بر این اساس در سال ۱۳۵۵با ایجاد دو مدرسه «الوند» و« بلوار» در تهران پایه های سازمان ملی استعدادهای درخشان به منظور شناسایی و پرورش بهتر دانش آموزان مستعد و برتر در کشور شکل می گیرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم اگرچه در اوایل موضوع انحلال مدارس تیزهوشان مطرح بود چرا که به نوعی تبعیض آمیز و مخالف عدالت اجتماعی تلقی می شد اما در سال ۱۳۶۶ اساسنامه سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان یا (سمپاد) به تصویب رسید و جایگاهش مستحکم‌تر شد.
البته سمپاد بعدها و برای مدتی به صورت یکی از معاونت های مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانش پژوهان فعالیت می کرد اما بار دیگر در سال ۱۳۹۷ با هدف تحقق عدالت آموزشی و تعیین خط مشی، برنامه ریزی، پشتیبانی و نظارت بر شناسایی، هدایت و تربیت استعدادهای برترکشور در دورة تربیت رسمی و عمومی به قالب گذشته یا سازمان درآمد و در حال حاضر نیز اگرچه به عنوان یک موسسه آموزشی دولتی وابسته به وزارت آموزش و پرورش فعالیت می کند؛ اما دارای شخصیت حقوقی مستقل است و منحصراً براساس مقررات اساسنامه خود اداره می شود.
بمنظور بررسی عملکرد چند دهه اخیر سازمان سمپاد و همچنین چالش های پیش روی آن، در آستانه روز ملی استعدادهای درخشان به سراغ دکتر محمد اعتمادی، استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف رفته ایم. او سابقه عضویت در هیئت امنا و نیز ریاست سازمان سمپاد را در کارنامه اش دارد .
آقای دکتر اعتمادی، چرا فعالیت مدارس سمپاد در کشور اهمیت دارد ؟
هر کشوری برای اعتلای آینده اش در زمینه های مختلف امنیتی، بهداشت و سلامت، صنعت و فناوری و... نیازمند پرورش افرادی است که بتوانند در رویارویی با مسائل پیچیده علمی و فنی و صنعتی و حرفه ای و فرهنگی و... در بالاترین سطح اثر بخش باشند.
در گذشته نیز در ایران سنت پرورش این گونه استعدادها وجود داشته است البته نه به شکل سازمان یافته ای که الان در برخی کشورها و از جمله در ایران می بینیم اما به هرحال دانشمندانی چون ابوعلی سینا، ابوریحان، خواجه نصیرالدین طوسی و... محصول پرورش استعدادهای برتر گذشته ما بوده اند که خودشان سهم مهمی در توسعه علم و فرهنگ ایران داشته اند.
بنابراین ما هم باید برای آینده کشور دانشمندان و طلایه دارانی را پرورش دهیم. در واقع باید سعی کنیم همه استعدادهای کشور را به خوبی شناسایی و پرورش دهیم و اگر نمی توانیم به همه استعدادها به نحو مطلوب توجه کنیم بنابر این برای تحقق چنین مدارسی مهم و برجسته است.
یعنی می خواهید بگویید ما الزاما باید چنین مدارسی را داشته باشیم؟
بله. در شرایط فعلی به هر شکل ممکن باید پرورش استعدادهای برتر را داشته باشیم. یکی از مشکلات بزرگ کشور ما این است که منابع درآمدی و منابع مالی اش در حدی نیست که امکان پرورش را برای تمامی استعدادها فراهم کند و چون نمی تواند و از طرفی باید در حدی که می تواند این مهم را انجام دهد پس ضرورت ایجاب می کند که این گونه مدارس و شبیه آنرا داشته باشیم . البته باید سعی کنیم استعدادهای برتر دهک های پایین جامعه را هم در مدارس تیزهوشان داشته باشیم نه این که فقط بچه های خانواده های متمول و برخوردارتر بتوانند به این مدارس دسترسی پیدا کنند.
