در این قسمت از برنامه دارالعلم که ساعت ۲۱ هر شب از شبکه ۴ سیما به روی آنتن می‌رود، موضوع «تحولات تاریخی منطق»، مورد نقد و بررسی، قرار گرفت.
گفتنی است، دکتر قراملکی نگارش ۴۰ جلد کتاب و ۲۰۰ مقاله علمی- پژوهشی را با محور فلسفه، کلام و دین پژوهشی، به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، در کارنامه علمی خود، دارد.

منطق، ابزاری برای ارتقای تفکر

دکتر قراملکی در ابتدای بحث، به تعریف علم منطق پرداخت و گفت: منطق؛ دانشی ابزاری برای ارتقای کیفیت تفکر، اثر بخشی فکر، سنجش خطای فکر و ساماندهی آن است.
وی با بیان اینکه شناخت انتقادی رهیافت‌ها و ره آوردهای معرفتی پیشینیان، یکی از وجوه مواجهه روش‌مند و اخلاقی با سنت است افزود: کشف میراث منطقی در این میان اهمیت خاصی دارد. دانشمندان مسلمان میراث یونانی منطق را از منابع ارسطویی، مگاری و رواقی برگرفتند و آن را توسعه دادند و داد و ستد دانش منطق با فلسفه، سبب توسعه این دانش‌ها شد.

نقش ابن سینا و فارابی در گسترش علم منطق

مدیرعامل بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی با اشاره به نقش فارابی در گسترش علم منطق اظهار داشت: ابونصر فارابی که همانند ارسطو لقب معلم را دارد، دوره ترجمه متون یونانی را به دوره شرح انتقادی و فهم تحلیلی بارور کرد. فارابی سهم مهم؛ اما ناشناخته در بسط منطق ارسطویی دارد.
وی ادامه داد: اطلاعات ما از نقش منطق‌دانان پیش از فارابی، بسیار اندک است. آثار منطقی فرزند زکریای رازی را به دست نیاورده ایم. او که در اندیشه‌های فسلفی راه ارسطو را در پیش نمی‌گیرد، نمی‌دانیم با این میراث چه کرده است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: برخی از تعلیقات «یحیی بن عدی» بیان‌گر دقت قابل ستایش او در فهم انتقادی آثار ارسطوست. آنچه سنت منطقی در تمدن اسلامی را نشان می‌دهد، حاصل منطق پژوهی ابن سینا است.
ابن سینا با بهره مندی از پژوهش‌های پیشین، دانش منطق را در دو نظام نُه بخشی و دو بخشی رواج داد.
قراملکی تاکید کرد:علم منطق از ابن سینا تا قرن هفتم هجری، عجیب وخیره‌کننده، توسعه یافت. شکوفایی منطق ما در سده هفتم است که منطق دانان زیادی می‌زیستند و ابعاد مختلف منطق را رشد دادند تا می‌رسیم به فردی مثل قطب‌الدین رازی (قرن هشتم هجری) که شرح مطالع الانوار فی منطق را که اثری ارزشمند و یک دائره‌المعارف تاریخی گران‌قدر در منطق است را می‌نویسد، ولی متأسفانه بعد از او، این روند، ادامه پیدا نکرد.

ارتباط دو سویه علم منطق و اخلاق

یکی از محورهای این گفت‌وگ، به اخلاق و ارتباط آن با علم منطق اختصاص داشت، قراملکی ارتباط علم منطق و اخلاق را دوسویه عنوان کرد و افزود: منطق می‌تواند دانش افراد را افزایش دهد و از طرفی منطق ورزی نیازمند قلمرو تفکر و پژوهش و اخلاق ورزی است. وی ادامه داد: در گذشته منطق ما بیشتر در خدمت فلسفه وکلام بوده و توجه جدی به اخلاق نداشته است. اگرمنطق را جدی می‌گرفتیم آنگونه که در حال حاضر در دنیا جدی گرفته می‌شود، می‌بایست منطق و اخلاق را به عنوان دو دانش در نظر می‌گرفتیم و ارتباط منطق را در اخلاق به کار می‌بستیم، آن‌گاه رخنه‌های بزرگ در منطق ایجاد و مورد توجه، قرار می‌گرفت.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه برای تبیین وضعیت اخلاقی جامعه نیازمند منطق شایسته دانش اخلاق هستیم، اظهار کرد: منطق ما در خدمت فلسفه بوده و توجهی به مصداق ندارد. اخلاق دارای درجاتی ازفضایل و رذایل است و اخلاق ورزی درجاتی دارد؛ از این رو باید منطق هم دارای درجات لازم باشد. سنجس اخلاق نیز مراتب خاص خود دارد.

لزوم استفاده از منطق کاربردی در دانش‌های مختلف

دکتر قراملکی با اشاره به ایجاد منطق کاربردی در امور زندگی تصریح کرد: در غرب منطق کاربردی، به صورت دلیل آوری در دانش‌های مختلف اخلاق، خدمات سلامت، حقوق و... خود را نشان داده است. منطق در کشور ما بنا به تعریف کاربردی است؛ اما در عمل نتوانسته در دانش‌های مختلف تفسیر، اخلاق، محیط زیست و... کاربردی شود.
سردبیر فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه اخلاق با تاکید بر اینکه منطق باید کاربست انتقادی تحلیلی در دانش‌های مختلف همچون حدیث، کلام، تفسیر، ...پیدا کند، افزود: باید کاربرد منطق درعلوم مختلف با رویکرد تحلیلی، انتقادی و تخصصی باشد و در حال حاضر نیازمند بازسازی وتحول است تا در مسیر توسعه قرار گیرد.

تفاوت علم منطق و پندار منطق

مدیر عامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، با اشاره به تفاوت بین علم منطق و پندار منطق اظهار کرد: باید اخلاق و منطق را به مثابه دانش تلقی کرد که روش‌مندی خاص خود را دارد با پندارها نمی‌توان اقداماتی در زمینه توسعه منطق، ایجاد کرد.
بنیانگذار انجمن اخلاق کاربردی ایران به دوعلت کاربردی نشدن منطق در کشورما اشاره کرد و افزود: ما علم منطق را عمومی نکردیم و تنها گروه‌های آکادمیک و دانشگاهی فرهیخته، آن هم دانشمندان علوم حقیقیه، از آن استفاده می‌کنند و دیگر اینکه منطق در دانش‌های آماری ورود پیدا نکرده است.
قراملکی یادآور شد: باید سنجید چگونه می‌توان منطق را عمومی کرد به نحوی که بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه باشد و مسیر توسعه را در پیش گیرد.
یادآور می‌شود، ویژه‌برنامه تلویزیونی «دارالعلم»، به همت آستان قدس رضوی و باهدف ترویج فرهنگ و معارف دینی، در ۲۰ قسمت تهیه شده و هر شب ساعت ۲۱ میزبان یکی از چهره‌های نامدار دینی و فرهنگی کشور است.