این مقوله می‌تواند ضمن ترویج گردشگری رایج، تضمین‌کننده حفاظت از منابع طبیعی، تنوع زیستی و همچنین ابزاری برای آگاه‌سازی گردشگران از مسائل زیست محیطی باشد و همزمان فرصت‌های شغلی جدیدی را در مناطق دورافتاده‌ای که اغلب شرایط اقتصادی ضعیف و نرخ بیکاری بالایی دارند، ایجاد کند.
برای کشور در حال توسعه‌ای نظیر ایران با محیط طبیعی و فرهنگی منحصربه‌فرد، توسعه این صنعت می‌تواند یک مزیت رقابتی شناخته شود. با این حال توسعه اکوتوریسم در استان‌های محروم و کم‌برخوردار همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌ها و موانع ریز و درشت روبه‌رو است.
موضوعی که رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران (دوره نخست و دوم) نیز به آن اشاره کرده و با بیان اینکه اکوتوریسم به معنای واقعی سفری مسئولانه به یک منطقه با هدف استفاده و آشنایی با مواهب طبیعی با رعایت احترام به آیین‌ها و سنت‌های مردمانی است که در این منطقه زیست می‌کنند، می‌گوید: اکوتوریسم می‌تواند همزمان موجب رشد و پایداری فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنان مناطق گردشگری هم بشود.
فرید جواهرزاده در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار قدس می‌افزاید: طبق مستندات موجود، ایران جزو پنج کشور بهره‌مند از تنوع زیستی کامل با داشتن چهار فصل، ۱۴ اقلیم، بزرگ‌ترین دریاچه جهان، ۲۰جزیره، ۲۱ تالاب بین‌المللی، بیابان و کویرهای جذاب نظیر لوت، مرنجاب، مس، ریگ‌جن، کلوت‌های شهداد، جنگل‌های بی‌بدیل همچون جنگل ابر در سمنان و جنگل دوهزار در مازندران، جنگل‌های هیرکانی، جنگل دالخانی، چندین چشمه آب گرم معدنی، ۲۵ پناهگاه حیات‌وحش و ۱۴۸ گونه جانوری است به طوری که طبق یک تحقیق علمی، تنوع پرندگان بومی ایران به اندازه کل پرندگان قاره اروپاست.عضو شورای علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خاطرنشان می‌کند: ایران در هر نقطه از جغرافیای خود دارای جذابیت‌های اکوتوریستی و طبیعت‌گردی خاصی است؛ اما نکته مهم این است که با توجه به ظرفیت‌های خاص هر منطقه نمی‌توان یک نسخه واحد برای همه استان‌ها در نظر گرفت و صنعت طبیعت‌گردی در استان‌های مختلف به ویژه استان‌های کم‌برخوردار با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو است.
حلقه گمشده‌ای به نام آموزش
وی از ضرورت آموزش به جوامع محلی و همچنین گردشگران به عنوان نخستین مسئله مهم در حوزه طبیعت‌گردی و معرفی زیست‌بوم استان‌های مختلف که سال‌هاست مورد غفلت قرار گرفته، یاد کرده و تصریح می‌کند: به طور مثال در سال‌های اخیر تمرکز فعالان حوزه طبیعت‌گردی در مناطق و جزایر جنوبی کشور بر آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه محلی متمرکز شده و اتفاقاً این موضوع با بازخوردهای خوبی نیز همراه بوده به طوری که در اجرای یک طرح پژوهشی در جزیره قشم با محوریت گونه جانوری لاک‌پشت پوزه عقابی که در خطر انقراض نیز قرار داشت، با آگاهی جامعه محلی و آموزش‌های لازم این مهم به عنوان یک جاذبه طبیعت‌گردی در سطح بین‌المللی معرفی شد و مورد توجه گردشگران قرار گرفت و در کنار آن نیز این گونه جانوری حفظ و احیا شد.
بنابراین آموزش سبب می‌شود گردشگر به مسائلی همچون تخریب محیط زیست و ایجاد بار منفی در مقاصد آگاه و از بروز رخدادها و اتفاق‌های ناگوار جلوگیری شود و در فعالیت‌های به اصطلاح سودآور اجتماعی و اقتصادی مردم محلی نیز مشارکت کند.
