سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی است که فیلمنامهٔ آن براساس رمان «سووشون» اثر سیمین دانشور نوشته شده‌است. وقتی کارگردانی نرگس آبیار برای ساخت این سریال قطعی شد هر مرحله ساخت اثر خبرساز شد و مخاطبان اخبار آن را دنبال کردند.

از آنجا که امروز سالروز تولد سیمین دانشور؛ نویسنده این اثر است به بررسی رمانی می‌پردازیم که به گواهی برخی از منقدین ادبی آغازگر فصلی تازه در داستان‌نویسی ایران است. اثری که از همان سال انتشارش (۱۳۴۸) مورد علاقه کارگردانان قرار گرفت و بارها خواسته شد که مورد اقتباس قرار گیرد اما با واکنش منفی دانشور مواجه می شد در نتیجه پیش‌بینی می‌شود مجموعه «سووشون» اثری پرمخاطب باشد.

تقریبا همه کتاب‌خوان ها سووشون را خوانده‌اند. سووشون نوشته سیمین دانشور یکی از تحسین‌شده‌ترین رمان‌های ایرانی و اولین رمان فارسی نوشته یک زن است. این کتاب از زمان انتشارش در سال ۱۳۴۸ تاکنون بیش از ۵۰۰ هزار نسخه فقط در ایران فروش داشته است و تا به حال به زبان‌های انگلیسی، روسی، ژاپنی، فرانسوی، عربی، چینی،‌ آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی و ترکی ترجمه شده است. داستان نقش مردم شیراز را در مقابله با استعمار روایت می‌کند و بهنوش طباطبایی و میلاد کی‌مرام ایفای نقش‌های اصلی آن را به‌عهده دارند.

داستان سووشون در شیراز و در آخرین سال‌های جنگ جهانی دوم و پس از تهاجم نیروهای متفقین و اشغال جنوب ایران توسط ارتش بریتانیا اتفاق می‌افتد. در این رمان، شیراز شهری به تصویر کشیده شده است که عظمت باستانی‌اش رو به زوال گذاشته و آثار اشغال آن را از نظر فیزیکی در معرض خطر قرار داده است. مجموعه «سووشون» هم در شهر شیراز فیلمبرداری شده است.

شیوایی بی‌آرایش نثر سووشون ستوده شده است؛ نثری که گاها دانشور آن را با استفاده از گویش و اصطلاحات شیرازی رنگ آمیزی می‌کند حال باید دید شیراز و آداب و رسومش در این سریال چگونه به تصویر درآمده است.

از «سووشون» بیشتر بدانیم

عنوان رمان یعنی سووشون اشاره به مراسم عزاداری باستانی دارد که در آن شرکت کنندگان برای مرگ سیاوش، یکی از قهرمانان شاهنامه، عزاداری می‌کنند.

در دوره تاریخی که داستان در آن اتفاق می‌افتد یعنی سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم و فضای اجتماعی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵، که تاریخ حضور نیروهای اشغالگر است فشارهای وارده بر بافت‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه همراه با افزایش قیمت مواد غذایی که به تنش و درگیری در جامعه محلی کمک می‌کرد، زندگی روزمره همه را دچار آشفتگی کرده بود.

در این رمان همان‌طور که سیاوش برای اثبات بی گناهی‌اش از میان آتش گذشت، یوسف و زری (شخصیت‌های اصلی داستان) و کشورشان نیز باید از چنین مصیبتی بگذرند. همان‌طور که سیاوش توسط بیگانگان مورد خیانت قرار گرفت و کشته شد، ایران نیز در میان دزدان بیگانه گیر افتاده است و باید قبل ازنابود شدن راهی برای زنده ماندن خود بیابد.

در کتاب داستان از نگاه زری روایت می‌شود؛ زنی متاهل و خوشبخت که برای محافظت از خانواده‌اش تلاش می‌کند، اما رفتارش با رفتار زن ایرانی که به‌طور سنتی به حاشیه رانده شده در تضاد است. شخصیت دیگر داستان یعنی یوسف اربابی است آگاه، تحصیلکرده در فرنگ که سرد و گرم روزگار را چشیده است. او که همیشه معلم و مراقبِ رعیتش بوده نمی‌تواند حضور اشغال‌گران را تاب بیاورد.

نگاه ناب دانشور به زن ایرانی

زری در رمان «سووشون» همان‌طور که برخی منتقدان اشاره می‌کنند، برخلاف زنان اثیری دست نیافتنی ادبیات کلاسیک فارسی، یا زنان سقوط کرده نخستین رمان‌های اجتماعی فارسی، به گونه‌ای ملموس‌ به تصویر کشیده شده است. زری یک زن «واقعی»، در حال تکامل و کنش‌گر است که به دور از کلیشه‌های ایدئولوژیک یا جنسی رایج جنبه‌های چندوجهی زندگی زنان ایران را به نمایش می‌گذارد. از این رو در این رمان زنی تازه متولد می‌شود که نمونه‌ای تکامل یافته از زن ایرانی است زنی که تا به حال به آثار ادبی راه نیفتاده بود و توسط سیمین دانشور در یک اثر ادبی خلق شد.

کارگردان زنی که از یک داستان نویس زن اقتباس کرد

حال باید دید نرگس آبیار که آثاری چون «شیار ۱۴۳» ، «نفس» و «شبی که ماه کامل شد» او توجه مخاطب و منتقدان را به سوی خود جلب کرد و توانست جوایز متعددی را از جشنواره های معتبر داخلی و خارجی نصیب سازنده‌اش کند چطور توانسته از پس اقتباس از اولین رمان زن ایرانی بر بیاید البته آبیار علاوه بر کارگردانی تا کنون بیش از ۲۰ اثر ادبی دارد پس او جنس کتاب و سینما را به خوبی می‌شناسد و الزامات و بایسته‌های هر یک را درک می‌کند و از اهم و مهم هر یک آگاه است.

آبیار با اطمینان در اولین تجربه‌های حضور در نمایش خانگی به عنوان کارگردان دو سریال «سووشون» و «بامداد خمار» روی دو اثر از شناخته‌شده‌ترین آثار داستانی فارسی انگشت گذاشته است و از آن ها اقتباس کرده؛ آثاری که تقریبا مردم ایران اگر آن‌ها را نخوانده باشند اما بیگانه با این آثار نیستند و به راحتی می‌توانند اثر سینمایی را با اثر ادبی قیاس کنند و به داوری بنشینند.

باید دید نرگس آبیار برای ساخت این آثار برای مخاطب ایرانی چه چیزی در چنته دارد؛ بیننده‌ای که حالا با دیدن برترین های جهان سخت پسند شده است و بر سر همین سخت‌پسندی، آوردگاه نمایش خانگی میدان رقابتی شده برای سازندگان آثار تصویری.