نگاه ها به مدارس سمپاد متفاوت است. بعضی از کارشناسان معتقدند این مدارس باید به گونه ای باشد که همه دانش آموزان اعم از فقیر و غنی، ضعیف و قوی، تنبل و درسخوان، با استعداد و بی استعداد و ... در کنار هم در یک کلاس باشند و آموزش ببینند تا این گونه عدالت آموزشی و اجتماعی محقق شود؛ از سوی دیگر گروهی هم می گویند مدارس ما به لحاظ امکانات آموزشی و.. آنقدر غنی نیستند که پاسخگوی رشد و پرورش استعدادهای برتر باشد؛ بنابراین ضرورت دارد تا این قشر از دانش آموزان از امکانات آموزشی بهتری برخوردار باشند. با این حال به نظر حضرت عالی تفکیک و پرورش دانش آموزان با ضریب هوشی بالاتر از دیگر دانش آموزان آیا با عدالت آموزشی و اجتماعی سازگار است؟
بدون تردید ایده آل این است که بتوانیم به تمام دانش آموزان که در هر سطحی از بهره هوشی هستند، بپردازیم و همه آن ها در کنار یکدیگر و سطح عالی پرورش بدهیم؛ اما چنین کاری به امکانات گسترده نیاز دارد یعنی باید نسبت دانش آموزان به معلم، کیفیت معلم، امکانات آموزشی و امکانات کمک آموزشی و.... لحاظ شود که با توجه به جمعیت ۱۴ میلیونی دانش آموزی کشور و بودجه و منابعی که وزارت آموزش و پرورش در حال حاضر در اختیار دارد تحقق هدف یاد شده یا پرورش همه دانش آموزان در سطح عالی بسیار مشکل است. بنابراین در چنین شرایطی که امکان پرورش همه دانش آموزان در سطح مطلوب فراهم نیست برای آینده کشور هم شده نباید از پرورش استعدادهای برتر خود به شکل ویژه غفلت کنیم. در واقع تفکیک استعدادهای برتر از بقیه دانش آموزان و پرورش آن ها در مدارس سمپاد هدف و ایده آل نظام آموزشی ما نیست اما در شرایط فعلی که وضعیت اضطراری است چاره ای جز شناسایی و پرورش استعدادهای برتر نیست.
اظهارات شما در ابتدای این گفت و گو در خصوص ضرورت جذب استعدادهای دهک های پایین جامعه در مدارس سمپاد نگاه دیگر کارشناسان حوزه آموزشی هم بوده و همه متخصصان برای رعایت حداقل عدالت آموزشی در کشور خواستار چنین موضوعی هستند، با این وجود آیا سازمان سمپاد اقدامات خاصی برای برآورده کردن این خواسته انجام داده است؟
برای این منظور سازمان از گذشته سعی کرده با قوت و ضعف هایی دو راهکار را اجرایی کند. نخست این که چون بخشی از بودجه مدارس سمپاد از سوی دولت و بخش دیگر توسط اولیای دانش آموزان تامین می شود تا بر این اساس دانش آموزانی که به لحاظ مالی وضعیت مناسبی ندارند از پرداخت شهریه معاف شوند یا کمتر بپردازند. -حتی از سال گذشته شهریه دانش آموزان دهک های یک تا ۴ جامعه برای تحصیل در مدارس سمپاد رایگان شد- راهکار دوم هم این بوده که آزمون های ورودی سمپاد به گونه ای باشد که به جای پیشرفت تحصیلی، هوش ذاتی دانش آموزان را بسنجد. در واقع اینگونه هوش غیر پرورش یافته دانش آموزان مورد سنجش قرار می گیرد و دانش آموزان کم برخوردار نیز که دسترسی به امکانات آموزشی خاص، کلاس های تقویتی و... ندارند شانس خوبی برای قبولی در سمپاد دارند. از سوی دیگر برای مناطق دور افتاده و حتی در مدارس شبانه روزی عشایری نیز کلاس های سمپاد دایر شده تا استعدادهای برتردهک های پائین جامعه پرورش پیدا کنند.
گویا مدارس سمپاد فقط بعضی از رشته ها مثل ریاضی، فیزیک،علوم تجربی، علوم انسانی و فتو گرافیک را آموزش می دهند، یعنی رشته های آموزشی آن محدود است،این محدودیت را قبول دارید؟
به نطر بنده هم سمپاد باید در تمام رشته ها فعال باشد چون همه آن ها مهم هستند، نه تنها همه رشته ها. برنامه پرورش ما باید طوری باشد که تمام ابعاد و استعدادهای وجودی انسان بتواند رشد وکمال داشته باشد و مدارس ما نیز باید این امکان را فراهم کنند .
