در ادامه رویکرد تولید برنامه‌های معارفی آستان قدس رضوی، برنامه‌ای جدید با نام دارالعلم و به بهانه مدرسه تابستانی دارالعم، با هدف بازخوانی وضعیت کنونی علوم اسلامی از سوی مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی تولید شده است. این برنامه که با اجرای محمدجواد استادی در مدرسه میرزا جعفر حرم مطهر رضوی ضبط شده، روزهای شنبه تا چهارشنبه، ساعت ۲۱ از شبکه ۴ سیما پخش می‌شود.
نخستین قسمت این برنامه که شامگاه سه‌شنبه ۲۶ فروردین پخش شد، میزبان حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدعلی مهدوی‌راد، قرآن‌پژوه و استاد علوم اسلامی بود که به بررسی ژرف نقش قرآن در زندگی معاصر و آسیب‌شناسی نگاه سطحی به کتاب آسمانی مسلمانان پرداخت.
از شعائر تا شعور قرآنی: بازگشت به متن زندگی
دکتر مهدوی راد در پاسخ به پرسش نخست برنامه درباره جایگاه واقعی قرآن در زندگی مسلمان امروز، با صراحت گفت: «سؤال سختی است و پاسخ آن شاید از خود سؤال هم دشوارتر. آیا ما با قرآن زندگی می‌کنیم یا تنها از آن برای تبرک و شعار استفاده می‌کنیم؟» او قرآن را سند مسلمانی و مستند زیست مؤمنانه خواند و تأکید کرد مواجهه با قرآن، باید علمی و تمدنی باشد یا هدایت‌محور و زیست‌گرایانه.
وی افزود: بسیاری از ما صرفاً با ظاهر قرآن مأنوس هستیم، درحالی‌که قرآن آمده تا سبک زندگی ما را بسازد و تغییر دهد. «زیستن با قرآن یعنی درک آن، عمل به آن و ساختن یک حیات معنوی و اخلاقی در پرتو آن».
تمثیل‌های قرآنی و ظرفیت درک انسان
یکی از محورهای کلیدی گفت‌وگو، تمثیل‌هایی بود که قرآن برای توضیح مفاهیم هدایت به کار می‌برد. دکتر مهدوی‌راد تمثیل «انزال باران» را مثال زد: «همان‌طور که باران بر زمین می‌بارد و هر گودال به اندازه خود بهره می‌برد، قرآن نیز برای همه انسان‌ها نازل شده اما هر کس به اندازه ظرفیت درونی‌اش از آن بهره‌مند می‌شود». این نگاه، مخاطب را به درون خود می‌برد تا ببیند چقدر برای دریافت معارف وحی آماده شده و آیا آمادگی هدایت‌یابی را در خود ایجاد کرده است یا نه.
فقه و آیات‌الاحکام: آیا قرآن تنها برای فتواست؟
یکی از سؤالات مهم برنامه، مربوط به نسبت قرآن با نظام فقهی بود؛ اینکه آیا قرآن صرفاً منبعی برای استنباط احکام است؟ دکتر مهدوی‌راد با ارجاع به تقسیم‌بندی‌های تاریخی آیات، به‌خصوص در قرون اولیه اسلامی، تأکید کرد نگاه محدود به «آیات الاحکام» یک خطای رایج است: «قرآن کتاب زندگی است، نه فقط کتاب فقه. گرچه فقه بخشی از آن است، اما نباید به تمامیت قرآن تقلیل یابد».
وی افزود: برخی از علمای شیعه، به‌ویژه شهید ثانی معتقد بودند تعداد آیات‌الاحکام بسیار بیشتر از چیزی است که در نگاه سنتی مطرح می‌شود؛ اما فراتر از آن، آیات اخلاقی، اجتماعی، تربیتی و قصصی قرآن، اساساً برای «ساختن انسان و جامعه مؤمنانه» آمده‌اند، نه فقط برای فتوا.
سنت، عقل و اقامه قرآن
در ادامه، برنامه به نسبت سنت و قرآن پرداخت. دکتر مهدوی‌راد با استناد به برخی روایات گفت: «سنت، زبان قرآن است. سنت به قرآن جان می‌دهد و آن را در زندگی ما جاری می‌کند».
او سپس به جایگاه عقل در تفسیر قرآن پرداخت و ضمن تأیید اینکه در سنت اسلامی بر عقل به‌شدت تأکید شده، گفت: «عقل در قرآن نه‌تنها نفی نشده، بلکه به‌عنوان ابزاری برای فهم حقیقت و زیستن بر پایه وحی معرفی شده است». وی از روایت‌هایی یاد کرد که عقل و تعقل را شرط تحقق ایمان معرفی کرده‌اند و حتی فراتر رفت و گفت: «زندگی مؤمنانه بدون عقل ممکن نیست».
میراث‌نگاری و بازآرایی روشمند حدیث و تفسیر
دکتر مهدوی‌راد در بخشی دیگر، از تجربه موفق مجموعه‌هایی مانند «الحیات» سخن گفت که در آن، احادیث و آیات بر اساس نیازهای انسان معاصر طبقه‌بندی شده‌اند. او تأکید کرد: کار حدیثی و قرآنی باید همزمان «روشمند، معطوف به زندگی و ناظر به انسان امروز» باشد.
قرآن برای «اقامه» است، نه فقط «تلاوت»
در پایان، این استاد برجسته حوزه و دانشگاه با نقل وصیتی از امام علی (ع) که «اقامه قرآن» را واجب می‌داند، تأکید کرد: هر مؤمن باید خود را در آینه قرآن ببیند و با آن تطبیق دهد. او گفت: «فهم قرآن در سطح زندگی ممکن است، اگر نگاه ابزاری یا انحصاری نداشته باشیم. قرآن باید از کتابخانه به متن زندگی بازگردد».
دارالعلم در قسمت‌های آینده، بار دیگر تلاش می‌کند جایگاه نهادهای سنتی تعلیم دین مانند مدارس علمیه را در دنیای معاصر بازیابی کند. برنامه‌ای که از دل تاریخ، در دل حرم، برای حال و آینده سخن می‌گوید.
نظر شما