سالمندان، به‌عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه، همواره در شرایط بحرانی و به‌ویژه در دوران جنگ، در معرض بیشترین آسیب‌های اجتماعی و روانی قرار می‌گیرند. امروز و با توجه به درگیری‌های نظامی اخیر میان ایران و اسرائیل که از خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد، ابعاد این آسیب‌ها در بستر ایران بیش از پیش آشکار شده است. جنگ نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی و امنیتی را تهدید می‌کند، بلکه پیوندهای اجتماعی و حمایت‌های نهادی از گروه‌های آسیب‌پذیر، از جمله سالمندان، را نیز دچار بحران می‌سازد.
یوسف بیوک خان، کارشناس حوزه خانواده با بیان این که یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که سالمندان با آن مواجه می‌شوند، انزوای اجتماعی و گسست ارتباطات انسانی است می‌گوید: در شرایطی که اضطراب، مهاجرت‌های اجباری و تخریب‌ها موجب گسست روابط اجتماعی می‌شود، لازم است اعضای خانواده و نزدیکان، ارتباط مستمر خود را با سالمندان حفظ کنند. این ارتباط می‌تواند به‌صورت حضوری، تلفنی یا از طریق ابزارهای مجازی انجام شود تا سالمندان احساس تنهایی و طردشدگی نکنند. همسایگان نیز نقش مهمی در شناسایی و حمایت از سالمندان تنها یا آسیب‌پذیر محله دارند و می‌توانند با ایجاد شبکه‌های کوچک محلی، نیازهای اولیه آن ها را پیگیری کنند.
فروپاشی نقش‌های اجتماعی سالمندان
بیوک خان در ادامه با اشاره به نقش محوری سالمندان در خانواده، انتقال تجربه، مشاوره و مراقبت از نوه‌ها در فرهنگ ایرانی می‌گوید: همزمان، فروپاشی نقش‌های اجتماعی سالمندان نیز قابل‌توجه است. شرایط جنگی، با از هم‌گسیختن ساختار خانواده و مهاجرت فرزندان یا مرگ عزیزان، این نقش‌ها را کمرنگ و سالمندان را در وضعیت روانی دشواری قرار می‌دهد که بسیاری از آن ها را دچار بحران هویت، احساس بی‌فایدگی و افسردگی می‌کند.
این کارشناس حوزه خانواده یکی دیگر از ابعاد مهم آسیب‌های اجتماعی سالمندان در جنگ را تشدید احساس ناامنی و بی‌ثباتی اجتماعی می‌داند و ادامه می‌دهد: سالمندان، به‌ویژه آن هایی که خاطرات تلخ جنگ ایران و عراق را در ذهن دارند، با شنیدن صدای انفجارها، اخبار ناگوار و دیدن تخریب‌ها، دچار اضطراب، ترس و بی‌ثباتی روانی می‌شوند. این احساسات منفی، کیفیت زندگی آن ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و حتی سلامت جسمانی را نیز تهدید می‌کند.
تضعیف حمایت‌های نهادی و اجتماعی از سالمندان
بیوک‌خان با بیان این که در شرایط جنگ به طور معمول حمایت‌های نهادی و اجتماعی از سالمندان تضعیف می‌شود تشریح می‌کند: سازمان‌های حمایتی، مراکز درمانی، خدمات خیریه و حتی صندوق‌های بازنشستگی، تحت فشار بحران نظامی و اقتصادی قرار می‌گیرند و نمی‌توانند خدمات مناسب به سالمندان ارائه دهند. این مسئله در کنار افزایش هزینه‌های معیشت و درمان، فقر اجتماعی سالمندان را عمیق‌تر می‌کند.
بیوک خان یکی از مهم‌ترین اقدامات خانواده‌ها برای حمایت از سالمندان را حفظ و تقویت ارتباطات انسانی و عاطفی می‌داند و تشریح می‌کند: سالمندان ایرانی معمولاً به خانواده، همسایگان و دوستان نزدیک خود وابسته هستند. این شبکه‌های غیررسمی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تامین احساس امنیت و تعلق آنها دارد. با شدت‌گرفتن حملات نظامی، مهاجرت‌های اجباری، تخریب زیرساخت‌ها و محدودیت‌های رفت‌وآمد، این شبکه‌ها به‌شدت آسیب و بسیاری از سالمندان، به‌ویژه در مناطق پرخطر، دچار انزوا و احساس طردشدگی می‌شوند.