اصلا برای توسعه رشته های آموزشی از سوی سازمان سمپاد زیر ساخت های لازم فراهم است؟
الان را نمی دانم؛ ولی زمانی که بنده مدیریت این سازمان را به عهده داشتم توسعه رشته ها مورد اهتمام بود، حتی آموزش و پرورش هم به این موضوع علاقه نشان می داد. بر همین اساس هم برای نخستین بار مدرسه ای ویژه رشته علوم انسانی ایجاد کردیم که نمی‌دانم بعدا به کجا رسید و چرا کارش تمام شد؟! حتی آمادگی داشتیم در زمینه های فنی و حرفه ای هم چنین کاری انجام دهیم.
نزدیک به ۵ دهه از فعالیت سازمان استعدادهای درخشان می گذرد، در مجموع عملکرد آنرا چگونه ارزیابی می کنید؟
در مجموع عملکرد مثبتی داشته و نتایج خوبی هم دریافت کرده و این موضوع هم کاملا روشن و مسلم است. البته شاید نتیجه فعالیتش در آن حدی که انتظار داشتیم و یا اینکه می‌توانست باشد، نبوده است که بخشی از دلایل این موضوع به میزان ارتباط و حمایت های دولت و وزارت آموزش و پرورش با سازمان سمپاد بر می گردد .چون بعضی اوقات حمایت از این مدارس اُفت کرده است که در چنین شرایطی این مدارس نتوانستند آنگونه که باید انجام وظیفه کنند.
در حال‌حاضر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان برای اینکه تقویت بشود با چه چالش‌هایی مواجه است؟
جواب این پرسش را بهتر است مدیران فعلی سمپاد بدهند اما در زمانی که بنده مسئولیت داشتم، یکی از مهمترین مشکلاتش حمایت‌های بودجه ای دولت از این سازمان بود البته بودجه دولت و همچنین بودجه آموزش و پرورش هم محدود بود. از سوی دیگر تامین معلم باکیفیت برای همه مدارس از جمله مدارس سمپاد بسیار مهم و یک ضرورت است. ضمن این که موضوع محدودیت امکانات کمک آموزشی که ریشه در کمبود بودجه دارد هم مطرح است.
البته در آینده دور ممکن است به کمک فناوری ها و آموزش‌های مجازی تکمیلی بتوانیم با هزینه های کمتر استعدادهای بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم .
سال ۱۳۹۶ و زمانی که آقای بطحایی، عهده دار وزارت آموزش و پرورش بود خبر حذف آزمون ورودی پایه ششم به هفتم تحصیلی مدارس سمپاد برای کاهش اضطراب دانش آموزان، رسانه ای شد. این تصمیم پس از مخالفت ها اجرایی نشد، اما پرسش این است که آیا اتخاذ چنین تصمیماتی صرفا به این خاطر که دانش آموزان تحت فشار و استرس قرار نگیرند ، درست است یا خیر؟
ببینید روش های خیلی بهتری برای کاهش استرس وجود دارد تا اینکه بخواهیم صورت مسئله را پاک کنیم . مثلا همانطور که اشاره شد آزمون های ورودی بگونه ای باشد که هوش طبیعی دانش آموزان سنجیده شود نه پیشرفت تحصیلی شان.
مقصود بنده این است که بحث استرس وفشار روانی به دانش آموز را به روش‌های دیگر می‌شود برطرف کرد و یا تا حد بسیار زیادی کاهش داد. ضمن این که هر دانش آموزی در هر مدرسه ای که باشد در شب امتحان تا حدی دچار استرس می شود. کنکور سراسری و هر رقابتی هم خالی از استرس نیست. بنابراین با وجود روش های کاهش استرس نباید برگزاری آزمون ورودی مدارس سمپاد را حذف کنیم بلکه باید کاری کنیم تا در کنار این رقابت، استرس را کاهش دهیم.
نظر شما