در جهانی که توازن قدرت به سرعت در حال تغییر است، منطقه هند-اقیانوسیه به صحنه‌ای کلیدی برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. قدرت چین در مقابل غرب و مشخصاً آمریکا آن‌قدر سریع و بنیادین در حال زیاد شدن است که گویا کار از کار گذشته و غرب با علم به اینکه ساختارهای اقتصادی و فرهنگی دیگر جوابگوی رقابت با این کشور نیست، تصمیم گرفته اقدام به ایجاد ساختارهای نظامی علیه چین کند.
در همین زمینه فارین افرز در مقاله‌ای با عنوان «استدلال برای یک پیمان دفاعی اقیانوس آرام» پیشنهاد داده است: ایجاد یک ائتلاف دفاعی چندجانبه مشابه ناتو، برای مقابله با نفوذ رو به رشد چین.
این پیمان پیشنهادی شامل کشورهای کلیدی مانند ایالات متحده، ژاپن، استرالیا، کره‌جنوبی، هند و در آینده سنگاپور و ویتنام است. اما آیا این کشورها آماده چنین همکاری‌ای هستند؟ بودجه دفاعی آن‌ها چه سهمی می‌تواند در این پیمان داشته باشد؟ و مهم‌تر از همه، مقامات این کشورها و چین چه مواضعی در این زمینه دارند؟
زمینه استراتژیک: چرا پیمان دفاعی؟
چین با رشد اقتصادی و نظامی بی‌سابقه به قدرتی تبدیل شده که ۷۰سال پس از جنگ جهانی دوم، نظم لیبرال بین‌المللی را به چالش می‌کشد. هرچند قدرت اصلی چین که زنگ خطر را برای غرب به صدا درآورده در اقتصاد و ایدئولوژی است اما سرمایه‌گذاری‌های پکن در فناوری‌های پیشرفته، از هوش مصنوعی تا موشک‌های بالستیک و اقدام‌های تهاجمی‌اش در دریای چین جنوبی و تنگه تایوان هم چندان به مذاق ساکنان آن‌سوی اقیانوس آرام خوش نیامده است. نویسنده این مقاله استدلال می‌کند اتحادهای دوجانبه کنونی، مانند توافق‌های ایالات متحده با ژاپن و کره‌جنوبی، برای مقابله با این تهدید کافی نیستند. گفت‌وگوی چهارجانبه امنیتی (کواد) نیز اگرچه گام مثبتی به شمار می‌آید، اما فاقد تعهدات الزام‌آور و ساختار نهادی لازم برای تأثیرگذاری پایدار است.
الی رتنر پیشنهاد می‌دهد یک پیمان دفاعی جمعی با تعهدات متقابل مشابه ماده۵ ناتو، می‌تواند بازدارندگی در برابر چین را تقویت کند، بار نظامی ایالات متحده را کاهش و همکاری اقتصادی و فناوری را گسترش دهد. اما این پیمان نیازمند منابع مالی قابل‌توجه و اجماع سیاسی میان کشورهای عضو است.
برای درک توان مالی این پیمان، بودجه دفاعی ۲۰۲۴ کشورهای پیشنهادی بر اساس داده‌های SIPRI و IISS بررسی شده است. جدول زیر بودجه دفاعی، تولید ناخالص داخلی(جی‌دی‌پی) و سهم پیشنهادی هر کشور در پیمان را نشان می‌دهد. فرض شده هر کشور ۵۰ درصد از بودجه دفاعی فعلی خود را به پیمان اختصاص می‌دهد، مشابه تعهدات ناتو که اعضا حداقل ۲درصد از جی‌دی‌پی را هدف‌گذاری می‌کنند.
بودجه این پیمان حدود ۵۹۹.۳ میلیارد دلار است که ۸۰ درصد آن از ایالات متحده تأمین می‌شود. این بودجه عظیم، ظرفیت ایجاد یک نیروی دفاعی قدرتمند را دارد، اما نیازمند هماهنگی و تعهد سیاسی است. ایالات متحده با بودجه دفاعی حدود یک‌تریلیون دلاری، ستون اصلی مالی پیمان خواهد بود. ژاپن و هند با بودجه‌های قابل‌توجه، نقش‌های کلیدی ایفا می‌کنند، در حالی که سنگاپور و ویتنام به دلیل اقتصادهای کوچک‌تر، مشارکت محدودتری دارند.
واکنش‌های محتمل
از آنجا که پیمان پیشنهادی رتنر هنوز در مرحله نظری است، اظهارنظر مستقیمی از مقام‌های دفاعی این کشورها درباره آن وجود ندارد. با این حال، مواضع آن‌ها در مورد ابتکارات مشابه (مانند کواد و آکوس) می‌تواند سرنخی از رویکردشان به چنین پیمانی ارائه دهد.
