حسین سرگزی در حاشیه بازدید از طرح ساخت بادشکن غیر زنده تالاب بین المللی هامون، اظهار کرد: فرسایش بادی دارای سه مرحله برداشت، حمل و انباشت یا رسوب‌گذاری ذرات است که به ۲ شکل بروز می‌کند.
وی افزود: در حالت نخست ذرات درشت‌تر همچون ماسه‌های ریز و درشت از بستر رودخانه‌ها یا مراتع تخریب‌شده و خشک‌رودها جدا شده، حمل و در نقاطی رسوب می‌کنند.
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان ادامه داد: این فرایند عرصه‌های وسیعی را در برمی‌گیرد که امکان مداخله در مرحله برداشت وجود ندارد و معمولا در مرحله انباشت با روش‌هایی مانند ساخت بادشکن، مالچ‌پاشی یا بهره‌برداری صنعتی مورد کنترل قرار می‌گیرد.
وی بیان کرد: نوع دوم فرسایش مربوط به ذرات بسیار ریز است که پس از برداشت، حمل آن‌ها در آسمان انجام و رسوب آن‌ها در ریه انسان‌ها، اقیانوس‌ها یا مناطق دوردست اتفاق می‌افتد؛ خاستگاه این ذرات معمولا تالاب‌های خشکیده یا انتهای حوضه‌های آبریز است که در منطقه سیستان نیز فرسایش بادی و گردوغبار ناشی از این نوع فرسایش است که باید در مرحله برداشت با آن مقابله کرد.
کاهش سرعت باد بهترین گزینه است
سرگزی تصریح کرد: برای مقابله با این پدیده باید اقداماتی چون استفاده از خاکپوش‌هایی مثل مالچ پاشی، کاه‌گل، پخش آب، نهال‌کاری یا بوته‌کاری انجام شود و یا باید سرعت باد را کاهش داد که با توجه به کمبود منابع آبی و هزینه بالای اقدامات بیولوژیک، کاهش سرعت باد بهترین گزینه است.
به گفته وی؛ هر مانعی که در مسیر باد ایجاد می‌شود تا ۱۰ برابر ارتفاع خود در پشت مانع سرعت باد را کم کرده و از تأثیر مستقیم آن بر خاک جلوگیری می‌کند.
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان بیان کرد: ذرات ماسه‌ای در حرکت خود همچون سمباده عمل کرده و فرسایش بادی را تشدید می‌کنند، بنابراین کاهش سرعت باد ضرورت دارد.
وی خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۸۱ حدود ۳۵۰ کیلومتر بادشکن غیرزنده موسوم به «تنگ» در گویش محلی اجرا شد که نتایج مطلوبی داشت و در بالادست روستاها نیز ۹۰ کیلومتر احداث شد، اما اکنون با کاهش ورود آب به دشت سیستان و از بین رفتن پوشش گیاهی خودرو یا دست‌کاشت، استفاده صرف از گونه‌هایی مانند گز کارآمد نیست و باید از روشی تلفیقی بهره برد.
سرگزی گفت: در این روش بخشی از بادشکن با دیوار گلی و بخشی با سرشاخه گیاهی اجرا می‌شود و برای جلوگیری از تراکم و ایجاد جریان پیچان باد، در بدنه دیوار سوراخ‌هایی تعبیه و هر ۲۰ متر دیوار گلی، پنج متر سرشاخه افزوده شد تا کارایی افزایش یابد.
وی ادامه داد: این اقدام سه نتیجه مهم، حفظ خاک بادپناه، به دام افتادن ۸۰ درصد ذرات بادی که به صورت جهشی و خزشی تا ارتفاع ۹۰ سانتی‌متر حرکت می‌کنند (در حالی که ارتفاع دیوار ۱۲۰ سانتی‌متر است) و سوم بهره‌گیری از خاک بستر در ساخت دیوار که ضمن مقاوم‌سازی، امکان ذخیره رطوبت و رویش گیاه پس از بارندگی را فراهم می‌آورد، را داشته است.
