در دهه‌های اخیر این تالاب به دلایل مختلفی نظیر ندادن حقابه مورد بی‌لطفی قرار گرفته و محلی که زمانی ۴۹ روستا در مجاورت آن به اشتغال و زندگی مشغول بودند و در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ حاشیه‌نشینان هور روزانه ۳هزار تن آبزی صید می‌کردند به کانون ریزگردها تبدیل شده است.
البته علاوه بر عدم پرداخت حقابه، تمایل دولت‌ها به برداشت بی‌رویه نفت در این منطقه نیز دلیل دیگری بر خشک شدن این تالاب معرفی می‌شود به طوری که وزیر نفت دولت چهاردهم در سفر بهمن سال گذشته به خوزستان اعتراف می‌کند ما تالاب را خشکاندیم، ما مردم خوزستان را اذیت کردیم، اما در قالب مسئولیت‌های اجتماعی سعی کردیم تا حدودی آن را جبران کنیم.
نقش عراق و ایران در خشکیدگی تالاب
با این تفاسیر در گفت‌وگویی با سرپرست سابق وزارت جهاد کشاورزی موضوع خشک شدن تالاب هورالعظیم و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار دادیم.
وی در گفت‌وگو با ما با بیان اینکه آب کشور مشکلات نهادینه و ساختاری دارد که این ساختار در وزارت نیرو شکل گرفته است، می‌گوید: این مسئله ریشه در نارسایی قانون و تعارض قانون با اهداف ملی دارد و از طرفی بی‌دانشی در موضوع آب نیز به این مسائل دامن زده و آب را به ابرچالشی بزرگ برای کشور تبدیل کرده است.
مهندس عباس کشاورز ادامه می‌دهد: تصور برخی این است هر جا قطره آبی وجود دارد باید صرفاً برای خدمت به بشر و فعالیت‌های اقتصادی مورد استفاده قرار بگیرد و طبیعت در استفاده آن سهمی ندارد، در صورتی که اندیشه بین‌المللی آب بیش از نیم قرن است که این فرمول را رد کرده و اولویت استفاده از آب را پس از جدا کردن سرانه آب شرب به طبیعت داده است.
وی به صراحت به نقش عراق و ایران در خشک شدن تالاب هورالعظیم اشاره کرده و می‌افزاید: تالاب هورالعظیم یک تالاب بین‌المللی است که دو سوم آن در عراق و یک سوم آن در ایران است. در زمان هشت سال دفاع مقدس، عراق به دلایل سیاسی درصدد این بود این تالاب را خشک کند که این اقدام وی عملاً چراغ سبزی به ترکیه نشان داد که در بالادست رودخانه‌های دجله و فرات به سدسازی بپردازد.
این استاد دانشگاه با اشاره به ضرورت فعال شدن دیپلماسی آب برای احیای این تالاب تشریح می‌کند: متأسفانه جمهوری اسلامی در این باره منفعلانه عمل کرد و ترکیه از این فرصت استفاده و پروژه بزرگ «گپ» که مجموعه سدهایی برای مهار آب‌های دجله و فرات در بالادست بود و از مجموع سدهای ایران در چند دهه گذشته بزرگ‌تر هستند را اجرایی کرد. ترکیه همچنین با زیرکی و استفاده از ظرفیت‌های کشورهای مختلف همه را شریک این اقدام خود کرد که بعداً در افکار بین‌المللی نیز برگ برنده داشته باشد به طوری که مطالعات زیست محیطی پروژه را به ژاپن و بخشی از اجرای عملیاتی را نیز به آلمان واگذار کرد در صورتی که همه آگاه هستند ترکیه یک کشور پیمانکاری بزرگ است. ترکیه با این اقدام خود بخش عظیمی از تالاب هورالعظیم در کشور عراق را خشک کرد و عراق نیز از این فرصت استفاده کرده و به جاده‌سازی و برداشت نفت در این منطقه پرداخت.
اعتراض یونسکو به ایران
کشاورز ادامه می‌دهد: ایران نیزدر دولت اصلاحات روی رودخانه کرخه که رودخانه مرزی است سدسازی و در محاسبات خود سعی کرد کل آب این رودخانه را برای اهداف بهره‌برداری مهار کند که در آن زمان یونسکو به این اقدام دولت اصلاحات واکنش نشان داد و با اعتراض کتبی اعلام کرد حقابه هورالعظیم در بخش ایران را مهار و خشک کرده‌اید و این موضوع زمینه خشک شدن این تالاب را فراهم خواهد کرد. از این رو در آن مقطع دولت وقت تصمیم گرفت در زمینه گزارش تخصیص آب سد کرخه حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب به عنوان حقابه هورالعظیم در بخش ایران در نظر بگیرد ولی در عمل چنین حقابه‌ای به جز سال ۹۸ که سیل عظیمی در منطقه رخ داد و هدیه طبیعت، هورالعظیم را سیراب کرد هیچ گاه رسماً برای این تالاب فعال‌سازی نشد.
