به گزارش قدس خراسان، سنجش آلاینده‌های شهر بزرگ و پرجمعیتی مانند مشهد سال‌هاست از طریق سیستم مانیتورینگ ثبت آلایندگی هوا در حال انجام است. این سیستم ابزار پیشرفته‌ای است که با هدف نظارت و کنترل کیفیت هوا در مناطق مختلف شهر و در قالب ۲۳ ایستگاه ثابت و یک ایستگاه سیار طراحی شده است.

این سیستم با استفاده از حسگرهای دقیق می‌تواند غلظت آلاینده‌های مختلف مانند دی‌اکسید کربن، گوگرد، نیتروژن و ذرات معلق را اندازه‌گیری کرده و به صورت لحظه‌ای نمایش دهد. در این مرحله فقط با داده و اطلاعات سر و کار داریم و تحلیل دلایل و چرایی این موضوع که چرا بار یک آلاینده در یک منطقه بیشتر است و در یک منطقه کمتر، نیاز به داده، تحلیل و پردازش عمیق‌تری دارد و می‌توان امیدوار بود در سیاهه انتشار آلودگی هوای مشهد که در حال تدوین است، به نقش تمام اجزای آلاینده این شهر و سهم هر کدام در آلودگی دست پیدا کنیم. با این حال براساس گزارش سالانه مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی مشهد، آلاینده‌های مختلف هوای این شهر در تمامی نقاط آن منتشر شده و هر آلاینده با توجه به شاخص‌های مختلف، بخشی از شهر را به خود اختصاص داده است.

سامانه‌ای برای تشخیص جزئیات منشأ آلودگی‌ها در یک روز نداریم

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ما بیان می‌کند: تحلیل علمی دقیق نیازمند مدل‌سازی و داده است. با این اطلاعات نمی‌توان به صورت کامل تحلیل کرد. برای تحلیل بهتر نیاز به اطلاعات جانبی دیگر از حجم آلاینده‌های ثابت و متحرک در هر منطقه وجود دارد؛ اما داده‌های جمع‌آوری شده از سیستم مانیتورینگ، اطلاعات دقیقی را در مورد وضعیت کیفیت هوا به ما ارائه می‌دهد که به تصمیم‌گیری‌های بهینه در کاهش عوامل آلوده‌کننده هوا کمک می‌کند.

محمد پذیرا می‌گوید: اینکه منابع آلودگی از کجا منتشر می‌شود یا ذرات معلق چرا فراتر از سطح استاندارد است، پرسش‌هایی محسوب می‌شود که برای ما نیز مطرح است. به صورت کلی در شهر و کشور ما سامانه‌ای که به صورت دقیق و با جزئیات منشأ آلودگی هوا را در یک روز مشخص کند، وجود ندارد. این کار مستلزم داده‌های برخط تردد، مصارف سوخت و ده‌ها شاخص دیگر است که باید در کنار یکدیگر تحلیل و بررسی شوند.

به گفته او شبکه ایستگاه‌های پایش کیفیت هوای شهر مشهد متعلق به سه سازمان اداره کل محیط زیست، شهرداری و هواشناسی مشهد است؛ محیط زیست ۱۲ ایستگاه در سال ۸۶، شهرداری ۱۰ ایستگاه ثابت در سال۹۶ و یک ایستگاه سیار در سال ۹۹ و هواشناسی نیز یک ایستگاه که از سال۹۶ در نزدیکی حرم مطهر فعال کرده است.

مرگ زودرس ۷میلیون نفر به صورت سالیانه در جهان

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد با اشاره به اینکه بررسی آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد سالانه حدود ۷میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می‌شوند، می‌گوید: صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا، فضایی برای نفس کشیدن باقی نگذاشته و استشمام هوای پاک را برای بشر به آرزویی دست‌نیافتنی تبدیل کرده است.

