همزمان با خروج اتباع غیرمجاز افغانستانی، یکی از دغدغه‌ها، مباحث مشترک اقتصادی میان دو کشور ایران و افغانستان بوده و باید پرسید منطقه آزاد دوغارون که توسط هیئت دولت در بهمن سال ۱۴۰۳ مصوب شد، چقدر می‌تواند میان ایران و افغانستان ظرفیت مشترک اقتصادی تعریف و به رشد و توسعه دو کشور کمک کند.
۲ نقش کلیدی دوغارون در صادرات و سرمایه‌پذیری منطقه‌ای
در پاسخ به این پرسش، معاون اسبق هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: دوغارون دو نقش دارد؛ یک نقش آن به عنوان دریچه تجارت است که بسیار اهمیت دارد و در این منطقه برخلاف سایر مناطق آزاد کشور که اغلب واردات انجام می‌شود، صادرات نقش پررنگ‌تری دارد؛ به ویژه اینکه افغانستان تنها کشور همسایه و هم‌زبان ما شناخته می‌شود و این موضوع از اهمیت راهبردی خاصی برخوردار است.
ابوالفضل چمندی ادامه داد: تبدیل شدن دوغاون به منطقه آزاد به نقش تجاری و از همه مهم‌تر شرایط سرمایه‌پذیر شدن منطقه کمک می‌کند و با توجه به اینکه کشور همسایه ما افغانستان زیرساخت لازم برای توسعه اقتصادی در حوزه‌های مختلف را ندارد، دوغارون به دلیل دارا بودن زیرساخت‌ها و ارتقای آن‌ها به سرعت قابلیت این را دارد که به یک منطقه ویژه و آزاد اقتصادی مشترک با سرمایه‌گذاری تجار افغانستانی و ایرانی تبدیل شود. بنابراین باید دوغارون را در این دو نقش تحلیل و برای این دو هدف‌گذاری کرد.
وی افزود: نبود رقابت و فضای سنتی که در سالیان گذشته وجود داشته، توسعه در دوغارون را با کندی مواجه کرده و شاید سرمایه‌گذاران این برداشت را داشته باشند که دوغارون محل سرمایه‌گذاری نیست و ما باید یک تغییر گفتمان از سرمایه‌پذیر شدن در این منطقه ایجاد کنیم و نقش دولت در این زمینه بسیار پراهمیت است.
دولت‌های سیزدهم و چهاردهم؛ آغازگران توجه ویژه به ظرفیت‌های مغفول دوغارون
معاون اسبق هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی تصریح کرد: باید سریع‌تر اقدام‌ها برای واگذاری زمین‌ها و مشخص کردن راهبردهایی که می‌تواند از تولید حمایت کند، مشخص و اعلام شود. تصمیم‌گیری پشت درهای بسته به سرمایه‌گذار امید نمی‌دهد که یک رقابت آزادانه قابل شکل‌گیری است. دولت همواره از این رویکرد حمایت می‌کرده؛ اما در سالیان مختلف اهمیت دوغارون کمتر دیده شده و از زمان دولت سیزدهم که به عنوان منطقه آزاد معرفی شد، دولت نشان داد برای سرمایه‌پذیر شدن دوغارون و تجارت با افغانستان عزم جدی دارد و به نظر می‌رسد رویکرد دولت چهاردهم هم باید همین باشد و سفرهای مختلف مقامات خراسان رضوی به این منطقه نشان‌دهنده همین موضوع است و امیدواریم سریع‌تر به یک برنامه عملیاتی برای فعالان اقتصادی برسند.
این کارشناس اقتصادی یکی از موضوعات مهم در افغانستان را وجود معادن فراوان دانست و گفت: یکی از موضوعات مهمی که باید در دوغارون دیده شود، سطح نیازی است که کشور افغانستان به صنایع مختلف به ویژه در حوزه معدن دارد و به صورت فعالیت مشترک می‌توان انجام داد. به شکل کلی جذابیت دوغارون با توجه به زیرساخت‌های ارزان افزایش پیدا می‌کند و ایجاد یک زون مشترک معدنی با هدف مشخص برای فراوری به صورت مشترک با معادن و صنایعی که در خراسان رضوی هستند، می‌تواند منافع بسیاری را برای دو کشور فراهم کند و در این میان دوغارون می‌تواند نقش تسهیلگر را در این زمینه داشته باشد.
