استان البرز از جمله استان‌هایی است که به علت قرار گرفتن در کمربندی خشک، در فصل‌های مختلف میزبان گرد و غبار بوده و این میهمان‌های ناخوانده در روزهای اخیر به طور بی‌سابقه‌ای در این استان افزایش یافته و بر پایه داده‌های مرکز پایش آلودگی هوا، کیفیت هوای کرج و سایر مناطق استان بارها وارد محدوده خطرناک شده است.
۱۴ استان در کمربندی خشک
به گفته یک استاد دانشگاه، استان البرز به همراه ۱۴ استان در کمربندی خشک و در مسیر بادهای شرقی و جنوب شرقی قرار دارند که یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای این استان محسوب می‌شود. همچنین وجود ریزگردها و ذرات معلق یکی از چالش‌های زیست محیطی و یک تهدید جدی برای سلامت مردم استان البرز به حساب می‌آیند.
دکتر فرزانه برزآبادی فراهانی در ادامه گفت‌وگو با قدس با اشاره به اینکه وقتی گرد و غبار کاهش پیدا می‌کند به دنبال آن بیماری‌های تنفسی و قلبی و عروقی نیز روند کاهشی را دنبال می‌کنند و گروه‌های آسیب‌پذیر کمتر در معرض خطر قرار می‌گیرند، می‌افزاید: شناخت منابع اصلی آلودگی و کانون‌های تأثیرگذار در بروز این پدیده، گامی اساسی در مدیریت و کاهش اثرات آن به‌شمار می‌رود. در پژوهشی که توسط جهاد دانشگاهی استان البرز صورت گرفت نقش ریزگردها و ذرات معلق در آلودگی هوا مورد بررسی قرار گرفت تا کانون‌های مختلف تأثیرگذار بر هوای استان البرز مشخص شوند و طبق داده‌ها و مطالعات اداره هواشناسی البرز، چشمه شور و دریاچه نمک قم منشأ اصلی و بخش عظیمی از گرد و غبارها بوده که به سمت استان البرز کوچ می‌کنند و علت اصلی این مسئله بادهای غالبی هستند که از سمت شرق و جنوب شرقی می‌وزند و این ذرات را از کانون‌های فرااستانی به داخل استان البرز منتقل می‌کنند.
نقش ۳۳درصدی در آلودگی هوا
وی با اشاره به اینکه این پژوهش برای نخستین بار توسط تیم پژوهشی جهاد دانشگاهی انجام شد تا نقش دقیق و عددی کانون‌های نمکی قم در انتشار گرد و غبار البرز مورد بررسی قرار گرفته و مبنای تصمیم‌گیری‌های علمی و سیاست گذاری‌های درست در آینده باشد، ادامه می‌دهد: برنامه ۱۲مرحله‌ای برای شناسایی دقیق نقش کانون‌های آلودگی استان البرز توسط اداره کل هواشناسی استان طراحی شده است که این پژوهش مرحله اول این برنامه بوده و در آن داده‌های ۱۰ساله از سال ۲۰۱۴ تا سال ۲۰۲۴ مورد بررسی قرار گرفتند و هزار و ۱۹۶ ساعت نمونه‌برداری نیز انجام و مشخص شد ۳۳درصد از آلودگی ذرات معلق در استان البرز متوجه چشمه شور و دریاچه نمک قم است که در واقع از کانون‌های مهم نمکی کشور هستند. از این رو اگر این کانون‌ها با شیوه‌های مختلف همچون جلوگیری از خشک شدن، کاشت گیاهان مقاوم به شوری و تأمین رطوبت خاک مدیریت و احیا شوند می‌توان آلودگی هوای البرز را ۳۳درصد از نظر ذرات معلق و آلایندگی کاهش داد. عضو هیئت علمی گروه پژوهشی مطالعات شهری جهاد دانشگاهی استان البرز با بیان اینکه بحران گرد و غبار هزینه‌های سنگینی برای درمان و سلامت جامعه و از نظر اقتصادی نیز خسارت‌های زیادی همچون اختلال در حمل و نقل و صنایع استان ایجاد می‌کند، می‌گوید: این پژوهش نشان داد بخش مهمی از بحران آلودگی هوای استان البرز به شرایط و مدیریت استان قم بستگی دارد بنابراین مسئله آلودگی هوای البرز موضوعی فرااستانی و ملی است و پیشنهاد می‌شود تمرکز بر مدیریت یکپارچه دریاچه نمک و چشمه شور قم و همچنین مدیریت پایدار اراضی از طریق همکاری ملی و منطقه‌ای و استفاده از دانش بومی و تحقیقات علمی صورت بگیرد تا برنامه‌هایی برای کنترل و احیای اکوسیستم‌های پایدار گرد و غبار عملیاتی شود. برزآبادی فراهانی گرد و غبار را بیشترین عامل آلودگی استان دانسته و به نقش خودروهای دودزا، آلودگی‌های شیمیایی و آلودگی ذرات معلق که ناشی از فعالیت ۲۱ شهرک صنعتی این استان است نیز به عنوان سایر عوامل تشدید آلودگی هوای استان البرز گریزی می‌زند.