پذیرا با بیان اینکه آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسان‌ها شده است، می‌افزاید: تأثیر هر آلاینده بر سلامت انسان بستگی به غلظت و مدت زمان تماس دارد. به همین دلیل استانداردهای کیفیت هوا به منظور مشخص کردن حد بالای مواجهه به طوری که آسیب جدی به بدن نرسد، تعریف می‌شود. استاندارد هوای پاک مطابق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست و بنا به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد بند الف ماده ۶۲ قانون برنامه چهارم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برای ۸۸، ۸۹ و ۹۰ تعیین شده است.

وی اضافه می‌کند: غیرواقعی و سختگیرانه ‌بودن این حدود به ویژه در مورد برخی از آلاینده‌ها موجب افزایش غیرواقعی تعداد روزهای آلوده نسبت به سال‌های پیش از تدوین این استاندارد شد. از این رو برای محاسبه استاندارد کوتاه‌مدت آلاینده‌ها از استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا و برای محاسبه استاندارد طولانی‌مدت آلاینده‌ها از استاندارد مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست برای سال ۹۰ استفاده می‌شود.

ما فقط می‌توانیم غلظت آلاینده را اندازه‌گیری کنیم

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد با اشاره به استانداردهای مختلف برای تعیین نوع ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا و مکان‌یابی آن‌ها ادامه می‌دهد: در این استانداردها به موارد مختلفی مانند نوع ایستگاه‌ها، فاصله از موانع، فاصله از خیابان، بزرگراه و تقاطع، فاصله از منابع آلودگی مانند دودکش و واحدهای صنعتی، ارتفاع از سطح زمین، نوع پوشش زمین، جهت وزش باد غالب و... توجه شده و به طور کلی محل ایستگاه تا حد امکان باید نماینده مناطق اطراف خود باشد.

به گفته پذیرا ذرات معلق دو نوع هستند؛ PM۲.۵ و PM۱۰ که مورد نخست مربوط به سوخت‌های فسیلی است و از داخل شهر و حومه نشأت می‌گیرد و دومی از بیرون شهر توسط توده‌های گرد و غبار وارد سطح شهر می‌شود. با این حال برخی از سوخت‌های فسیلی نیز می‌توانند ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ ایجاد کنند که منشأ آن در سوخت مازوت، گازوئیل و کامیون‌هاست؛ ولی تجهیزات ما در مشهد قابلیت تفکیک منشأ این دو آلاینده را ندارد و ما فقط می‌توانیم غلظت آلاینده را اندازه‌گیری کرده و گزارش بدهیم.

او معتقد است ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون در ماه‌های آذر، دی و مهر سال ۱۴۰۳ بیشترین و در خرداد کمترین میانگین آلایندگی را به خود اختصاص دادند. بیشترین بار آلودگی این ذرات در مناطق پرترافیک مرکز شهر و شرقی دیده شده با این حال قسمت‌هایی از مناطق ۱۱ و ۲ نیز بار آلودگی بالایی را نشان می‌دهند.

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد درباره ذرات کمتر از ۱۰ میکرون نیز می‌گوید: این ذرات هم در ماه‌ دی بیشترین و در شهریور کمترین میانگین غلظت را داشته که دلیل آن پدیده اینورژن و انباشت آلاینده‌ها در دی و مهر ۱۴۰۳ است. مقادیر حداکثر این آلاینده در مناطق شمال غرب و شمال به ویژه منطقه ۱۲ مشهد بوده و کمترین مقادیر در مناطق شرقی و مناطق ۱۰،۱۱ و ۹ به ثبت رسیده است.

پذیرا با بیان اینکه سوخت فسیلی، احتراق به ویژه احتراق ناقص و سوخت خودرو سبب افزایش آلاینده منوکسید کربن یاCO می‌شود، ادامه می‌دهد: این آلاینده در آذر ماه بیشترین و در تیر ماه کمترین میزان آلایندگی را به ثبت رسانده و بیشترین بار آلودگی آن نیز به صورت لکه‌های جداگانه در مناطق مرکزی شهر از جمله مناطق ۶، ۷، ۸ و حاشیه ثامن و کمترین میزان نیز در مناطق ۹ و۶ دیده می‌شود.