دوغارون می‌تواند عسلویه‌ای کوچک شود
چمندی با پرداختن به موضوع نیاز به انرژی در افغانستان عنوان کرد: در حال حاضر سوخت بسیار زیادی از طریق کشورهای مختلف به ویژه ایران به داخل خاک افغانستان سرازیر می‌شود و این ظرفیت وجود دارد که دوغارون تبدیل به یک عسلویه کوچک شود و به بدین صورت نیاز انرژی افغانستان را با سه منبع میعانات گازی مازاد داخلی، تبدیل مواد خام سوختی ترانزیت موقت از عراق به مواد سوختنی و تسهیل عبور مواد اولیه و میادین بزرگ گازی داخل ترکمنستان تأمین و اشتغال و ارزش افزوده بسیار بالایی برای کشور و استان در منطقه دوغارون ایجاد کند.
وی به ظرفیت محصولات کشاورزی تولید شده در افغانستان اشاره کرد و گفت: خوشبختانه در چند سال گذشته با تمرکزی که در کشور بر محصولات کشاورزی شده، بازارهای خوبی در روسیه، عراق و کشورهای اطراف ایجاد کرده‌ایم و این امر گرانی میوه و سبزیجات را در کشور به دنبال داشته است. افغانستان ظرفیت بسیار بالایی در همین لحظه در زمینه تأمین محصولات کشاورزی دارد؛ اما به خاطر نبود زیرساخت‌های انرژی و سردخانه، محصولات کشاورزی در این کشور بسیار آسیب می‌بیند. در همین زمینه کارخانه‌ها و سردخانه‌ها، سوله‌ها و سیلوها می‌توانند برای فراوری، بسته‌بندی و نگهداری در دوغارون وجود داشته باشند و ما به عنوان انباردار بزرگ محصولات کشاورزی افغانستان در منطقه عمل کنیم. هم تأمین محصولات کشاورزی را انجام دهیم و هم صادرات داشته باشیم. دوغارون به عنوان یک سکوی بزرگ محصولات کشاورزی این منطقه می‌تواند نقش بزرگ و استثنایی داشته باشد. در هیچ یک از کشورهای همسایه، این ظرفیت برای افغانستان وجود ندارد و یکی از حوزه‌هایی که می‌توانیم به صورت راهبردی به آن نگاه کنیم، انبارداری محصولات کشاورزی و مواد غذایی است.
معاون اسبق هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی تحقق برنامه‌ها در بخش سوخت و محصولات کشاورزی را موجب تنظیم روابط ایران و افغانستان و رفع گلایه‌مندی این کشور از سهم پایین خود در صادرات به ایران دانست و ادامه داد: این مهم زمانی اتفاق می‌افتد که زیرساخت‌های آن در دوغارون وجود داشته باشد، ضمن آنکه چالش همیشگی در ورود محصولات کشاورزی به دوغارون، نبود زیرساخت‌های بهداشتی، قرنطینه‌ای و انبارداری لازم است.
نقش دوغارون در ارتقای روابط اقتصادی ایران، افغانستان و کشورهای ثالث
چمندی خاطرنشان کرد: پیشنهاد می‌شود دولت تفویض اختیارات به استانداران را بیشتر کند. ما تجربه کرده‌ایم هر چقدر اختیارات استانداران در استان‌ها بیشتر شود، کارها سریع‌تر پیش می‌رود و اگر این اختیارات به استانداری خراسان رضوی داده شود و استانداری بتواند در اسرع وقت در سه حوزه انرژی، معدن و کشاورزی فعالیت‌های خود را هدف‌گذاری کند، می‌توان به سرعت شاهد رسیدن به نقطه بهره‌برداری بود، ضمن آنکه کشورهایی مانند روسیه و حوزه خلیج‌فارس علاقه زیادی دارند با افغانستان کار کنند؛ اما زیرساخت آن نبوده و دوغاون می‌تواند این زیرساخت سرمایه‌پذیری را برای تجار کشورهای ثالث هم در میان روابط ایران و افغانستان ایجاد کند. در نتیجه شاهد رشد سطح زندگی و معیشتی اقتصادی مردم دوغارون، تایباد، تربت‌جام و حتی فریمان خواهیم بود.
فرصت ثبت دوغارون به عنوان منطقه آزاد برتر و صادرات‌محور کشور
برای تشریح بیشتر اهمیت و فرصت‌های منطقه آزاد دوغارون و اینکه با گذشت حدود پنج ماه، چه اتفاق‌هایی در راستای رشد و توسعه منطقه دوغارون افتاده است، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد تجاری-صنعتی دوغارون در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: دوغارون مهم‌ترین، اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین منطقه تجاری میان ایران و افغانستان محسوب می‌شود به گونه‌ای که صادرات ایران به این کشور حدود ۳میلیارد دلار و واردات ایران از افغانستان ۴۰میلیون دلار است و حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد این تجارت از طریق دوغارون انجام می‌شود و بقیه تجارت ایران به افغانستان از معابر دیگر مانند ماهیرود در خراسان جنوبی و میلک در سیستان و بلوچستان صورت می‌گیرد.
