گویی نسیم حکمت رضوی، بار دیگر از حریم مشهدالرضا(ع) وزیدن گرفته تا جهانیان را به سفری بی‌بدیل در قلب «حقوق انسان» دعوت کند. این بار، اجلاسیه ششمین کنگره بین‌المللی امام رضا(ع) نه در قالب رویدادی تشریفاتی، بلکه چونان کارگاهی زنده از اندیشه‌های تمدن‌ساز درآمده است؛ جایی که متفکران جهان، از فلسفه تا فقه و از جامعه‌شناسی تا علوم سیاسی، گرد هم نشسته‌اند تا از دل سیره رضوی، پاسخی نو به پرسش دیرینه بشر بیابند: چگونه کرامت ذاتی انسان، از حصار نابرابری‌ها رها شود و کرامت اکتسابی، به موتور محرک عدالت در جهان امروز تبدیل گردد؟

در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر علی جلائیان‌اکبرنیا، دبیر ملی این کنگره درمی‌یابیم که این کنگره، با محوریت تبدیل آموزه‌های رضوی به الگوهای عملی، تلاش می‌کند تا از دل روایات کهن، فرمولی مدرن برای حل بحران‌هایی چون نابرابری، افراطی‌گرایی و فروپاشی اخلاقی استخراج کند. با ما همراه باشید.

با توجه به جایگاه امام رضا(ع) در تبیین کرامت انسان، چگونه می‌توان ابعاد ذاتی و اکتسابی این کرامت را در چارچوب اندیشه اسلامی تحلیل کرد؟

کرامت انسانی در اسلام حقیقتی دو وجهی است که در سایه آموزه‌های امام رضا(ع) به شکلی روشن و نظام‌مند تبیین می‌شود. وجه نخست، کرامت ذاتی است که ریشه در جایگاه انسان به عنوان خلیفة‌اللّهی و دمیده شدن روح خداوندی در او دارد. این منزلت، هدیه‌ای الهی و غیرقابل انکار است و در آیات قرآن و سیره معصومین(ع) به عنوان اصلی خدشه‌ناپذیر تأکید شده است. وجه دوم، کرامت اکتسابی است که با بهره‌گیری از اختیار، کسب معرفت و پایبندی به عمل صالح محقق می‌شود. امام رضا(ع) با تکیه بر جایگاه بی‌بدیل خود در سلسله اهل بیت(ع) و میراث علمی گسترده‌ای که از ایشان به جا مانده، با ارائه تفسیری ژرف از این ابعاد، لایه‌های پنهان کرامت انسانی را در بستر اندیشه اسلامی آشکار می‌سازد. ایشان از یکسو با تأکید بر ریشه‌های الهی منزلت انسان، هرگونه تبعیض یا نقض حقوق ذاتی بشر را نفی می‌کند و از سوی دیگر، با ترسیم مسیر دانش‌اندوزی، خردورزی و مسئولیت‌پذیری، سازوکارهای تحقق کرامت اکتسابی را در زندگی فردی و اجتماعی آموزش می‌دهد.

با توجه به گستردگی معارف رضوی در تبیین ابعاد کرامت انسانی، چه سازوکارهایی برای تبدیل این آموزه‌ها به الگوهای عملیِ پاسخگو به چالش‌های جهانی امروز وجود دارد؟

معارف امام رضا(ع) با نگاهی جامع به ابعاد گوناگون کرامت انسانی (معنوی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی)، از طریق سه گام کلیدی به الگوهای کاربردی تبدیل می‌شوند. گام اول استخراج و نظام‌بندی آموزه‌ها است. مفاهیم محوری سیره و سخنان امام رضا(ع) مانند «خردورزی»، «عدالت محوری»، «تسلیم آگاهانه در عبادت» و «حقوق متقابل انسان‌ها» به صورت صریح یا ضمنی استخراج و دسته‌بندی می‌شوند. این مفاهیم، پایه‌های نظری کرامت را در سطوح فردی و جمعی مشخص می‌کنند.

نکته دیگر تحلیل عقلی و ایجاد پیوند منسجم است که با استدلال‌های منطقی، ارتباط این آموزه‌ها با یکدیگر و نقش روشنگرانه‌شان در نمایاندن ابعاد کرامت انسان (از جمله مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تعامل با طبیعت) تبیین می‌شود. در نهایت ساخت مدل مفهومی تمدن‌ساز است که با ترکیب منابع نقلی (روایات) و عقلی، چارچوبی علمی طراحی می‌گردد که قادر است پاسخگوی چالش‌هایی مانند نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اخلاقی و تخریب محیط زیست باشد. برای نمونه، تأکید امام بر «عدالت» نه به عنوان مفهومی انتزاعی، بلکه به مثابه سازوکاری مبتنی بر حقوق متقابل، الگویی برای نهادهای عدالت‌محور در جوامع مدرن ارائه می‌دهد.

با توجه به نقش محوری فراخوان کنگره در گردآوری ایده‌های نوآورانه و طرح‌های کاربردی، چه سازوکارهای نهادی یا روش‌شناسی می‌تواند تضمین کند که این مبانی نظری، به‌صورت عملیاتی و عینی در برنامه‌های اجرایی آینده مانند سیاست‌گذاری‌های اجتماعی یا نظام‌های حقوقی تجلی یابد و از محدوده گفتمان‌های آکادمیک فراتر رود؟

در گام نخست، با انتشار فراخوانی جامع برای دریافت ایده‌های نوآورانه، طرح‌های کاربردی، نظریه‌های تحلیلی، مقالات پژوهشی و آثار مکتوب، هدفمان ساماندهی علمی مبانی نظری این گفتمان است تا به عنوان سنگ بنایی برای طراحی برنامه‌های اجرایی در مراحل آتی مورد استفاده قرار گیرد.