توافق‌نامه کاهش تسلیحات استراتژیک جدید، مشهور به «نیو استارت»، که مهم‌ترین و تنها توافق کنترل تسلیحات باقی‌مانده بین آمریکا و روسیه است، در آستانه انقضا در تاریخ ۵ فوریه ۲۰۲۶ قرار دارد. این معاهده که از سال ۲۰۱۱ به اجرا درآمد، حدود ۹۰ درصد از زرادخانه‌های هسته‌ای جهان را زیر پوشش قرار می‌داد و پس از تمدید یک‌باره در سال ۲۰۲۱، اکنون بدون تمدید و با بحران‌های جدی در روابط دو طرف مواجه است. به‌رغم اهمیت این توافق، تنش‌های ناشی از جنگ اوکراین و اختلافات سیاسی باعث شده که اجرای نیو استارت به حالت تعلیق درآید و چشم‌انداز کنترل تسلیحات بین دو قدرت بزرگ هسته‌ای به شدت تیره و مبهم باشد.
ریشه‌های بحران و تعلیق توافق
جنگ اوکراین که در سال ۲۰۲۲ آغاز شد، نقطه عطفی در روابط آمریکا و روسیه به شمار می‌رود. روسیه به دلیل حمایت نظامی آمریکا از اوکراین، مشارکت خود در نیو استارت را تعلیق کرد و واشنگتن را به نقض معاهده متهم ساخت. از جمله اتهامات روسیه، خارج کردن بیش از صد واحد تسلیحات استراتژیک آمریکا از زیر نظارت توافق بدون انجام راستی‌آزمایی‌های لازم بود. همچنین، روسیه به محدودیت در بازرسی‌های متقابل که در معاهده پیش‌بینی شده بود، اعتراض کرد. با این حال، هر دو طرف در بیانیه‌هایی اعلام کردند که به محدودیت‌های تعیین شده پایبند خواهند ماند، اما فعالیت‌های کمیته مشورتی دوطرفه که وظیفه نظارت و حل و فصل اختلافات را بر عهده دارد، کاملاً متوقف شده است. این وضعیت بیانگر یک بحران عمیق در حوزه کنترل تسلیحات است که می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای امنیت جهانی داشته باشد.
امیدها و ناامیدی‌ها در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، تا حدی به عنوان فرصتی برای احیای مذاکرات کنترل تسلیحات دیده شد. ترامپ اعلام کرد که تمایل دارد گفت‌وگوها با روسیه را از سر گیرد و قانون‌گذاران دموکرات نیز بر لزوم تمدید توافق نیو استارت تأکید کردند. سخنگوی کرملین نیز اعلام کرد که روسیه خواهان از سرگیری مذاکرات است. با این حال، شکست مذاکرات آتش‌بس در اوکراین و ادامه درگیری‌ها فضای مناسبی برای گفت‌وگوهای تسلیحاتی باقی نگذاشته است. مقام‌های روسیه به ویژه، از جمله سرگئی ریابکوف، به طور رسمی اعلام کردند که شرایط کنونی امکان از سرگیری کامل نیو استارت را نمی‌دهد. در نتیجه، به نظر می‌رسد در شرایط فعلی و با توجه به تحولات ژئوپولیتیکی، تحقق یک آتش‌بس سیاسی یا توافق کنترل تسلیحات در کوتاه مدت بسیار دشوار باشد.
گرایش به نوسازی و تقویت زرادخانه‌ها
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در دوران پس از نیو استارت، تلاش‌های همزمان آمریکا و روسیه برای نوسازی و تقویت تسلیحات هسته‌ای و سامانه‌های پرتاب است. گزارش ۲۰۲۵ موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI) نشان می‌دهد که هر دو کشور به طور فعال در حال به‌روزرسانی نیروهای هوایی، زمینی و دریایی خود هستند. وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۰۰ سلاح هسته‌ای مدرن دریافت کرد و پروژه دفاع موشکی «گلدن دوم» با هدف مقابله با تهدیدات هوایی از روسیه و چین در دستور کار قرار دارد. روسیه نیز برنامه‌های مشابهی را پیش برده است؛ از جمله برنامه آوانگارد با فناوری‌های ابرصوتی، توسعه موشک‌های کروز و زیردریایی‌های بدون سرنشین هسته‌ای، و کاهش آستانه استفاده از تسلیحات هسته‌ای در دکترین نظامی خود.
این نوسازی‌ها و توسعه فناوری‌های جدید، با توجه به توقف راستی‌آزمایی و مذاکرات کنترل تسلیحات، به نگرانی عمیق در مورد افزایش بی‌رویه و غیرقابل کنترل زرادخانه‌ها دامن زده است. پروژه‌هایی مانند «گلدن دوم» که از سوی روسیه به عنوان عاملی برای بی‌ثباتی خوانده شده‌اند، نشان‌دهنده شکاف عمیق میان دو طرف در رویکردهای امنیتی است.
پیچیدگی‌های ژئوپولیتیکی و استقرار تسلیحات در اروپا
در حوزه ژئوپولیتیک، تصمیم فرانسه برای گسترش چتر هسته‌ای خود به اروپا، استقرار سامانه دفاع موشکی ایجیس در لهستان توسط آمریکا و استقرار تسلیحات هسته‌ای روسیه در بلاروس، مناقشات را پیچیده‌تر کرده است. همچنین، برنامه استقرار موشک ابرصوتی اورشنیک در بلاروس که قادر به هدف‌گیری کل اروپا است، تهدیدی مستقیم برای ثبات منطقه‌ای محسوب می‌شود. اعلام پایان تعلیق یکجانبه معاهده INF توسط روسیه و استقرار زیردریایی‌های هسته‌ای آمریکایی به منظور فشار بر مسکو، تصویر کلی از یک مسابقه تسلیحاتی جدید را تداعی می‌کند.
این تحولات نه تنها باعث افزایش بی‌اعتمادی بین دو کشور شده، بلکه به دلیل عدم وجود مکانیزم‌های کارآمد برای راستی‌آزمایی و نظارت، باعث تشویق هر طرف به توسعه بیشتر زرادخانه‌های خود شده است. چنین وضعیتی می‌تواند به بازگشت دوران تلخ جنگ سرد با رقابت تسلیحاتی بی‌پایان و خطرناک منجر شود.
آینده مبهم کنترل تسلیحات و ضرورت گفت‌وگوهای جدید
با توجه به ادامه تنش‌ها، نبود کانال‌های ارتباطی مؤثر و احتمال انقضای نیو استارت بدون جایگزینی، چشم‌انداز کنترل تسلیحات بین آمریکا و روسیه در وضعیت وخیمی قرار دارد. افزایش احتمالی زرادخانه‌ها فراتر از محدودیت‌های معاهده، تغییرات سریع در توازن قدرت و اتخاذ مواضع تهاجمی‌تر می‌تواند خطرات جهانی را افزایش دهد.
برای پیشگیری از گسترش بحران و کاهش تهدیدات هسته‌ای، آغاز گفت‌وگوهای رسمی و ساختاری بین دو کشور ضروری است. ایجاد یک رژیم جامع کنترل تسلیحات که بتواند ناسازگاری‌های موجود را برطرف کند و بر شفافیت و راستی‌آزمایی تأکید داشته باشد، تنها راه تحقق صلح پایدار و ثبات جهانی است.
نظر شما