در حالی‌که بسیاری از کشورها اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان مکملی برای رشد تولید و صنعت توسعه داده‌اند، در ایران اقتصاد پلتفرمی مانند اسنپ و تپسی، به‌دلیل رکود صنایع و تحریم‌ها، به سرپناهی برای میلیون‌ها نیروی کار بیکار یا رانده‌شده از بخش‌های مولد تبدیل شده است.

محمد بحرینیان، پژوهشگر توسعه، هشدار داده است که در ایران بیش از ۸ میلیون راننده در اسنپ و تپسی مشغول به کارند، رقمی که حتی از تعداد کل رانندگان اوبر در جهان بیشتر است (حدود ۷.۸ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵). این آمار نه‌تنها رشد افسارگسیخته اشتغال پلتفرمی را نشان می‌دهد بلکه از فروپاشی اشتغال در بخش‌های تولیدی و زیرساختی کشور حکایت دارد. صنایع به دلیل تحریم‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری و سوءمدیریت، با رکود و تعطیلی روبه‌رو شده‌اند و نیروی کار ماهر ناچار به رانندگی در این پلتفرم‌ها روی آورده است.

آمارها نشان می‌دهند اوبر روزانه بیش از ۳۰ میلیون سفر در سراسر جهان انجام می‌دهد، درحالی‌که مجموع سفرهای روزانه اسنپ و تپسی حدود ۳ تا ۴ میلیون است. با وجود این، حضور ۸ میلیون راننده در ایران، بخش مهمی از اشتغال کشور را تشکیل داده است. طبق گزارش‌ها، درآمد رانندگان اسنپ در تهران حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان در ماه است؛ اما این رقم با توجه به استهلاک خودرو، هزینه سوخت و سایر مخارج، برای بسیاری از رانندگان در شهرهای کوچک و متوسط به ۷ تا ۱۰ میلیون تومان در ماه کاهش می‌یابد؛ رقمی که تنها معیشت حداقلی را تأمین می‌کند و امکان پس‌انداز یا امنیت اقتصادی ندارد.

رشد بی‌سابقه پلتفرم‌های حمل‌ونقل، نتیجه مستقیم بحران‌های ساختاری اقتصاد ایران است. صنایع کوچک و متوسط به دلیل تحریم‌ها، افت بهره‌وری و نبود سرمایه‌گذاری خارجی، با کاهش جدی اشتغال روبه‌رو شده‌اند. کاهش تولید، محدودیت تأمین قطعات و کاهش بودجه‌های عمرانی باعث شده کارگران ماهر و نیمه‌ماهر، صنعت را ترک کنند و به رانندگی روی بیاورند؛ شغلی که تخصص نمی‌خواهد و انعطاف‌پذیر است، اما بدون بیمه و امنیت شغلی.

این وضعیت به‌طور خلاصه در سه محور قابل تحلیل است:
۱. خروج نیروی کار از صنایع و زیرساخت‌ها: کارگران متخصص به‌جای اشتغال در بخش تولید، به کار در حمل‌ونقل پلتفرمی سوق پیدا کرده‌اند.
۲. آثار کلان اقتصادی: رشد بخش خدمات بدون ارزش‌افزوده بالا، منجر به کاهش تولید ناخالص ملی، رشد نقدینگی در بخش غیرمولد و افزایش مشکلات زیربنایی مثل ترافیک و آلودگی می‌شود.
۳. آسیب‌پذیری ساختاری: شغل‌های پلتفرمی اغلب فاقد بیمه و حمایت اجتماعی هستند و اقتصاد را در برابر شوک‌های خارجی (مانند تحریم و بحران تأمین قطعات) آسیب‌پذیرتر می‌کنند.

در مقایسه با وضعیت جهانی، اوبر در ۷۰ کشور فعالیت می‌کند و حدود ۳۰ میلیون سفر روزانه دارد. این در حالی است که تعداد سفرهای روزانه اسنپ و تپسی در ایران به ۳ تا ۴ میلیون سفر می‌رسد. اما برخلاف تصور، آمار بالای رانندگان ایرانی در پلتفرم‌ها نه‌تنها نشانه موفقیت نیست، بلکه نتیجه فرار نیروی کار از صنعت و تولید به‌دلیل تحریم‌ها و رکود اقتصادی است. تحریم‌ها باعث شده سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کاهش یابد و کارخانه‌ها به دلیل نبود قطعات، مواد اولیه و نقدینگی، تعطیل شوند. در نتیجه، نیروی کار از صنایع رانده شده و به بخش پلتفرمی پناه برده است.

این شرایط، شکل‌گیری بیکاری پنهان در قالب اشتغال ظاهری را رقم زده است. بسیاری از رانندگان، حتی با تحصیلات و مهارت‌های فنی، با درآمدی ناپایدار و بدون بیمه، به‌عنوان شاغل معرفی می‌شوند، درحالی‌که درواقع بیکار محسوب می‌شوند و سهمی در رشد اقتصادی ندارند. این روند در بلندمدت نیروی انسانی کشور را از بخش‌های کلیدی صنعت، کشاورزی، عمران و انرژی خارج می‌کند و توان اقتصاد برای رشد پایدار و مقاوم در برابر بحران‌ها را کاهش می‌دهد.

در نهایت، حضور ۸ میلیون راننده در اقتصاد ایران، نه نشانه‌ای از کارآفرینی دیجیتال بلکه نشان‌دهنده بحران عمیق ساختاری در اقتصاد است. سیاست‌گذاران باید با اصلاح فضای کسب‌وکار، حمایت از تولید و سرمایه‌گذاری، مسیر بازگشت نیروی کار به بخش‌های مولد را هموار کنند؛ در غیر این‌صورت، اقتصاد ایران در یک مسیر افولی بلندمدت گرفتار خواهد شد.

تعداد رانندگان در ایران و جهان

بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط منابع معتبری همچون DemandSage و Business of Apps، تعداد رانندگان اوبر از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ به شرح زیر بوده است:

۲۰۲۱: حدود ۵ میلیون راننده
۲۰۲۲: حدود ۵.۴ میلیون راننده فعال
۲۰۲۳: رشد تا ۶.۸ میلیون راننده
۲۰۲۴: بیش از ۷.۱ میلیون نفر
۲۰۲۵: حدود ۷.۸ تا بیش از ۸ میلیون راننده در بیش از ۱۰ هزار شهر جهان