محمدرضا مودودی افزود: اهمیت دوغارون به دلیل استقرار بخش عمده‌ای از تجار و فعالان اقتصادی افغانستانی در هرات است. هرات نزدیک‌ترین شهر بزرگ افغانستان به این منطقه است و ارتباط فرهنگی و خانوادگی عمیقی میان مردم هرات و مشهد وجود دارد. با در نظر گرفتن این دو شهر، اهمیت دوغارون در حوزه‌های تجاری و فرهنگی افزایش پیدا می‌کند و براساس همین ظرفیت‌ها منطقه آزاد دوغارون که از سال گذشته به عنوان یکی از ۱۷ منطقه آزاد تجاری-صنعتی کشور توسط هیئت وزیران تصویب شد، ظرفیت بالایی دارد تا جایگاه خود را میان مناطق آزاد و معابر رسمی تجاری تثبیت کند و جا داشت برای این منطقه همزمان با قشم، کیش و چابهار، منطقه آزاد اعلام می‌شد؛ چون بیشترین صادرات کشور از این منطقه انجام می‌شود و بخش عمده تجارت آن صادرات‌محور است.
وی به جایگاه مهم ارتباط مشهد و هرات به عنوان دو شهر مهم در ایران و افغانستان پرداخت و ادامه داد: در حالت عادی در گذشته روزانه حدود ۳ تا ۵هزار نفر با روادید از دوغارون وارد کشور می‌شدند که نشان‌دهنده اهمیت آن به عنوان یکی از معابر اصلی ورود مسافران و گردشگران خارجی است و در حال حاضر هم سهم عمده بازگشت اتباع غیرمجاز افغانستانی به کشورشان، به مرز دوغارون مربوط می‌شود.
مزایای مالیاتی و تسهیل سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد دوغارون
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد تجاری-صنعتی دوغارون یکی از اهداف مناطق آزاد تجاری و صنعتی را تسهیل قوانین و مقررات برای جذب سرمایه‌گذاری و افزایش جذابیت تجارت دانست و گفت: دولت تقریباً تمامی اختیارات خود را به هیئت مدیره منطقه آزاد داده تا بتواند از ظرفیت مناطق مرزی به بهترین شکل استفاده کند. منطقه آزاد دوغارون ظرفیت افزایش صادرات و جذب سرمایه‌گذارانی را دارد که بازار هدفشان افغانستان و کشورهای اطراف محسوب می‌شود، ضمن آنکه سرمایه‌گذاری در این منطقه تا ۲۰ سال معاف از مالیات بوده و صادرات هم از مالیات بر ارزش افزوده معاف است. این موضوع فرصت طلایی برای ایران و افغانستان به حساب می‌آید تا تراز تجاری منفی افغانستان که مورد اعتراض است، جبران شود و صادرات به سایر نقاط جهان افزایش یابد. فعالان اقتصادی افغانستانی نیز می‌توانند بدون نیاز به روادید در منطقه آزاد فعالیت کنند و این منطقه برای نیروی کار؛ هم ایرانی‌ها و هم افغانستانی‌های مجاور ظرفیت فراوان دارد.
نقش دوغارون در توسعه تایباد و افزایش عدالت منطقه‌ای
مودودی در خصوص تأثیر منطقه آزاد دوغارون بر توسعه شهرستان تایباد توضیح داد: هر جا مناطق آزاد شکل گرفته، عمران و آبادانی به مناطق اطراف سرایت کرده است. وسعت این منطقه آزاد، یک شهری تجاری به وسعت ۸ هزار و ۷۰۰ هکتار است که تقریباً هفت برابر تایباد و یک‌سوم مشهد وسعت دارد و پیش‌بینی می‌کنیم یکی از بزرگ‌ترین شهرهای تجاری شرق کشور شود و با توجه به اینکه تایباد نزدیک این منطقه است، انتظار می‌رود به دلیل غیر مسکونی بودن منطقه آزاد دوغارون، رونق اقتصادی، سکونت، فضاهای آموزشی، تفریحی و فرهنگی در آن منطقه و اطرافش افزایش یابد. باید گفت در قوانین مناطق آزاد داریم که بخشی از درآمد این مناطق می‌تواند صرف توسعه مناطق اطراف شود که مهم‌ترین آن برای ما تایباد است و شهرداری تایباد بخش بزرگی از درآمد خود را از مرز دوغارون تأمین می‌کند.
