اطلاعات زیادی درباره سال تولد رودکی و دوران زندگی و چگونگی تحصیل او در دست نیست. عده ای سال تولد رودکی را سال ۲۴۴، سال در گذشت او را سال ۳۲۹، می دانند. رودکی در همان آغاز جوانی به دعوت وزیر سامانیان به دربار سامانیان راه یافته بود و شاعر ندیم نصربن احمد بن اسماعیل یکی از مقتدر ترین پادشاهان سامانیان شده بود. مرکز حکومت سامانیان بخارا بود که در آن روزها این شهر به خاطر اقتدار حکومت سامانیان در میان شهرهای دیگر اهمیت ویژه ای داشت.

هم عصران رودکی، منجیک ترمذی (نیمه دوم سده چهارم) و پس از او فرخی (۴۲۹ ق) استاد موسیقی زمانه خویش بودند. شاعران، معمولاً قصیده هایشان را با ساز و در یکی از پرده های موسیقی می خواندند. هرکس که صدایی خوش نداشت یا موسیقی نمی دانست، از راوی می خواست تا شعرش را در حضور ممدوح بخواند. رودکی، شعرش را با ساز می خواند.

نابینایی پدر شعر ایران

رودکی در پیری به نابینایی خود اشاره کرده است پس در اینکه او در پیری نابینا بوده شکی نیست اما اینکه او کور مادر زاد بوده است، نمی تواند صحت داشته باشد زیرا در شعر رودکی چنان طبیعت وصف شده و رنگ های مختلف به تفکیک آورده شده که از شخص نابینا بعید است و اشعار او دلالت بر بیناییش در جوانی دارد.

قالب شعر رودکی

رودکی در سرودن انواع قالب شعر مانند:قصیده، رباعی، مثنوی، قطعه و غزل مهارت داشته است اما در قصیده سرایی پیشرو دیگران بود و نخستین شاعر از اسلام است که قصیده ی عالی و محکم ساخته است و از قصائد باقی مانده او مانند مادرمی معلوم می گردد که رودکی ساختار قصیده را به کاملترین شکل سنتی خود رسانده است. مثنوی یکی از قالب های شعری است که قدمتی طولانی دارد، در مجموع می توان گفت که رودکی هشت مثنوی داشته است:

مثنوی کلیله و دمنه

مثنوی سندباد نامه

مثنوی مطوی موقوف از بحر سریع

مثنوی مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هزج

مثنوی مسدس محذوف از بحر مضارع

مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف

مثنوی مثمن مقصور از بحر متقارب

مثنوی مسدس مقصور از بحر هزج

آثار رودکی

بیشتر آثار رودکی را رباعی ها و دو بیتی ها تشکیل می دهند. همین رباعی و دو بیتی نیز آثار او را خاص کرده است.

همه رودکی را به عنوان پدر شعر فارسی می شناسند دقیقا به خاطر همین اشعار!

خیام و حافظ ادامه دهنده راه رودکی در این زمینه بودند. مضمون اشعار رباعی های و دوبیتی های رودکی برپایه در لحظه زندگی کردن و خوش گذرانی و معاشقه استوار است. از طرف دیگر می توان استفاده از قرآن کریم و احادیث نبوی را به بهترین شکل در آثار او مشاهده کرد و از چنین مفاهیم ارزشمندی در جای جای اشعار خود استفاده کرده است.

وفات رودکی

بعد از برکنار شدن امیر نصر ابن احمد بن اسماعیل، رودکی نیز تمایلی به ماندن در کاخ و شهر بخارا نداشت. از این رو تصمیم گرفت که به زادگاه خود یعنی رودک بازگردد.   او سال های اخر عمر خود را در حالی که نابینا بود و از نابینایی خود رنج می برد به پایان رساند. تاریخ فوت رودکی از ۳۲۰ تا ۳۲۹ هجری قمری متفاوت است و در رودک به خاک سپرده شد.

ناهید آذرنوش-خبرنگار تحریریه جوان قدس