درخت به عنوان یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین منابع طبیعی، نقش حیاتی در زندگی انسان و اکوسیستم‌های زمین ایفا می‌کند. از زمان‌های قدیم، انسان‌ها از درخت برای ساخت ابزار، مسکن، وسایل نقلیه و حتی سوخت استفاده کرده‌اند. با این حال، امروزه درخت به عنوان یک منبع تجدیدپذیر و طبیعی تحت فشارهای زیادی قرار دارد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در این زمینه وجود دارد، خطر انقراض گونه‌های مختلف درختان نادر است.

قطع بی‌رویه درختان و قاچاق چوب آن قصه دیروز و امروز نیست بلکه این داغ سال‌ها است بر آسمان درختان مخصوصا جنگل‌های هیرکانی سایه انداخته است. بر اساس آمارها روزانه مساحت قابل توجهی از جنگل‌های کشور کم می‌شود که بخش عمده‌ آن بخاطر قطع بی‌رحمانه درختان توسط قاچاقچیانی است که مانند کرم و موریانه به تنه درختان کهن چسپیده اند.

ساخت جاده، محصور نبودن جنگل‌ها و نزدیکی آن‌ها به مناطق مسکونی، اجرای غیرکارشناسی طرح تنفس، فقر و بیکاری در برخی از مناطق شمالی کشور، از دیگر دلایلی است که برای افزایش قطع درختان و قاچاق چوب مطرح می‌شود.

بر اساس آمارهای رسمی، روزانه تقریباً ۶۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران از بین می‌روند که حدود ۲۷۷ هکتار از این میزان، جنگل‌ محسوب می‌شوند. شواهد رسمی نشان می‌دهند بخش زیادی از این فاجعه، به قاچاق چوب مربوط است؛ موضوعی که به نظر می‌رسد با وجود تاکیدهایی که بر مقابله با آن می‌شود، در عمل عزمی برای کنترل آن شکل نگرفته است.

به بهانه روز جهانی درخت‌کاری و کاهش مساحت جنگی کشور با اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می خوانید.

جنگل‌ها اصلی‌ترین خواستگاه تنوع زیستی

اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در مورد نقش درخت در کاهش تغییرات اقلیمی و حفظ تنوع زیستی از نگاه علمی تشریح کرد: درخت برای ما زندگی می سازد، همچنین خاک را حفظ، هوای آلوده را پاک و در نهایت مانع گرمایش زمین می‌شود. در بطن هر جنگلی استخرهایی از آب وجود دارد که برای ما هوا را پاک و قابل استفاده می‌کند. به عبارت دیگر محیط زیست یعنی آب، هوا و خاک هستند که جنگل‌ها از این سه عنصر حفاظت می‌کند و می‌توان گفت که محیط زیست مدیون وجود جنگل‌ها است.

وی با اشاره به اینکه در ۵۰سال گذشته حدود نیمی از مساحت جنگل‌های کشور از بین رفته است افزود: بسیاری از کشورها روی احیای جنگل‌های خود سرمایه گذاری کرده اند به عنوان مثال پاکستان در گذشته ۵۰میلیون هکتار جنگل داشت و امروز آن‌را به ۱۰۰میلیون هکتار رسانده است و ما در این مدت برعکس عمل کردیم و با از بین بردن نصف مساحت‌ جنگل‌های خود با دست خودمان زمین، آب و خاک کشور را نابود کردیم. بناء تنوع زیستی هم به شدت دچار آسیب شده است. تنوع زیست محیطی در کویر و جنگل‌ها مشخص است و ما در کویر کمتر شاهد این تنوع هستیم و اگر تنوعی هم وجود دارد از خیلی زمانه‌ها قدیم به ارث باقی مانده باشد. پس جنگل‌ها اصلی‌ترین خواستگاه تنوع زیستی هستند.

دولت‌ها بی‌کفایتند

مشاور پیشین رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست با انتقاد از موفق نبودن روش پایش و نظارت بر مساحت جنگلی کشور بیان کرد: اگر روش پایش و نظارت بر جنگل‌ها موفق بود ما امروزه شاهد قاچاق انبوه چوب نبودیم. جنگل‌های هیرکانی قدمت ۳ و نیم میلیون ساله دارند؛ اگر ما در حفاظت از آن‌ها موفق می‌بودیم شاهد رشد مساحت جنگلی در کشور بودیم.

وی در ادامه افزود: کاش به‌جای قطع جنگل‌های هیرکانی و از بین بردن آن، چوب‌های مورد نیاز را از خارج کشور وارد می‌کردیم. متاسفانه در ازای قطع جنگل‌های با قدمت، اوکالیپتوس‌ها کاشته می‌شود که به ظاهر مساحت زیادی را سبز نشان می‌دهد. اما در واقعیت از یک فاجعه چشم پوشی می‌کنند. اگر به صورت جدی برای جلوگیری از قطع و قاچاق درختان اقدام نشود، به‌زودی جنگل‌های هیرکانی که اروپاییان آن‌را پدر جنگل‌های اروپا می‌خوانند از دست خواهیم داد.

کهرم در پایان دولت‌ها را در امر نگهداری از جنگل‌ها و محیط زیست بی‌کفایت خواند و اذعان کرد: من هر بار که به شمال سفر می‌کنم، مأیوس‌تر از قبل می‌شوم. هیچوقت ندیده ام که جوان محلی دغدغه جدی برای حفظ این جنگل‌ها داشته باشد. دولت‌ها هم در این زمینه بی‌کفایت هستند و هیچ اقدام جدی برای حفاظت و توسعه آن نکردند.

خدابخش حکیمی_خبرنگار تحریریه جوان قدس