«مناظرات امام رضا (ع) با علمای یهود»، عنوان کتابی تحقیقی است که به قلم دکتر علیرضا ابراهیم نوشته شده و توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۹۹ منتشر شده است.
آرش آبائی، محقق و مدرس در حوزه‌ یهودیت نیز این کتاب را در مجله افق بینا؛ نشریه فرهنگی اجتماعی خبری ارگان انجمن کلیمیان تهران، معرفی کرده است.
این اثر در ۴ فصل با عناوین «ساختار نظام دینی یهودیان در دوران امام رضا (ع)»، «پیشینه‌ مناظرات یهودیان و مسلمانان»، «ارزیابی مناظرات امام رضا (ع) با مقامات راس الجالوت» و «پیامدهای بعد از مناظرات امام رضا (ع)» با ارجاعات و پانوشت‌های دقیق و علمی، تنظیم شده است.
فصل اول این کتاب، به حضور یهودیان در قلمرو اسلامی از جمله عراق و مَرْوْ (واقع در خراسان قدیم) می‌پردازد و سپس تشکیلات گِئونیم (علمای یهودی و رؤسای مدارس دینی) و مقام راس الجالوت را موردبررسی قرار می‌دهد.
«رأس الجالوت» به مفهوم رئیس یهودیان پراکنده در تبعید است. رأس الجالوت وظایفی در جامعه‌ یهودیان و نیز وظایفی در قبال مسلمانان، برعهده داشت.
در فصل دوم، با عنوان «پیشینه‌ مناظرات یهودیان و مسلمانان»، زمینه‌ تاریخی یهودیان در مناظرات دینی بررسی و در ادامه، گفته شده که تمایز خاص امام رضا (ع)، نسبت به بسیاری دیگر از اندیشمندان مسلمان که با یهودیان مباحثه می‌کردند این بود که حضرت پایه استدلال‌های خود را بر فرازهایی از تورات موجود (بدون هیچ اشاره‌ای به مقوله‌ تحریف) قرار داده و تنها تفسیری متفاوت و خاص از عبارات آن، ارائه کرده‌اند.
نکته‌ بسیار مهم دیگر، استناد حضرت به متن عبری تورات (و نه فقط ترجمه‌ آن) بوده است که به مباحثات، اصالت ویژه می‌بخشد.
فصل سوم کتاب، به «ارزیابی مناظرات امام رضا (ع) با مقامات راس الجالوت» اختصاص دارد که پیش از مناظره‌ اصلی در مرو، به دو مناظره‌ امام در بغداد و بصره نیز، پرداخته است.
مناظره‌ بغداد در متون روایی شیعه به «حدیث راس الجالوت» شهرت دارد که در آن به مباحثی چون صفات الهی، جبرواختیار، ماهیت ایمان و... پرداخته شده است.
در مناظره‌ بغداد نیز موضوع نبوت موردبحث قرار گرفته است. اما مناظره‌ اصلی این کتاب، مناظره‌ مَرْوْ (واقع در خراسان قدیم) است که در سال ۲۰۰ قمری، مرکز خلافت مأمون خلیفهٔ عباسی بود. این مناظره شامل دو بخش است. در بخش اول، امام، رأس الجالوت یهودی را به‌عنوان شاهد و حَکَم خودش در مباحثه با جاثلیق مسیحی قرار داده است. در بخش دوم، حضرت با راس الجالوت فقراتی را درباره‌ نبوت و معجزات در تورات و کتب اشعیا و حقوق، موردبررسی قرار می‌دهند.
در ادامه‌ این بحث، مؤلف کتاب به رهیافت‌ها و روش‌های مناظرات امام رضا (ع) پرداخته است. اولین مورد، اعتبار مناظره است که امام نفس پرسش‌وپاسخ در باب اختلاف را قبول داشته و حتی در شرایطی برای انجام آن پیش‌گام بوده است. اکراه از مناظره‌ مغرضانه، استفاده از زبان‌اصلی و استناد به متن کتاب مقدس عبری و اعتبار آن، استناد به مضامین مشترک، پرهیز از جدل و پرهیز از مباحث خصومت‌آمیز و کدورت‌زا از جمله ویژگی‌های این مناظرات بوده است.
فصل چهارم با عنوان «پیامدهای بعد از مناظرات امام رضا (ع)»، به برخی وقایع تاریخی پرداخته و شرحی بر فرقه‌ یهودی قرائیم (منکران اعتبار تلمود) و ارتباطات فکری آن با جریان معتزلی مسلمانان، به دست می‌دهد.
دکتر علیرضا ابراهیم، در ادامه‌ این فصل، به الگوپذیری یهودیان از این مناظرات و تکمیل و تغییر الگوی استدلال‌ها در کلام یهودی اشاره دارد و معتقد است که مناظرهٔ امام رضا (ع) از عوامل تقویت جریان‌های نوین در کلام یهودی، به شمار می‌آید.