مقام‌های آمریکایی از جمله مارک اسپر، وزیر دفاع پیشین بارها بر ضرورت رهبری ایالات متحده در منطقه هند-اقیانوسیه تأکید کرده‌اند. اسپر در سال ۲۰۲۰ گفت ایالات متحده حتی یک اینچ از اقیانوس آرام را به چین واگذار نخواهد کرد و بر تقویت اتحادها برای بازدارندگی در برابر چین تمرکز دارد. جو بایدن نیز در سال ۲۰۲۱ از تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، از جمله کواد حمایت کرد.
شینزو آبه، نخست‌وزیر پیشین ژاپن هم که خود بانی راه‌اندازی «گفت‌وگوی چهارجانبه» در سال ۲۰۰۷ بود و آن را پاسخی به قدرت‌گیری چین دانست. مقامات کنونی ژاپن، مانند فومیو کیشیدا، بر تقویت همکاری با ایالات متحده و استرالیا تأکید دارند، به‌ویژه در زمینه رزمایش‌های مشترک مانند تمرین ملابار.
مقامات استرالیایی، از جمله مالکوم ترنبول و اسکات موریسون، از پیمان آکوس(۲۰۲۱) برای مقابله با چین حمایت کرده‌اند. موریسون در سال ۲۰۲۱ گفت این پیمان برای تقویت توان دریایی استرالیا در برابر تهدیدات منطقه‌ای ضروری است.
سئول بیشتر بر تهدید کره شمالی تمرکز دارد، اما مقامات دفاعی آن، مانند سو ووک (وزیر پیشین دفاع) از همکاری‌های سه‌جانبه با ایالات متحده و ژاپن برای امنیت منطقه‌ای استقبال کرده‌اند.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در سال ۲۰۲۱ بر تعهد هند به یک «هند-اقیانوسیه آزاد و باز» تأکید کرد و کواد را بستری برای همکاری‌های راهبردی دانست. هند به دلیل رقابت با چین در منطقه، احتمالاً از پیمان دفاعی حمایت می‌کند.
سنگاپور به دلیل موقعیت راهبردی، پایگاه‌های نظامی ایالات متحده را میزبانی می‌کند و مقام‌های آن مانند انگ‌هنگ‌هنگ (وزیر دفاع) از همکاری‌های منطقه‌ای برای ثبات حمایت می‌کنند.
ویتنام که با چین بر سر دریای چین جنوبی مناقشه دارد، روابط نظامی خود با ایالات متحده را تقویت کرده است. مقام‌های ویتنامی مانند فان وان گیانگ (وزیر دفاع) از همکاری‌های دفاعی برای موازنه در برابر چین استقبال می‌کنند.
مواضع چین
چین به شدت به ابتکارات دفاعی منطقه‌ای، مانند آکوس و کواد، واکنش منفی نشان داده و آن‌ها را ناشی از «ذهنیت جنگ سرد» خوانده است. در سال ۲۰۲۱، سفارت چین در واشنگتن پیمان آکوس را محکوم کرد و گفت کشورها باید «تعصبات عقیدتی» را کنار بگذارند. وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، در سال ۲۰۲۲ کواد را «ناتو آسیایی» توصیف کرد و آن را تلاشی برای مهار چین دانست. پکن همچنین حضور نظامی ایالات متحده در منطقه، به‌ویژه گشت‌زنی‌های دریایی در دریای چین جنوبی را «تحریک‌آمیز» خوانده و خواستار کاهش تنش‌ها شده است. با توجه به این مواضع، چین احتمالاً پیمان پیشنهادی رتنر را تهدیدی مستقیم علیه منافع خود می‌بیند و با اعتراضات دیپلماتیک و تقویت نظامی پاسخ خواهد داد.
چالش‌ها و فرصت‌ها
ایجاد چنین پیمانی البته با موانعی مانند تنش‌های تاریخی (مثل روابط ژاپن و کره جنوبی)، وابستگی اقتصادی برخی کشورها به چین و نگرانی از واکنش‌های پکن مواجه است. با این حال، مزایای پیمان شامل تقویت بازدارندگی، کاهش بار نظامی ایالات متحده و همکاری در مسائل غیرنظامی مانند تغییرات اقلیمی و امنیت سایبری است.
در پایان باید گفت، پیمان دفاعی پیشنهادی اقیانوس آرام، پاسخی استراتژیک به چالش‌های ناشی از قدرت‌گیری اقتصادی چین است. بودجه‌های دفاعی کلان، به‌ویژه از ایالات متحده، ژاپن و هند، پایه مالی محکمی برای این پیمان فراهم می‌کند. مواضع مقام‌های کشورهای پیشنهادی نشان‌دهنده تمایل به همکاری‌های منطقه‌ای است، اما چین این تلاش‌ها را تهدیدی علیه خود می‌بیند. موفقیت پیمان به رهبری ایالات متحده، اعتمادسازی میان اعضا و مدیریت تنش‌ها با چین بستگی دارد. باوجود این، روز به روز این سؤال جدی‌تر می‌شود که آیا منطقه هند-اقیانوسیه شاهد تولد یک «ناتو آسیایی» خواهد بود و دامنه جنگ‌طلبی آمریکا از ناتو کنونی فراتر هم خواهد رفت؟
نظر شما