مشارکت، سالمندان را از بی‌هویتی دور نگه می‌دارد
این کارشناس حوزه خانواده ادامه می‌هد: خانواده‌ها می‌توانند برای جلوگیری از فروپاشی نقش‌های اجتماعی سالمندان، با سپردن وظایف کوچک و معنادار به آن ها، احساس ارزشمندی و مفیدبودن را در آنان زنده نگه دارند. سالمندان می‌توانند، متناسب با توان جسمی و ذهنی خود، در مراقبت از نوه‌ها، مشارکت در تصمیم‌های خانوادگی یا انجام کارهای سبک روزمره نقش داشته باشند. این مشارکت ساده، اما مؤثر، به آنان کمک می‌کند تا از احساس بی‌هویتی و افسردگی دور بمانند.
بیوک‌خان یکی دیگر از جنبه‌های مهم مراقبت را مدیریت اضطراب و اطلاع‌رسانی صحیح به سالمندان می‌داند و می‌گوید: فضای جنگ و اخبار نگران‌کننده می‌تواند سلامت روان سالمندان را به‌شدت تهدید کند. خانواده‌ها باید محتوای اخبار را با زبانی ساده و آرامش‌بخش برای سالمندان توضیح دهند و آن ها را از مواجهه مداوم با تصاویر یا اطلاعات اضطراب‌آور دور نگه دارند. ایجاد فضای خانوادگی گرم، سرگرمی‌های سبک مثل موسیقی یا تماشای فیلم‌های قدیمی می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش استرس سالمندان داشته باشد.
بی‌اعتمادی‌های سالمندان در وضعیت جنگ، طبیعی است
بیوک‌خان با بیان این که در شرایطی که نهادهای رسمی با محدودیت مواجه‌اند، مردم می‌توانند با ایجاد گروه‌های حمایتی محلی از سالمندان اطراف خود حمایت کنند ادامه می‌دهد: این گروه‌ها می‌توانند با بررسی منظم وضعیت سالمندان، تأمین دارو و اقلام ضروری یا کمک در جابه‌جایی افراد ناتوان، بخشی از نیازهای حیاتی آن ها را پوشش دهند. این نوع همبستگی اجتماعی، علاوه بر کمک به سالمندان، اعتماد و امنیت روانی در سطح جامعه را نیز افزایش می‌دهد.
این کارشناس حوزه خانواده با اشاره به اهمیت آموزش اعضای خانواده درباره ویژگی‌های روحی و جسمی سالمندان در بحران‌های جنگی ادامه می‌دهد: پدربزرگ و مادربزرگ‌ها ممکن است در چنین شرایطی زودرنج، مضطرب یا حتی دچار بی‌اعتمادی شوند که این واکنش‌ها طبیعی است. صبوری، توجه عاطفی، گوش‌دادن فعال و احترام به نیازهای سالمندان، از بروز مشکلات جدی روانی جلوگیری می‌کند.
بیوک‌خان با تاکید بر حفظ دسترسی به درمان و مراقبت‌های اولیه سالمندان می‌گوید: خانواده‌ها باید با برنامه‌ریزی صحیح، داروهای ضروری سالمندان را ذخیره و در صورت نیاز به تخلیه مناطق، مدارک پزشکی و تجهیزات بهداشتی را به‌همراه داشته باشند. همسایگان نیز می‌توانند نقش حمایتی برای سالمندان تنها و ناتوان ایفا کنند تا در مواقع اضطراری جان و سلامت آن ها حفظ شود.
در شرایط جنگی مانند درگیری اخیر ایران و اسرائیل، زمانی که زیرساخت‌های حمایتی رسمی آسیب می‌بینند، نقش خانواده‌ها، همسایگان و مردم در کاهش آسیب‌های اجتماعی سالمندان، تعیین‌کننده است. حفظ ارتباط عاطفی، مشارکت‌دادن سالمندان در امور روزمره، مدیریت صحیح اضطراب، ایجاد شبکه‌های حمایتی محلی، آموزش خانواده‌ها و برنامه‌ریزی درمانی، می‌تواند به کاهش احساس انزوا، ناامنی و فروپاشی اجتماعی در میان سالمندان کمک کند وکیفیت زندگی آنان را در این دوران دشوار حفظ کند.
نظر شما