شاخص تاب‌آوری جهانی (Global Resilience Index ۲۰۲۵) بر اساس ۱۸ مولفه کلیدی ارزیابی می‌شود که هر یک از این مولفه‌ها نشان‌دهنده بخشی از توانایی کشورها در مواجهه با چالش‌های مختلف است. در گزارش سال ۲۰۲۵، ایران با یک پله صعود نسبت به سال گذشته، در رتبه ۱۱۷ قرار گرفته است. اما آیا این صعود یک پله‌ای نشان‌دهنده بهبود واقعی وضعیت تاب‌آوری کشور است؟ در این یادداشت، به بررسی دقیق‌تر این موضوع و عوامل مؤثر بر رتبه ایران در این شاخص می‌پردازیم.

هر چند ممکن است نتایج ارزیابی شاخص های جهانی که توسط موسسات و نهادهای بین المللی بررسی می شود تحت تاثیر فشارها و سوگیری‌های سیاسی نیز قرار بگیرد یا بعضا اطلاعات جمع آوری شده مورد تایید کشور ها نباشد و با منابع آماری داخلی مغایرت داشته باشد. ولی بهبود این مولفه ها و ماهیت متغییر های مورد بررسی در نظام توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است.

شاخص تاب آوری جهانی توسط گروه (FM Global) که در حوزه مدیریت مالی و بیمه فعال هستند، مسائل و چالش های مربوط به توانمندی اقتصادی، مخاطرات و عوامل اثر گذار بر فعالیت کسب و کارهای هر کشور را در سطح جهان با استفاده از اطلاعات مراجع آماری مثل بانک جهانی و مجمع جهانی اقتصاد مورد ارزیابی قرار می دهند.

این موسسه چند سال یک بار متدولوژی و مولفه های این شاخص را تغییر می دهد. در گزارش سال ۲۰۲۳ مولفه های این شاخص بر اساس سه محور شامل (اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تامین) مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. هر کدام از این محور ها از (۵) معیار تشکیل شده که بواسطه آن امتیاز هر محور مورد سنجش قرار می گیرند. ایران در سال ۲۰۲۳ از بین ۱۳۰ کشور جهان رتبه (۱۰۸) را کسب نموده بود.

در سال ۲۰۲۴ مولفه های شاخص تاب‌آوری جهانی تغییر و بر اساس دو محور شامل امتیاز فاکتورهای سطح کلان و امتیاز فاکتورهای فیزیکی با تعداد (۱۸) متغییر کشور های جهان را ارزیابی نموده است. رتبه کل ایران در سال ۲۰۲۴ از بین ۱۳۰ کشور جهان به رتبه ۱۱۸ رسیده است.

در سال ۲۰۲۵ نیز بر اساس همین دو محور شامل امتیاز فاکتورهای سطح کلان (بهره‌وری، هزینه‌های سلامت، آموزش، تورم، ریسک سیاسی، کنترل فساد، شدت انرژی، انتشار گازهای گلخانه‌ای، تنش آبی، نرخ شهرنشینی، لجستیک، استفاده از اینترنت)

و امتیاز فاکتورهای فیزیکی (مواجهه با ریسک آب‌وهوایی، کیفیت ریسک آب‌وهوایی، مواجهه با تغییرات آب‌وهوایی، ریسک لرزه‌ای، کیفیت ریسک آتش‌سوزی و امنیت سایبری) مشابه سال ۲۰۲۴ کشور های جهان مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.

• امتیاز کشور ها از ۱۰۰ محاسبه می شود.
• رتبه بندی از بین ۱۳۰ کشور جهان انجام شده است.

وضعیت کلی ایران در شاخص تاب‌آوری جهانی ۲۰۲۵

• رتبه کلی ایران ۱۱۷ از بین ۱۳۰ کشور جهان می باشد که نسبت به سال گذشته یک رتبه صعود داشته است.
• امتیاز کلی ۳۳.۷ از ۱۰۰ می باشد.
  • امتیاز فاکتور های سطح کلان: ایران از امتیاز ۱۰۰ در سطح کلان نمره ۲۹.۳را کسب نموده است.
  • امتیاز فاکتورهای فیزیکی: ایران از امتیاز ۱۰۰ در فاکتور فیزیکی نمره ۶۱ را کسب نموده است.