سهم هر آلاینده در آلودگی هوا در سیاهه انتشار تعیین می‌شود

به گفته او خودرو و کامیون، انواع آلاینده‌ها از جمله ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد را تولید می‌کند. حال ممکن است برحسب نوع خودرو، سوخت و تکنولوژی آن، نسبت هر کدام از آلاینده‌ها تغییر کند. غلظت آلاینده دی‌اکسید نیتروژن در نیمه شمالی مشهد در سال گذشته بیشتر از سایر نقاط شهر بوده که در این منطقه جاده کلات، کارخانه سیمان، جاده قدیم، منطقه توس، کارگاه‌های تعمیرات و خدمات موتورسیکلت، خودرو و ادوات فرسوده در این قسمت‌های شهر بیشتر به چشم می‌خورند. بر اساس مبانی نظری، منشأ دی‌اکسید نیتروژن سوخت فسیلی است و خودروها و پس از آن، نیروگاه‌ها و صنایع، عامل اصلی انتشار هستند؛ اما اینکه چه سهمی از آلودگی دارند، در سیاهه انتشار قابل پیگیری است.

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد با بیان اینکه بیشترین میانگین غلظت آلاینده دی‌اکسید نیتروژن در فروردین بوده، اظهار می‌کند: این آلاینده بر خلاف سایر آلاینده‌ها ابتدا و انتهای سال، اعداد بالاتری را در شهر مشهد به ثبت رسانده است. بیشترین بار آلودگی نیز در تمامی مناطق شمال شهر به ویژه منطقه ۲ و کمترین بار آلودگی در نیمه غربی مشهد است.

پذیرا با اشاره به اینکه آلاینده دی‌اکسید گوگرد نیز بیشتر از نیروگاه‌ها و کامیون‌های دیزل ناشی می‌شود، بیان می‌کند: این آلاینده بیشتر از هر منطقه‌ای، در مناطق ۱۰ و ۱۲ و محدوده فرودگاه و پایانه وجود دارد که منطقی است به این دلیل که مناطق شمال مشهد بیشتر در مجاورت شهرک صنعتی و نیروگاه طوس قرار دارد و در پایین شهر نیز پایانه اتوبوسرانی، برخی از صنایع فرودگاه، مخازن نفت و گازوئیل، زمین‌ها و ادوات کشاورزی را داریم.

سرب جزو آلاینده‌های معیار نیست

به گفته او این آلاینده در سال ۱۴۰۲ با ثبت عدد ۱۱.۸ بیشترین غلظت را در طول سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳داشته و پس از آن در سال ۱۴۰۳ با ثبت عدد ۱۰.۹ کمی کاهش یافته و از طرفی نیز استاندارد سالانه برای آن تعریف نشده است. میانگین غلظت ماهانه نیز حاکی از این است که شهریور بیشترین میانگین و تیر ماه کمترین میانگین غلظت این آلاینده را داشته‌ایم.

رئیس اداره محیط زیست سلامت و ایمنی شهرداری مشهد با بیان اینکه Pb یا سرب جزو آلاینده‌های معیار نیست و ما اندازه‌گیری نمی‌کنیم، ادامه می‌دهد: شاخص کیفیت هوا در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۳نشان می‌دهد در سال‌های اخیر به صورت مداوم بر تعداد روزهای هشدار افزوده شده است. براساس میانگین شاخص تمامی ایستگاه‌های فعال سطح شهر در سال گذشته، ۲۸ روز در شرایط پاک، ۲۲۴ روز در شرایط قابل قبول، ۱۱۱ روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس، سه روز برای تمامی افراد بوده و شرایط بسیار ناسالم و خطرناک نیز ثبت نشده است.