تقویم طبری، تقویمی است به جای مانده از ایران کهن. اهالی طبرستان خودشان، این تقویم را یادگاری از دوره ساسانی میدانند؛ آن هم به خاطر مبدأیی که گاهشماری این تقویم، از آن مبدأ محاسبه میشود؛ حاکمیت «کیوس» (کاوس) در طبرستان. کیوس، پسر «قباد ساسانی» و برادر بزرگتر «خسرو انوشیروان» بود که به خاطر اتهام گرایش به «کیش مزدک» نتوانست پس از پدر، بر تخت پادشاهی بنشیند.تقویم طبری اما بدون در نظر گرفتن مبدأ آن، همان تقویم کهن ایرانزمین است. در این تقویم ماههای دوازدهگانه هر کدام سی روز دارند. مجموع روزهای سال در این تقویم، ۳۶۰ روز است که در انتهای سال، پنج روز هم به آن افزوده میشود. اما حالا روشنتر و بهتر میدانیم که سال خورشیدی، نه ۳۶۵ روز، بلکه ۳۶۵ روز، بعلاوه کمی کمتر از یکچهارم روز است. برای همین هم هر چهار سال یکبار، یک روز را به عنوان «کبیسه»، به روزهای سال اضافه میکنیم. اما کبیسهگیری در تقویم کهن ایرانزمین، چندان رعایت نمیشده یا دستکم در روستاها و مناطق دور و نزدیک، چندان با دقت انجام نمیشده و دقیقاً به همین خاطر، مناسبتهای سالانه، بهویژه موعد نوروز و آغاز بهار که کم و بیش از روی تغییرات طبیعت هم قابل تشخیص است، دچار جابهجایی میشد. این مشکل آشنای تقویم ایرانی بود و کار را به جایی رسانده بود که در هر منطقهای بنا به برداشت خودشان از تقویم، نوروز را در وقتی از سال برگزار میکردند و گاه این نوروزها، هیچ انطباقی بر وضعیت آب و هوا نداشتند.
بعدها در دوران اسلامی و در روزگار «سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی»، به سعی و کوشش جمعی از دانشمندان و بهویژه در سایه هدایتهای حکیم «عمر خیام نیشابوری»، تقویم ایرانی تصحیح و روشی مناسب برای کبیسهگیری برقرار شد و پس از آن بود که موعدهای سالانه مثل نوروز، مهرگان، سده و...، در جای خود، ثابت شدند.
تغییراتی که خیام در تقویم ایجاد کرد، نه لزوماً بهخاطر دقت بالا در محاسبه دقیق طول سال؛ بلکه بیشتر بهخاطر روش آسان و همهفهمی که برای کبیسهگیری پیشنهاد میداد، خیلی زود فراگیر شد.
در این روش، به ۶ ماه نیمه نخست سال، یک روز اضافه و در عوض، یک روز از ماه انتهایی سال، که اسفند باشد کم شد؛ اما هر چهار سال یک بار، اسفند هم ۳۰ روزه محاسبه میشود تا کبیسهگیری، به سادهترین شکل ممکن انجام شود. به این ترتیب، تقویمی که خیام تصحیح کرد و بهخاطر حمایتهای ملکشاه سلجوقی، به «تقویم جلالی» مشهور شد، خیلی زود، جای همه تقویمهای محلی را گرفت و موعد مناسبتهای سالانه، به صورتی دقیق و فراگیر در همه ایرانزمین مشخص شدند.
اما در سدههای پیش از آن، این پراکندگی تقویم مشکلی بود که به شکلی جدی وجود داشت. در این میان، برخی اقوام محلی و خردهفرهنگها، تلاش کردند، از مبنایی معین و با کمک روشهای مختلف، تقویم خود را از این چرخش مدام، بیرون بیاورند. بهنظر میرسد تقویم طبری هم، همین سرگذشت را از سر گذرانده است.
در هزارههای پیشین وقتی کیوس ساسانی حاکم طبرستان میشود دستور میدهد تا تقویم را به همان شکلی که داشته، با پارهای تمهیدات، ثابت نگه دارند. در آن سال و در آن مبدأ، نوروز، در تقویم محلی طبری، به خاطر همان مشکل آشنای کبیسهگیری، در انتهای تیرماه قرار داشته و بعد از دستور شاه، در همان جا باقی مانده است.
حالا تقویم طبری، تقویمی است دقیقاً برابر با تقویم کهن ایرانی، با نوروز و تیرگان و...، اما با یک تفاوت مهم و آن اینکه همه تقویم با چرخشی چهارماهه، تقریباً از انتهای تیرماه محاسبه میشود. برای همین هم مثلاً موعد «تیرگان»، جشن انداختن تیر آرش و نجات سرزمین ایران از دست تورانیان، که به باور کهن ایرانی، در سیزدهم تیرماه بوده، در تقویم طبری، در آبانماه قرار دارد، اما همچنان اسم آن موعد، شب سیزده تیر (تیرماهسیزدهشو) است. در این تقویم، سال، در انتهای «نوروزماه» (تقریباً برابر با تیرماه) به پایان میرسد و سال نو، با «فردینهماه» آغاز میشود. عید مردگان هم در بیست و ششم نوروزماه(برابر با ۲۸ تیرماه تقویم رسمی) است. سال طبری، چهارشنبه یکم مردادماه به پایان میرسد و پنجشنبه دوم مردادماه، اولین روز از سال ۱۵۳۷ طبری است.
۲۶ تیر ۱۴۰۴ - ۰۵:۳۴
کد خبر: ۱۰۸۲۱۳۳
تقویم طبری یادگاری از ایران کهن و برگرفته از دوره ساسانی است که گاهشماری آن با حاکمیت کیوس، پسر قباد و برادر خسرو انوشیروان، آغاز میشود. این تقویم با ۱۲ ماه ۳۰ روزه، شکل کهن تقویم ایرانی را حفظ کرده است.

زمان مطالعه: ۳ دقیقه
منبع: روزنامه قدس
نظر شما