر دال معمولی اولویت دارد.باورهای خرافی درباره این پرنده باعث شده تا برخی از جوامع محلی، به دنبال کشتن این پرنده باشند. کرکس ها را می شود با طعمه های آلوده، از بین برد. دال سیاه یکی از 18 پرنده در حال انقراض ایران است.
*
یکی از بهترین زیستگاه های دال سیاه پارک ملی گلستان است. دال سیاه در فهرست پر و پیمان پرندگان این پارک، در رتبه های بالا قرار دارد. در پارک ملی گلستان دست کم 150 گونه پرنده متعلق به 14 راسته و 42 خانواده مختلف از پرندگان زیست می کنند. در یک طرح مطالعاتی در پارک ملی گلستان، چند سالی است که دال سیاه مورد توجه طرفداران محیط زیست قرار گرفته است. محیط بانان، چند آشیانه دال سیاه را در مناطق کوهستانی پارک، یافتند و توانستند شماری از جوجه های این پرنده را کدگذاری کنند تا بهتر بتوانند، فرآیند حفاظت از گونه در خطر را پی بگیرند. امروز با گذشت چند سال از آغاز طرح، دانسته ها درباره نحوه زیست، زیستگاه ها و تولید مثل این پرنده افزایش یافته است و می شود امیدوار بود، در سایه افزایش آگاهی عمومی درباره این پرنده با شکوه، سایه انقراض از سر دال سیاه کنار رفته باشد.

دال سیاه در چند قاب
این عکسها را «جلیل حسن زاده» یکی از محیطبانهای پارک ملی گلستان در ارتفاعات «کهنه سولگرد» از دال سیاه و جوجه اش گرفته است. منطقه کهنه سولگرد منطقه ای است در جنوب غربی پارک، جایی که استان گلستان به خراسان شمالی می پیوندد، دراین منطقه، همه ساله دال سیاه زاد آوری می کند. محیطبانها سال گذشته موفق شدند در همین منطقه یک جوجه دال را حلقه گذاری کنند. دال مادر، امسال نیز جوجه آورده است.