جواهرزاده ادامه می‌دهد: در حوزه آموزش و آگاهی‌بخشی می‌توان به مسئله‌ای که به تازگی در یکی از غارهای کشور رخ داده و در شبکه‌های مجازی هم پربازدید شده بود، اشاره کرد که طبق تصاویر منتشر شده هنگام بازدید از یکی از غارهای بنام و مطرح، عده‌ای گردشگرنما که برای بازدید وارد غار شده بودند، اقدام به ایجاد سر و صداهای ناهنجار می‌کنند و این موضوع مورد اعتراض افراد دیگری که همراه تور گردشگری که با راهنمای رسمی کارت‌دار حضور داشتند، قرار گرفت. طبق فیلم منتشر شده با وجود اینکه راهنمای تور به افراد مقابل تذکر می‌دهد که از ایجاد سر و صداهای بلند خودداری کنند؛ چراکه این رفتار سبب بروز مسائلی نظیر وحشت خفاش‌ها و جانداران داخل غار و همچنین تخریب استالاگمیت‌های موجود در آن و مسائل دیگر می‌شود؛ اما نه تنها به این تذکرات توجه نکرده؛ بلکه میزان صداها و ناهنجاری‌ها را افزایش داده و عملاً موجب تخریب محیط زیست و لطمه به آن محل می‌شوند که این نمونه نشان می‌دهد آموزش از چه اهمیت ویژه‌ای در حوزه طبیعت‌گردی برخوردار است.
ضعف در زیرساخت‌ها
این استاد دانشگاه و متخصص گردشگری در ادامه از بی‌توجهی به زیرساخت‌های مناسب و نبود سرمایه‌گذاری لازم در این زمینه به عنوان مسئله بعدی که سبب شده برخی از استان‌ها با وجود ظرفیت‌های خوبی که در حوزه طبیعت‌گردی و اکوتوریسم دارند؛ اما همچنان ناشناخته و مغفول بمانند، یاد کرده و می‌گوید: هر استانی که به موضوع زیرساخت‌های لازم نظیر جاده، تأسیسات گردشگری همچون امکانات رفاهی و بهداشتی توجه بیشتری داشته، موجب شده در سطح کشور نیز شناخته شده‌تر باشد به طوری که استان‌هایی نظیر لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، کردستان، کرمانشاه، قزوین و خراسان‌های شمالی و جنوبی اگرچه دارای ظرفیت‌های اکوتوریسم و طبیعت‌گردی خارق‌العاده و بی‌بدیلی هستند؛ اما به دلیل کم‌برخوردار بودن از نظر زیرساخت‌ها، ظرفیت‌های‌شان اغلب ناشناخته رها شده است. این کارشناس گردشگری از ایده راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی در فضاهای طبیعی و روستایی به عنوان یک اقدام ارزشمند برای ترویج طبیعت‌گردی در دورترین نقاط کشور استقبال کرده و تصریح می‌کند: این مراکز اقامتی سبب می‌شوند زمینه آشنایی بیشتر نسل جوان با محیط پویا و سرزنده روستایی فراهم شود؛ زیرا توسعه فناوری‌های روز و دیجیتال شدن زندگی سبب شده نسل جدید با زندگی روستایی فاصله زیادی پیدا کنند و از طرفی حضور در این مراکز موجب شده تورهای روستاگردی، گردشگری کشاورزی و گردشگری عشایری رونق پیدا کنند. مجموعه آن‌ها نقش تأثیرگذاری در حوزه طبیعت‌گردی دارند و حتی در مواردی سبب مهاجرت معکوس و توسعه صنایع دستی و بومی محلی هم شده است.
تداخل قوانین و مقررات
این کارشناس و متخصص حوزه گردشگری در ادامه معتقد است یکی از چالش‌های دیگری که در این زمینه وجود دارد، موضوع قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت‌های طبیعت‌گردی در کشور بوده و نمونه عینی آن تداخل مدیریتی در حوزه طبیعت‌گردی و اکوتوریسم و حفاظت از محیط زیست است که دستگاه‌های مختلفی داعیه‌دار و متولی این موضوع شده‌اند و اشکالات زیادی را به وجود آورده به طوری که در برخی مناطق، نبود مدیریت صحیح و یکپارچه منجر به تخریب مناطق طبیعی و از بین رفتن جذابیت‌های آن شده است.رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران خاطرنشان می‌کند: از طرفی ضعف در اجرای قانون و برخوردهای ضعیف سبب شده برخی مناطق مستعد طبیعت‌گردی به دلیل فعالیت‌های انسانی و رعایت نکردن اصول توسعه پایدار دچار آسیب شوند به طوری که بسیاری از مناظر طبیعی در مازندران و گیلان در معرض خطر قرار می‌گیرند و شهرک‌سازی، ویلاسازی و تخریب محیط زیست در دل جنگل‌های هیرکانی یک آسیب جدی را در این زمینه به وجود آورده است.