ساخت بادشکن غیر زنده تجربه‌ای بین‌المللی
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان اضافه کرد: تجربه ساخت بادشکن‌های غیرزنده در کشورهایی چون عربستان، استرالیا، آمریکا و چین وجود دارد اما در این کشورها هدف اصلی، جلوگیری از حرکت ماسه‌ها بوده است.
وی افزود: استفاده از بادشکن برای جلوگیری از برداشت خاک برای نخستین بار در تالاب هامون انجام شده که یک ابتکار محسوب می‌شود.
سرگزی اظهار کرد: این پروژه علاوه بر کارایی محیط‌زیستی، اشتغال قابل توجهی برای جوامع محلی ایجاد کرده و برخلاف دیگر پروژه‌ها که عمدتا ماشین‌آلات و پیمانکاران فعال هستند، اجرای آن با مشارکت مردم محلی موجب انسجام اجتماعی و فرهنگ‌سازی نیز می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در مجموع ۱۱۰ هزار هکتار عرصه فرسایشی در بالادست مناطق مسکونی تالاب شناسایی شده که تاکنون تنها هفت کیلومتر بادشکن غیرزنده اجرا شده و ۲۰ هکتار را پوشش داده است که رقمی بسیار ناچیز در برابر این وسعت است.
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان تاکید کرد: بخشی از این اراضی که سابقه رویش گیاهی دارند در صورت تأمین آب می‌توانند احیا شوند، برخی نقاط را می‌توان با مالچ سنگ‌ریزه‌ای یا شن‌ریزی محافظت و در مسیر تپه‌های ماسه‌ای نیز می‌توان اقدامات خاک‌پوشی اجرا کرد.
وی ادامه داد: در بخش‌هایی نیز ساخت کانال و دیوارهای گلی ضرورت دارد تا از ورود ذرات بادی به مناطق مسکونی و تأسیسات اقتصادی جلوگیری شود، چراکه هزینه لایروبی و خاک‌برداری به‌مراتب بیشتر از هزینه پیشگیری است.
تجربه‌ای بومی با هزینه یک‌دهم طرح‌های مشابه
سرگزی با اشاره به هزینه اجرای پروژه گفت: این طرح پایلوت با اعتباری کمتر از سه میلیارد تومان اجرا شده و هزینه هر کیلومتر آن ۴۰۰ میلیون تومان برآورد شده است که البته به دلیل شرایط خاص منطقه و هزینه‌های بالای نگهداری ماشین‌آلات و کارگران، معمولا هزینه‌های پیمانکاران بیشتر است، اما نسبت به دیگر پروژه‌ها این طرح تنها حدود ۱۰ درصد هزینه دارد و یکی از بهترین روش‌های کنترل فرسایش بادی است.
وی افزود: یکی از مشکلات جدی در روند اجرای طرح، نظام بودجه‌ریزی کشور است؛ به‌گونه‌ای که تخصیص اعتبار با تأخیر انجام می‌شود.
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان تصریح کرد: پیمانکاران بومی که ما بر استفاده از آنان تأکید داریم توان مالی کافی برای پیشبرد پروژه بدون دریافت به‌موقع مطالبات را ندارند و اگر تخصیص اعتبار به‌موقع، به‌ویژه در فصل پاییز و زمستان که وزش باد کمتر است انجام شود سرعت کار بیشتر و هزینه‌ها نیز به‌مراتب کمتر خواهد شد.
گفتنی است، دریاچه بین‌المللی هامون ۵۷۰ هزار هکتار مساحت دارد و از سه بخش «هامون پوزک» در شمال شرقی، «هامون صابری» در شمال و «هامون هیرمند» در غرب و جنوب غربی سیستان تشکیل شده و ظرفیت آبگیری آن ۶ میلیارد مترمکعب است.
۱۸.۳ میلیون هکتار از کل وسعت استان سیستان و بلوچستان را عرصه‌های منابع طبیعی، ۱.۴ میلیون هکتار را جنگل، ۱۰.۸ میلیون هکتار را مرتع و ۴.۶ میلیون هکتار را بیابان تشکیل داده است.
نظر شما