در پس این عناوین اقتصادی، نزاعی ژئوپلیتیکی نهفته است که آینده نظم منطقه‌ای، مرزهای سوریه و مسیرهای حیاتی ترانزیتی خاورمیانه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
تقاطع دو طرح؛ از بصره تا حیفا
پس از سقوط بشار اسد و به قدرت رسیدن احمد الشرع (معروف به ابومحمد الجولانی) در دمشق با حمایت ترکیه، سوریه از بازیگر محور مقاومت به میدانی برای رقابت میان قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شده است. ترکیه طرح «جاده توسعه» را پیش می‌برد که قرار است از بصره در عراق آغاز شده و از خاک ترکیه به اروپا برسد. در سوی دیگر، رژیم صهیونیستی طرح «خط صلح» را پیگیری می‌کند که با عبور از اردن و اتصال به بندر اشغالی حیفا، خلیج‌فارس را به مدیترانه متصل می‌کند.
در این میان، سویدا به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در قلب مسیرهای پیشنهادی، اهمیتی استراتژیک یافته است. این استان می‌تواند هم به عنوان گذرگاه کلیدی پروژه ترکیه عمل کند و هم به‌عنوان گلوگاهی حیاتی در طرح اسرائیل برای دور زدن قلمرو ایران و ترکیه.
زیرساخت؛ ابزار سلطه یا صلح؟
در ظاهر، پروژه‌های ریلی و لجستیکی ترکیه و اسرائیل وعده صلح و توسعه اقتصادی را می‌دهند، اما در باطن، ابزارهایی برای نفوذ و بازتعریف نقش منطقه‌ای بازیگران اصلی هستند. اسرائیل از دهه‌ها پیش تلاش کرده نقش خود را در منطقه، نه از طریق دیپلماسی مستقیم، بلکه از مسیرهای جایگزین مانند تجارت، فناوری و امنیت تعریف کند. پروژه «راه‌آهن صلح» که در سال ۲۰۱۸ توسط یسرائیل کاتز، وزیر حمل‌ونقل وقت رژیم در عمان معرفی شد، نمونه بارز این استراتژی است.
کاتز این پروژه را ابزاری برای اجتناب از مسیرهای پرریسک مانند تنگه هرمز و باب‌المندب توصیف کرد و وعده داد کشورهای خلیج فارس، اردن و حتی فلسطینی‌ها از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد. اما واقعیت آن است این مسیر با حذف ایران و ترکیه، به دنبال تثبیت هژمونی اسرائیل در منطقه است.
در مقابل، ترکیه با حمایت از الشرع و نیروهای تحت حمایت خود در شمال و مرکز سوریه، به‌دنبال ایجاد عمق استراتژیک در جنوب سوریه است. استان السویدا برای آنکارا گذرگاهی حیاتی برای رسیدن به مرزهای اردن و لبنان و دسترسی به مدیترانه محسوب می‌شود.
سویدا؛ از حاشیه به قلب منازعه
در چنین شرایطی، دروزی‌های سویدا که همواره نقش محافظه‌کارانه‌ای در تحولات سوریه داشته‌اند، اکنون با تهدید تبدیل شدن استانشان به زمین بازی قدرت‌های خارجی مواجه‌اند. شورای رهبری مذهبی دروزی‌ها با صدور بیانیه‌ای قاطع اعلام کرد «سرنوشت کوهستان در خود کوهستان رقم می‌خورد» و درباره هرگونه دخالت خارجی در منطقه‌شان هشدار داد.با این حال، درگیری‌ها به‌سرعت شدت گرفتند. با حمایت تلویحی اسرائیل از گروه‌های دروزی و هشدار نتانیاهو درباره ایجاد «لبنان جنوبی جدید» در سوریه و از سوی دیگر پیشروی نیروهای وابسته به الشرع با پشتیبانی ترکیه، تنش‌ها بالا گرفت. حملات هوایی اسرائیل به دمشق و مواضع مرتبط با گروه‌های جولانی، بیانگر مرزبندی آشکار تل‌آویو دربرابر نفوذ ترکیه در جنوب سوریه بود.
همپوشانی زیرساختی و استراتژیک
پروژه‌های ترکیه و اسرائیل تنها در سوریه با یکدیگر برخورد ندارند. شهر طرابلس در شمال لبنان نیز یکی از اهداف ترکیه برای توسعه نفوذ اقتصادی و بندری است، در حالی‌که رژیم صهیونیستی قصد دارد خطوط حمل‌ونقل خود را تا این بندر گسترش دهد. طرح‌های عربستان سعودی از جمله پروژه نیوم و بنادر دریای سرخ نیز در این معادله وارد شده‌اند و می‌کوشند با خطوط ریلی و حمل‌ونقل از ایلات تا عقبه و سوریه، مسیرهای تجارت خلیج‌فارس به اروپا را متحول کنند.
از همین رو، استان السویدا به چهارراهی استراتژیک تبدیل شده که بازیگران منطقه‌ای حاضر نیستند آن را از دست بدهند. کنترل این استان به‌معنای کنترل یک بخش کلیدی از شبکه‌های ارتباطی جدید منطقه خواهد بود.
آمریکا؛ ناظر بی‌تصمیم
در میان این رقابت‌ها، ایالات متحده نقش نظارتی و تنظیم‌گرانه بر عهده گرفته است. با آنکه واشنگتن از قدرت گرفتن الشرع حمایت ضمنی کرده، اما با هشدار درباره تهدید ثبات منطقه‌ای، مانع اعطای چک سفید به ترکیه شده است. دیپلماسی آمریکا در سوریه ترجیح داده با حفظ روابط با همه طرف‌ها، از تقابل مستقیم با ترکیه یا اسرائیل پرهیز کند، در عین حال که مانع گسترش نفوذ بی‌مهار آنکارا در جنوب شود.
نبرد پروژه‌ها، نه قومیت‌ها
آنچه امروز در سویدا رخ می‌دهد، جنگی فراتر از مسائل قومی یا محلی است. نبردی است میان دو مدل رقابت منطقه‌ای؛ یکی از مسیر راه‌آهن و زیرساخت و دیگری از طریق نیروی نظامی و ائتلاف‌های نیابتی. طرح ترکیه با تمام پیچیدگی‌هایش، از گروه‌هایی مانند هیئت تحریرالشام بهره می‌برد که پیشینه‌ای در ارتباط با القاعده دارند. اسرائیل نیز به دنبال آن است از طریق ابزارهای به ظاهر غیرنظامی، مرزهای سیاسی جدیدی ترسیم کند.
نتیجه این نبرد نه تنها تعیین‌کننده آینده سویدا یا حتی مرزهای سوریه خواهد بود، بلکه بر آرایش کلی قدرت و مسیرهای تجارت، انرژی و نفوذ در خاورمیانه پس از اسد تأثیرگذار خواهد بود.
نظر شما