مناطق خشک و پوک شده
این استاد دانشگاه می‌افزاید: چشمه شور و دریاچه نمک قم مناطقی هستند که خاک آن‌ها پوشیده از نمک بوده و پوشش گیاهی ندارند، از این رو اراضی آن‌ها تبخیر بسیار بالایی دارند و چرای دام در آن مناطق بسیار زیاد است، همچنین ورودی آب نیز به دلیل عدم ساماندهی رودخانه‌ها و پساب‌ها بسیار اندک است که به اصطلاح منطقه خشک و پوک شده نام‌گذاری می‌شوند که با وزیدن کوچک‌ترین باد ذرات نمک همراه با ذرات خاک از سطح این مناطق بلند شده و روانه استان‌های مختلف از جمله البرز می‌شوند. از جمله اقدام‌هایی که برای مقابله و جلوگیری از آثار سوء این مناطق نمکی می‌توان انجام داد کاشت گیاهان بومی و مقاوم به شوری مثل تاغ و گز، محدود کردن چرای دام‌ها در این مناطق، مدیریت خاک و منابع آبی و پایش دائمی و برنامه بلندمدت برای رطوبت خاک است تا با اقدام‌های اصلاحی بتوان در زمینه ذرات معلق و گرد و غبار سیاست‌گذاری کرد.
وی تصریح می‌کند: برای مقابله با این کانون ریزگردی به اقدام‌های فرااستانی نیاز است و سازمان‌های مختلف و دخیل در این زمینه باید همکاری و مشارکت داشته باشند تا بهترین برنامه به صورت مرحله‌ای و با توجه به منطقه اجرا شود زیرا منابع اعتباری این پژوهش از سوی سازمان مدیریت و همچنین استانداری البرز تأمین شده بنابراین برای برنامه‌ریزی‌های بالاتر باید از نظر بودجه‌ای نیز استان‌های همجوار البرز به ویژه قم همکاری داشته باشند و گرنه این مسئله به صورت فراگیر متوجه سایر استان‌ها نیز خواهد شد.
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی البرز با بیان اینکه استان البرز روزهای زیادی از سال را با ریزگردها سپری می‌کند که این مسئله در ماه جاری به اوج خود رسیده است، خاطرنشان می‌کند: اگر مدیریت و احیای کانون‌های نمکی از جمله دریاچه نمک قم با برگرداندن حیات حداقلی به این اراضی از طریق احیا و تثبیت خاک و کشت گونه‌های مقاوم صورت نگیرد دیر یا زود این مسئله می‌تواند دامن استان تهران را نیز بگیرد و آلودگی فعلی آن را تشدید کند بنابراین باید با راهکارهای پیشگیرانه و برنامه‌ریزی مدیریتی در سطح ملی این پیامد زیست محیطی را مدیریت کرد و به حداقل رساند.
نظر شما