سلسله یادداشت‌های زیر تلاشی است برای تبیین ابعاد این مفهوم، بر پایه منابع اصیل دینی و معارف اهل بیت علیهم‌السلام.
واژه "نور" و مشتقات آن، از پرکاربردترین و عمیق‌ترین مفاهیم در قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم‌السلام است. نور صرفاً به معنای روشنایی حسی نیست، بلکه نمادی از هدایت، معرفت و تجلی اسما و صفات الهی است. چنان‌که در دعای کمیل آمده است:
«یا نور یا قدوس، بنور وجهک الذی أضاء له کل شیء»
همچنین واژه‌هایی مانند "خورشید"، "ماه"، "چراغ" و "ستارگان"، مراتب و شئونی از نور الهی را نمایندگی می‌کنند.
ارتباط نور با اهل بیت (علیهم‌السلام)
در زیارات، نور اهل بیت علیهم‌السلام به‌عنوان مظهر نور خدا معرفی شده است. برای مثال در زیارت امام حسین (علیه‌السلام) آمده است:
«أشهد أنّک کنت نورًا فی الأصلاب الشامخة و الأرحام المطهّرة»
و در روایتی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) که خطاب به ابوذر و سلمان می‌فرماید:
«معرفتنا بالنورانیة، معرفة الله»
یعنی شناخت نورانیت اهل بیت، همان شناخت خداست؛ چراکه آنان وجه خدا و مظاهر ربوبیت او هستند.
از نور مطلق تا انوار متجلّی
آیه شریفه: «الله نور السماوات و الأرض»
بیانگر آن است که خداوند صرفاً منوّر (روشن‌کننده) نیست، بلکه خود "نور" است. و تعبیر:
«مثل نوره کمشکاة...» در ادامه آیه، نحوه تجلی نور الهی در عالم را شرح می‌دهد، نه صرفاً مثالی استعاری.
در دعای نور نیز آمده است:
«بسم الله النور، بسم الله نور النور، بسم الله نورٌ علی نور»
در اینجا، "باء" در «بسم الله» می‌تواند نشانه‌ای از ورود به عالم توحید از طریق ولیّ خدا باشد. و در حدیث آمده است:
«نقطة الباء، علی بن أبی‌طالب (علیه‌السلام)»
بنابراین، ولایت راه ورود به معرفت الهی است.
وجه خدا و انسان کامل
در آیه: «کل من علیها فان، و یبقی وجه ربک ذو الجلال و الإکرام»
منظور از "وجه رب"، ذات محض الهی نیست، بلکه منظور مظهر و واسطه شناخت خداست؛ یعنی انسان کامل و معصومی که اسما و صفات الهی در او تجلی یافته‌اند. پس «وجه ربّک» به معنای راه هدایت به سوی خداست، که جز از مسیر اهل بیت علیهم‌السلام ممکن نیست.
ابعاد جلال و جمال در وجود معصوم(ع)
امام خمینی (رضوان‌الله‌علیه) در تفسیر آیه: «ما منعک أن تسجد لما خلقت بیدیّ؟»
می‌فرماید: "دست‌ها" اشاره به دو بُعد جلال و جمال الهی دارند که در وجود حضرت آدم علیه‌السلام جمع شده‌اند. سجده به آدم به سبب جمع این دو بعد بوده است. "دست راست" نمایانگر جمال (رحمت) و "دست چپ" نمایانگر جلال (قهر) است. از این دیدگاه، "اصحاب الیمین" در بهشت و "اصحاب الشمال" در جهنم، هر یک جلوه‌ای از صفات خداوندند.
اهل بیت(ع) و بقای وجه رب
در پایان، از آیه: «و یبقی وجه ربک». این نکته برداشت می‌شود که اهل بیت علیهم‌السلام وجه باقی‌مانده خدا در زمین هستند.
و در هنگام ظهور امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، تحقق خواهد یافت:
«و أشرقت الأرض بنور ربها» این تجلّی، ظهور کامل نور خدا در زمین است.
در پایان می‌توان گفت نور اهل بیت علیهم‌السلام همان نور خدا در تاریکی‌های زمین است. شناخت این نور، مقدمه شناخت توحید حقیقی و معرفت خالص الهی است. با زدودن حجاب‌های نفسانی، می‌توان به این نور دست یافت و در پرتو آن، به مقام اُنس و کرامت در جوار آنان رسید.
در آن هنگام، چنان‌که در دعای ندبه آمده است، طلوع آن خورشیدهای درخشان و ستارگان تابناک، ظلمت این جهان را پایان خواهد داد.
نظر شما