وضعیت امتیاز ایران در فاکتورهای فیزیکی (مانند مواجهه با ریسک‌های اقلیمی و لرزه‌ای) نشان می‌دهد نسبت به امتیاز فاکتورهای سطح کلان (اقتصادی، اجتماعی و سیاسی) وضعیت بهتری دارد. با این حال، حتی در این بخش نیز ایران از برخی کشورهای منطقه و کشورهای برتر فاصله زیادی دارد.

تحلیل: فاکتورهای سطح کلان

1. بهره‌وری
   • رتبه ایران: ۸۰
   • کشورهای برتر: لوکزامبورگ، سنگاپور، ایرلند، قطر، نروژ
   • تحلیل: ایران در بهره‌وری اقتصادی عملکرد ضعیفی دارد که نشان‌دهنده ناکارآمدی سیستم‌های تولیدی و مدیریتی است.
2. هزینه‌های سلامت
   • رتبه ایران: ۸۵
   • کشورهای برتر: کرواسی، آمریکا، سوئیس، نروژ، ایرلند
   • تحلیل: سیستم سلامت ایران با چالش‌های مالی و کیفیتی مواجه است که بر تاب‌آوری کشور تأثیر منفی گذاشته است.
3. آموزش
   • رتبه ایران: ۶۲
   • کشورهای برتر: استرالیا، نیوزیلند، فنلاند، سوئد، دانمارک
   • تحلیل: اگرچه رتبه ایران در این مولفه نسبتاً به بقیه مولفه‌ها بهتر است، اما تا زمانی که این مولفه نتواند اثرات مثبت بر بهبود بهره‌وری و وضعیت اقتصادی بگذارد نیاز به تقویت و توسعه استانداردهای بالایی را دارد.
4. تورم
   • رتبه ایران: ۱۲۲
   • کشورهای برتر: کاستاریکا، ارمنستان، تایلند، چین، برونئی
   • تحلیل: تورم بالا یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی ایران است که بر تاب‌آوری کشور تأثیر منفی گذاشته است. بدون شک تورم بالا موجب ناطمینانی و انگیزه حضور سرمایه‌داران برای برنامه ریزی بلند مدت در فعالیت‌های اقتصادی را کاهش می‌دهد.
5. ریسک سیاسی
   • رتبه ایران: ۱۲۷
   • کشورهای برتر: سنگاپور، برونئی ، نیوزیلند، سوئیس، لوکزامبورگ
   • تحلیل: ناپایداری سیاسی و محدودیت‌های ارتباطات خارجی ناشی از تحریم‌های ظالمانه از عوامل اصلی کاهش تاب‌آوری ایران هستند.
6. کنترل فساد
   • رتبه ایران: ۱۲۳
   • کشورهای برتر: دانمارک، فنلاند، نروژ، نیوزیلند، سنگاپور
   • تحلیل: بهبود سیستم‌های پیشگیری فساد و تقویت ساختارهای اداری و اقتصادی می تواند به ارتقاء و جایگاه این متغییر کمک کند.
7. شدت انرژی
   • رتبه ایران: ۱۲۸
   • کشورهای برتر: رواندا، مالاوی، اوگاندا، ایرلند، چاد
   • تحلیل: ایران در استفاده بهینه از انرژی عملکرد مناسبی ندارد که نشان‌دهنده ناکارآمدی در سیستم‌ مدیریت انرژی است. عدم نوآوری در بخش تولید و نبود برنامه مدون برای تولید انرژی‌های تجدید پذیر موجب هدر رفت منابع انرژی در ایران می شود.
8. انتشار گازهای گلخانه‌ای
   • رتبه ایران: ۱۲۵
   • کشورهای برتر: سوئیس، مالت، سوئد، هنگ‌کنگ، لوکزامبورگ
   • تحلیل: ایران به دلیل عدم استفاده از انژی‌های پاک و عدم استقرار صنایع سبز به عنوان یکی از کشورهای با آلایندگی بالا است که بر تاب‌آوری محیطی آن تأثیر منفی گذاشته است.
9. تنش آبی
   • رتبه ایران: ۱۱۵
   • کشورهای برتر: پاناما، لتونی، لیتوانی، کرواسی، کامرون
   • تحلیل: بحران آب یکی از چالش‌های اصلی ایران است که نیاز به مدیریت بهتر منابع آبی دارد.
10. نرخ شهرنشینی
    • رتبه ایران: ۷۶
    • کشورهای برتر: هنگ‌کنگ، سنگاپور، کویت، کره جنوبی، بلژیک
    • تحلیل: شهرنشینی سریع و بدون برنامه‌ریزی مناسب چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ایجاد کرده است.
11. لجستیک
    • رتبه ایران: ۱۲۴
    • کشورهای برتر: سنگاپور، فنلاند، دانمارک، سوئیس، آلمان
    • تحلیل: عدم تحول در سیستم لجستیک با فناوری پیشرفته بر تجارت و اقتصاد کشور تأثیر منفی گذاشته است.
12. استفاده از اینترنت
    • رتبه ایران: ۷۳
    • کشورهای برتر: امارات متحده عربی، قطر، بحرین، عربستان سعودی، کویت
    • تحلیل: اگرچه ایران در این مولفه نسبتاً بهتر عمل کرده است، اما همچنان از کشورهای منطقه فاصله دارد. جالب اینکه در این مولفه پنج کشورهای برتر مربوط به کشورهای منطقه است که نشان از برنامه ریزی برای پیشرفت در دستیابی به فناوری‌های پیشرو است.