پدیدار شدن ریزگردها و افزایش درجه حرارت
وی با بیان اینکه معاون وقت سازمان محیط زیست در دولت یازدهم نیز با انجام مصاحبه‌ای در صدا و سیما اعلام کرد قرارداد برای استخراج نفت موجب دستکاری در تالاب هورالعظیم شد، می‌افزاید: نادیده گرفتن حقابه و رفتار ناسازگار با این تالاب دارای آثار سوء زیادی است زیرا تمام رودخانه‌ها که در انتهای خود به دریا، تالاب، خلیج و... وصل می‌شوند در مسیر خود اجسام ریزدانه و رسوبی عموماً دارای عناصر ناسالم برای بشر را حمل می‌کنند از این رو وقتی مکان‌هایی نظیر تالاب‌ها خشک می‌شوند با کوچک‌ترین بادهای متعارف و نه حتی طوفان، ذرات بسیار ریز به حرکت درمی‌آیند و پدیده ریزگردها را به وجود می‌آورند که در بعضی مواقع این ریزگردهای ایجاد شده در منطقه خوزستان گاهی تا تهران طی مسیر کرده و هزینه‌های بسیار زیادی را در زمینه‌های مختلف بر جامعه تحمیل می‌کنند. سرپرست سابق وزارت جهاد کشاورزی خاطرنشان می‌کند: این تالاب‌ها همچنین محلی برای رسوب کربن هستند و خشک شدن آن‌ها می‌تواند زمینه تغییر اقلیم و افزایش درجه حرارت در منطقه را در پی داشته باشد که به عنوان نمونه می‌توان به دریاچه ارومیه اشاره کرد که به دلیل پرداخت نشدن حقابه‌ها و خشک شدن بخشی از آن، درجه حرارت آن ۵درجه افزایش یافته و این مسئله محیط را برای زندگی نه تنها انسان‌ها بلکه همه موجودات سخت کرده و حتی زمینه انقراض نسل را برای آن‌ها ایجاد خواهد کرد یا حتی می‌توان علت خشک شدن برخی از جنگل‌های زاگرس را به رفتار نادرست انسان با اکوسیستم طبیعی قلمداد کرد.
ارائه راهکار
وی با اشاره به اشتباهی که بشر در زمینه توسعه دشت قره‌قوم انجام داد و آثار زیانبار آن، می‌گوید: برخی به بهانه فعالیت‌های اقتصادی زمینه خشک شدن محیط‌هایی نظیر تالاب هورالعظیم را دنبال می‌کنند در حالی که رفتار نادرست با طبیعت اجازه امکان فعالیت اقتصادی در بلندمدت را سلب خواهد کرد. کشاورز در ارائه راهکار برای احیای هورالعظیم با بیان اینکه پس از آب شرب، باید نخستین گام، تخصیص حقابه‌های زیست محیطی باشد، می‌افزاید: پیش از خشک شدن این تالاب مردم در کنار هور زندگی می‌کردند و مشکلی نداشتند و به پرورش گاو میش و کاشت برنج مشغول بودند و با این اکوسیستم زندگی می‌کردند. اما عدم تخصیص حقابه سبب تبدیل این اکوسیستم به ریزگرد و فرار مردم از خوزستان برای عدم مواجهه با پدیده ریزگردها شد. از این رو انتظار می‌رود دولت چهاردهم در زمینه مسائل مرتبط با محیط زیست و به ویژه مسئله آب عالمانه ورود کند و این تالاب را به روزهای درخشان خود برگرداند که این موضوع راه حل‌های زیادی دارد و دنیا برای این گونه مسائل سال‌ها قبل چاره‌اندیشی کرده است. وی در پاسخ به این پرسش که در زمان مسئولیت در وزارت جهاد کشاورزی برای این مسئله چه راهکاری در پیش گرفته است نیز می‌گوید: یکی از برنامه‌های من در آن زمان این بود که تولید محصولات آب‌بر نظیر برنج و یونجه و حتی گندم آبی در منطقه کاهش پیدا کند و به جای آن محصولات کم‌آب معرفی کردیم که حتی از جنبه صادراتی نیز برخوردار بودند به عبارتی یک بسته از محصولات کشاورزی را در منطقه معرفی کردیم که با حفظ منفعت کشاورز جنبه استفاده آب برای تولید آن‌ها کاهش پیدا کند.
نظر شما