ایران و روسیه با وجود سطح عالی روابط سیاسی که به حوزه راهبردی ورود کرده در بخش اقتصادی همکاری‌های هم‌ترازی ندارند. همین موضوع سبب شد گروه سیاسی قدس در حاشیه بازدید از روند توسعه بندر کاسپین، نقطه اتصال دریا به خط آهن در کریدور شمال به جنوب، با هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه درباره موانع و چالش‌های این امر و چشم‌انداز آن به گفت‌وگو بنشیند. حاصل را در ادامه بخوانید.

توسعه روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه در سال‌های گذشته با وجود تمایل دو طرف و توجیه فراوان به دلیل مزیت‌های خاص در حد انتظار نبوده و سیاست‌های اعمالی در این حوزه موفقیت لازم را نداشته‌اند. مهم‌ترین موانع بر سر راه توسعه مناسبات دو کشور چیست؟
همان ‌طور که مطلع هستید هم ما و هم روسیه درگیر تحریم‌ها هستیم. به همین دلیل در ارتباط و کار با سیستم‌های بانکی و مالی بین‌المللی، انتقال پول و عقد قراردادهای خارجی مشکل ‌داریم. مزیت همکاری با روسیه در این شرایط حجم نیاز و واردات این کشور بوده که بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در سال است که متأسفانه ما تنها ۴/۰درصد از این تجارت بزرگ سهم داریم. در حالی ‌که همسایه آبی با روسیه هستیم و کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن روسیه به آب‌های گرم جنوب و کریدور شمال به جنوب از مسیر زمینی تنها یک کشور مابین ما قرار دارد و قاعدتاً باید تجارت و ترانزیت ما بسیار بیشتر از حجم موجود باشد.
علت اینکه ما نتوانسته‌ایم به این توسعه و ارتقا در روابط اقتصادی برسیم نه موانع سیاسی، امنیتی و حقوقی و حتی تحریم‌هاست که به اعتقاد من ضعف زیرساخت‌های ما در زمینه تجارت و حمل‌ و نقل در هر سه حوزه زمینی، هوایی و دریایی بوده که در سال‌های گذشته نسبت به توسعه آن اهتمام لازم وجود نداشته است. واقعیت این است که با وجود امضای توافق‌نامه همکاری راهبردی، اگر به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ و نقل و ترانزیت به ‌ویژه در شمال کشور و تکمیل پروژه‌های اتصال خطوط ریلی، توسعه اسکله‌ها و بنادر و ایجاد زیرساخت‌های بندری، انبارها، تقویت راه‌های ترانزیتی و ظرفیت‌های فرودگاهی و هوایی توجه نشود باز هم جهش لازم رخ نخواهد داد.

چرا در سال‌های گذشته این زیرساخت‌ها با توجه به نگرشی که به توسعه روابط اقتصادی با شمال وجود داشته ایجاد و تقویت نشده‌اند؟
زیرساخت‌های لازم همان‌ طور که اشاره کردم در چهار حوزه زمینی، هوایی، ریلی و دریایی هستند که توسعه آن‌ها نیاز به اعتبار زیادی دارد. یک مانع، تأمین مالی و بودجه است که دولت‌ها به دلیل مشکلات و کسری بودجه، تحریم‌ها و دشواری در بازگشت ارز به کشور، اولویت‌های بالاتر و ده‌ها دلیل دیگر ناگزیر کمتر به این حوزه توجه کرده‌اند. یک مسئله مهم دیگر که باید به آن توجه کرد و موجب شده از امکانات و فضای موجود نتوان به شکل کامل در تجارت با شمال چه روسیه و چه حوزه اوراسیا استفاده کرد عدم ثبات قوانین در حوزه تجارت اعم از صادرات و واردات در کشور ماست. بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و قوانین که در لحظه ممکن است تغییر کنند و این یک مشکل جدی در برابر تاجران، تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی است. به دلیل همین تغییرات خلق‌الساعه و دفعی تاجران ما قادر نیستند حتی یک قرارداد یک‌ساله با طرف‌های تجاری خارجی خود منعقد کنند چون مطمئن نیستند بتوانند به تعهدات خود عمل کنند و چه‌بسا متحمل خسارت‌های سنگین شوند.

اما بر اساس قانون بهبود محیط کسب ‌و کار و تسهیل مجوزها تغییر قوانین در معاونت‌ها از جمله تغییر تعرفه و ممنوعیت صادرات باید حداقل از سه ماه قبل اعلام شود در غیر این صورت تخلف از قانون بوده و قابل ‌پیگیری است؟
متأسفانه این قانون دقیق اجرا نمی‌شود و هنوز هم شاهد تصمیم‌ها و بخشنامه‌های دفعی و از پیش اعلام ‌نشده هستیم. وقتی صادرات کالایی به هر دلیل بسته می‌شود این یک زیان بزرگ برای صادرکننده و تاجری است که قرارداد بسته یا سرمایه خود را روی یک کالای خاص گذاشته و حالا به ‌یک ‌باره می‌بیند صادرات آن ممنوع شده است. در دنیا به شیوه ما عمل نمی‌کنند و اگر کالایی در داخل دچار کمبود شد با واردات، آن را تأمین می‌کنند و با ممنوعیت صادرات به تاجران و بخش خصوصی زیان مالی وارد نمی‌کنند. به بیان دقیق‌تر ابزار کنترل بازار واردات است نه صادرات.

تمایل روسیه به روابط اقتصادی با ایران چقدر است و در سال‌های اخیر بیشتر شده؟ آیا ما برای آن‌ها اولویت و مزیت به شمار می‌رویم؟
روسیه علاقه‌مند به کار با ایران است، ما هیئت‌های زیادی از روسیه در طول سال در کشورمان داریم و متقابلاً تجار زیادی از ایران در روسیه فعال هستند و طرف‌های تجاری دارند. اما باز هم تأکید می‌کنم ما نیازمند اصلاح و به‌روزرسانی برخی مقررات و داشتن ثبات در بخشنامه‌ها و رویه‌ها هستیم.
ما همین چند روز پیش از عضویت موقت به عضو دائم در اتحادیه اوراسیا بدل شدیم. این معنایش این است که ۸۰ درصد کالاهای صادراتی ما به این اتحادیه تعرفه صفر خواهد داشت. بهره‌مند شدن از این امتیاز و مزیت در عمل نیازمند آن است که آیین‌نامه‌ها و مقررات این اتحادیه در داخل ایران رعایت شود. به‌عنوان نمونه برای تجارت با حوزه اوراسیا و بهره‌مند شدن از معافیت‌های گمرکی و تعرفه‌ای عضویت دائم در این حوزه نیازمند گواهی‌نامه‌های موسوم به ct۳ یا فرم اثبات مبدأ کالا هستیم که نشان دهد کالای صادراتی ما منشأ و مبدأ ایرانی دارد و تولید ایران است. اثبات این موضوع در تجارت خارجی امری پیچیده است و ما گاه با چالش‌هایی در این بخش مواجهیم.

اما به نظر می‌رسد برخی مخالفت‌ها در روسیه برای تجارت با ایران وجود دارد. مانند ماجرای آزمودن هندوانه‌های ایرانی توسط معاون دومای روسیه و ادعای نیترات بالای آن، این موضوع چقدر جدی است؟
نخست اینکه ایشان رئیس یا معاون دوما نبود نماینده داغستان بود و حرکت ایشان هم اصلاً مبنای علمی نداشت و صحیح نبود. بله این ‌گونه اتفاق‌ها سیاسی است ولی ما به آن اعتنا نمی‌کنیم. عزم دولت روسیه توسعه تجارت با ایران است.