جواهرزاده درادامه تبیین این مسئله به آفرودسواری که به عنوان یکی از اقسام گردشگری ماجراجویانه در مناطقی از جمله استان‌های خراسان، سیستان و بلوچستان، کرمان و دیگر مناطق کشور رواج پیدا کرده و مورد استقبال نسل جوان نیز قرار گرفته، اشاره می‌کند و می‌گوید: به دلیل اینکه در برخی مناطق این موضوع بدون ضابطه انجام می‌شود، تأثیرات منفی در صنعت گردشگری دارد و آسیب‌های زیادی را نیز به محیط زیست وارد می‌کند در حالی که این موضوع در برخی از مناطق دنیا استانداردسازی شده و آفرود لزوماً به معنای آسیب به طبیعت نیست و در برخی مناطق دنیا ما با مفهومی به نام آفرود سبز مواجهیم؛ یعنی آفرود به معنای رانندگی روی سطوح بدون سنگفرش مثل شن، خاک، بستر رودخانه‌ها، برف و... است که این موضوع نهادینه شده و با کمک رانندگان ماهر به دنبال ایجاد جذابیت‌هایی هستند که به محیط زیست و منابع طبیعی صدمه وارد نکند و هیجان لازم را هم برای علاقه‌مندان به دنبال داشته باشد؛ اما متأسفانه این موضوع در کشور ما وجود ندارد و طرفداران آفرود بدون هیچ ضابطه خاصی وارد طبیعت می‌شوند و معمولاً هم تأثیرات مخربی را بر جای می‌گذارند.
تبلیغات و بازاریابی
عضو شورای علمی پژوهشکده گردشگری، مسئله بعدی در این حوزه را متوجه تبلیغات و بازاریابی صحیح دانسته و می‌افزاید: ضعف در این باره سبب شده ظرفیت‌های بکر برخی از مناطق ناشناخته بمانند در صورتی که اگر از این ابزار به درستی استفاده شود، علاوه بر توسعه گردشگری داخلی می‌توان آن‌ها را به بیرون از مرزها نیز معرفی کرد و سبب جذب گردشگر خارجی شد. در این زمینه تبلیغات محلی و همچنین بین‌المللی نقش متمایزی دارند. یکی از مواردی که در این زمینه در حوزه اکوتوریسم تأثیرگذار بوده، مقوله ایران‌هراسی در سطح جهانی است که دشمنان کشور در سال‌های اخیر آن را شدت بخشیده و به آن دامن زده‌اند که در این زمینه لازم است اقدام‌های متنوعی برای مقابله با این مسئله صورت بگیرد و وزارت خارجه در کنار وزارت میراث فرهنگی و سایر دستگاه‌ها در صدد رفع آن و معرفی ظرفیت‌های گردشگری ایران در سطح بین‌المللی باشند.
جواهرزاده ادامه می‌دهد: برخی اقدام‌های غیرمستقیم در این زمینه نقش زیادی در بازاریابی و معرفی مناطق طبیعت‌گردی کشورمان ایفا می‌کنند که باید توجه بیشتری به آن‌ها صورت بگیرد به طوری که مثلاً ساخت برخی سریال‌های تلویزیونی در سال‌های اخیر نظیر «پایتخت» و «نون خ» فرصت و نقش زیادی در معرفی ظرفیت‌های گردشگری داشته‌اند. گواه این موضوع، یک کار تحقیقی درباره سریال «نون خ» است که در استان‌های غربی کشور از جمله کردستان و کرمانشاه ساخته شد و در جذب گردشگر به مناطق کردنشین نیز بسیار تأثیرگذار بود و حتی خانه روستایی محل تصویربرداری این سریال بعداً به یک اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل شد و مورد استقبال گسترده گردشگران قرار گرفت.
نظر شما