وی افزود: از اواخر بهمن سال گذشته اعضای هیئت مدیره معرفی شدند و کارهای نرم‌افزاری اولیه مانند افتتاح حساب بانکی، ایجاد اتوماسیون ثبت شرکت و انتقال سند به صورت جدی از نیمه فروردین ۱۴۰۴ شروع شده، حدود ۵۰درصد زمین منطقه سنددار و مالکیتش به اسم منطقه آزاد دوغارون قطعی شده و حصارکشی قانونی به منطقه آزاد رسمیت داده است.کد گمرکی منطقه هم به زودی دریافت خواهد شد تا امکان سهمیه کالای تجاری برای منطقه آزاد دوغارون فراهم شود و کمیسیون اقتصادی و کمیته تعیین‌کننده نرخ زمین تشکیل شده و ثبت شرکت‌ها شکل گرفته و تا امروز حدود ۱۰۰ شرکت در منطقه آزاد در حال تکمیل فرایند ثبت خود هستند. ضمن آنکه تعرفه‌های فعالیت‌های اقتصادی تعریف شده و پس از کیش دومین منطقه آزادی هستیم که معارض نداریم و با توجه به مهلت کاری سه ساله هیئت مدیره، برنامه‌ریزی را سه ساله بسته‌ایم و تفاهم‌نامه‌های مختلفی با طرف‌های ایرانی و افغانستانی، اتاق مشترک ایران و افغانستان، سازمان فنی و حرفه‌ای برای ارتقای توان فعالیت جوانان و دیگر نهادها منعقد شده تا توانمندسازی جوانان و تسهیل فعالیت‌ها در منطقه صورت بگیرد.
شکل‌گیری ساختار اجرایی منطقه و تعریف زون‌های تخصصی برای آینده توسعه
رئیس هیئت مدیره منطقه آزاد تجاری-صنعتی دوغارون در خصوص تأمین زیرساخت در منطقه دوغارون خاطرنشان کرد: زیرساخت‌ها شامل آب، برق، گاز و اینترنت در دست توسعه است. چهار حلقه چاه عمیق آب فعال بوده و مذاکرات و توافق‌های اولیه برای ساخت یک نیروگاه خورشیدی بزرگ صورت گرفته و یک پروژه تصفیه فاضلاب به صورت نوین و زیرزمینی با همکاری دانشگاه شریف در حال پیشرفت است و در حوزه ارتباطات، مذاکره با شرکت‌های متخصص انجام شده تا منطقه آزاد دوغارون به یک شهر هوشمند تبدیل شود. در منطقه آزاد دوغارون، زون‌هایی نظیر مدنی، لجستیک، صنعتی صنایع کوچک و بزرگ، فرهنگی، آموزشی، تجاری، گردشگری، شهر سلامت، انرژی خورشیدی و نمایشگاهی تعریف شده و طرح جامع در حال نهایی شدن است و زیرساخت‌ها بر اساس این زون‌ها تعریف خواهند شد.
مودودی در خصوص ارائه تسهیلات به سرمایه‌گذاران تشریح کرد: با توجه به اختیارات تفویض شده از سوی دولت، مجوزهای فعالیت اقتصادی در منطقه با فرایندی بسیار ساده و سریع صادر می‌شود. تسهیلاتی نظیر واگذاری زمین با شرایط مناسب نیز برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شده و در زمینه نیروی انسانی، برخلاف بسیاری از مناطق آزاد دیگر، بخش زیادی از کادر اجرایی؛ به‌ویژه اعضای هیئت مدیره، بومی منطقه تایباد بوده و می‌توان گفت بیش از ۹۰درصد نیروها بومی این شهر و مناطق اطراف هستند و کمتر از ۱۰درصد نیروهای ملی و غیر بومی با ظرفیت بالا با هدف انتقال تجربیات و آموزش نیروهای بومی جذب شده‌اند. به هر حال فعالیت اقتصادی منطقه هنوز آغاز نشده و بحث‌های زیر ساختی در حال انجام است و با همگرایی که در سطح مسئولان و منطقه وجود دارد، امیدواریم با جذب سرمایه‌گذار به زودی شاهد آغاز پروژه‌های بزرگ در منطقه آزاد تجاری و صنعتی دوغارون باشیم.
منطقه آزاد دوغارون امروز در نقطه‌ای ایستاده که می‌تواند سرنوشت متفاوتی را نسبت به سایر مناطق آزاد کشور رقم بزند مشروط بر اینکه از تجارب گذشته درس بگیرد و با نگاهی واقع‌گرایانه و برنامه‌محور، زیرساخت‌های اقتصادی، حقوقی، گمرکی و لجستیکی را به‌سرعت و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و فراملی توسعه دهد و تحقق این چشم‌انداز، جذب سرمایه‌گذار با مشوق‌های عملی و شفافیت در سیاست‌گذاری است. اگر مسیر پیش رو با انسجام، عقلانیت و عمل‌گرایی همراه شود، دوغارون نه‌تنها دچار سرنوشت مشابه مناطق آزاد ناکارآمد نخواهد شد؛ بلکه الگویی موفق در مرزهای شرقی کشور و پل ارتباطی مؤثر میان ایران و افغانستان و حتی کشورهای ثالث خواهد شد.
نظر شما