تحلیل: فاکتورهای فیزیکی

1. مواجهه با ریسک اقلیمی
   • رتبه ایران: ۱۹
   • کشورهای برتر: بحرین، قطر، عمان، مالت، کویت
   • تحلیل: ایران در مواجهه با ریسک‌های اقلیمی وضعیت نسبتاً بهتری دارد که نشان‌دهنده تاب‌آوری محیطی نسبی است.
2. کیفیت ریسک اقلیمی
   • رتبه ایران: ۸۰
   • کشورهای برتر: کرواسی، بلغارستان، سنگاپور، فنلاند، لهستان
   • تحلیل: کیفیت مدیریت ریسک‌های اقلیمی در ایران نیاز به بهبود دارد.
3. مواجهه با تغییرات اقلیمی
   • رتبه ایران: ۲۲
   • کشورهای برتر: بحرین، قطر، موریس، عمان، شیلی
   • تحلیل: ایران در این مولفه نیز وضعیت نسبتاً بهتری دارد، اما همچنان نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد.
4. مواجهه با ریسک لرزه‌ای
   • رتبه ایران: ۱۱۰
   • کشورهای برتر: ایرلند، مالت، فنلاند، سوئد، بریتانیا
   • تحلیل: ایران در مناطق لرزه‌خیز قرار دارد و مدیریت ریسک زلزله در آن ضعیف است.
5. کیفیت ریسک آتش‌سوزی
   • رتبه ایران: ۱۰۳
   • کشورهای برتر: ترکیه، جمهوری چک، لهستان، بلژیک، ایرلند
   • تحلیل: سیستم‌های پیشگیری و مدیریت آتش‌سوزی در ایران نیاز به تقویت دارد.
6. امنیت سایبری
   • رتبه ایران: ۱۰۶
   • کشورهای برتر: عمان، قطر، موریس، سنگاپور، آمریکا
   • تحلیل: امنیت سایبری در ایران ضعیف است که بر تاب‌آوری دیجیتالی کشور تأثیر منفی گذاشته است.

مقایسه ایران با کشورهای برتر جهان:

• کشورهای برتر: دانمارک، لوکزامبورگ، نروژ، سوئیس و سنگاپور به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم را دارند. این کشورها در تمامی مولفه‌ها عملکرد بسیار بالایی دارند و سیستم‌های اقتصادی، سیاسی و محیطی آن‌ها از ثبات و کارایی بالایی برخوردار است.
• ایران در مقایسه با این کشورها، ایران در تمامی مولفه‌ها به‌ویژه در شاخص‌های سطح کلان (اقتصادی، سیاسی و اجتماعی) فاصله دارد. تنها در برخی مولفه‌های فیزیکی مانند مواجهه با ریسک‌های اقلیمی وضعیت نسبتاً بهتری دارد.

بنا براین وضعیت ایران در شاخص تاب‌آوری جهانی ۲۰۲۵ نشان‌دهنده چالش‌های جدی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. برای بهبود شاخص تاب‌آوری در ایران تمرکز بر تقویت زیرساخت‌ها و اصلاحات نظام برنامه ای ضروری است.

رتبه و امتیاز ده کشور اول و وضعیت ایران در نتایج کلی شاخص تاب‌آوری جهانی ۲۰۲۵