در سالروز ازدواج پیامبر اکرم(ص) و حضرت خدیجه(س) به سراغ حدیثی نورانی از امام رضا(ع) نقل شده در جلد ۷۵ بحارالانوار می‌رویم که فرمودند: «مِنَ السُّنَّةِ إِطْعامُ الطَّعامِ عِنْدَ التَّزْویجِ»؛ اطعام و میهمانی کردن برای ازدواج از سنت است. این حدیث نورانی، فراخوانی است برای احیای سنت اطعام در ازدواج، نه به عنوان یک رسم تشریفاتی، بلکه به مثابه تجلی همدلی، سخاوت و مسئولیت اجتماعی.
در گفت‌وگوی پیش رو با دکتر مجتبی انصاری مقدم، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث و استاد دانشگاه، ضمن واکاوی ابعاد اخلاقی و اجتماعی این سنت الهی و بررسی چالش‌های پیش روی احیای آن در جامعه امروز، به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چگونه می‌توان با تأسی به سیره پیامبر(ص) و رهنمودهای امام رضا(ع)، سفره‌های همدلی را در آغاز زندگی مشترک گستراند و بنیان‌های یک جامعه اسلامی را مستحکم‌تر کرد.
چرا امام رضا(ع)، این سرچشمه کرامت و مهربانی، اطعام هنگام ازدواج را «سنت» می‌شمارند؟
امام رضا(ع) اطعام در ازدواج را «سنت» معرفی کرده‌اند، زیرا این عمل برخاسته از سیره رسول خدا(ص) است. پیامبر اکرم(ص) در ازدواج حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) نیز اطعام عمومی برپا کردند تا شادی ازدواج با تقسیم نعمت همراه باشد. از منظر اسلامی، اطعام تنها یک تشریفات نیست، بلکه یک عمل عبادی ـ اجتماعی است که به همبستگی اجتماعی، گسترش محبت و تقویت روح تعاون می‌انجامد. خانواده‌ای که آغاز زندگی خویش را با خدمت به مردم همراه کند، بنیان اخلاقی مستحکم‌تری خواهد داشت. خداوند نیز در قرآن به فضیلت اطعام اشاره کرده است: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا» (انسان: ۸). این آیه نشان می‌دهد اطعام، ارزش ایمانی و اخلاقی والایی دارد که امام رضا(ع) آن را در سنت ازدواج تجلی داده‌اند.
آیا بی‌توجهی به سنت اطعام در آغاز زندگی مشترک، گسستی در پیوندهای عاطفی و اجتماعی جامعه اسلامی محسوب نمی‌شود؟
کاهش اهتمام به اطعام در مراسم ازدواج را می‌توان انعکاسی از تغییر ارزش‌های اجتماعی دانست؛ زیرا فرهنگ اسلامی بر میهمانی و اطعام به عنوان جلوه‌ای از کرامت انسانی تأکید دارد. عواملی مانند مادی‌گرایی، تجمل‌پرستی، فشارهای اقتصادی یا غفلت از سنت‌های اصیل سبب شده اصل اطعام کمرنگ شده و به جای آن، هزینه‌های بی‌ثمر برای ظواهر مصرف شود. قرآن کریم می‌فرماید: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا» (اسرا: ۲۶). این آیه بیانگر آن است در خرج‌کردن باید توجه به اطعام و کمک به دیگران داشت، نه اسراف و تبذیر. بنابراین سنت اطعام اگر با سادگی و عقلانیت همراه شود، هم اصالت سنت حفظ شده و هم از تغییر ارزش‌ها جلوگیری می‌شود.
سنت اطعام در ازدواج چگونه می‌تواند به تقویت ارزش‌های اخلاقی و معنوی در میان زوج‌های جوان و جامعه اسلامی کمک کند؟
اطعام در آغاز زندگی مشترک تأثیر عمیق روانی و تربیتی دارد. زوجین با تقسیم شادی خود، از فردگرایی فاصله گرفته و نوع‌دوستی و مسئولیت اجتماعی را درونی می‌کنند. برای جامعه نیز اطعام، پیام همدلی و مساوات دارد و شکاف طبقاتی را کاهش می‌دهد. قرآن کریم اطعام را از نشانه‌های ایمان و نیکوکاری دانسته است: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» (آل‌عمران: ۹۲). وقتی زوجین در ابتدای زندگی، بخشی از دارایی محبوب خود را در راه اطعام خرج می‌کنند، نه تنها به رشد اخلاقی خویش کمک می‌کنند، بلکه الگویی تربیتی برای دیگران در جامعه می‌شوند و زمینه تحکیم پیوندهای اجتماعی را فراهم می‌آورند.
با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، چگونه می‌توان سنت اطعام در ازدواج را به گونه‌ای احیا کرد که هم موجب ترویج ارزش‌های دینی شود و هم به خانواده‌ها فشار مالی وارد نکند؟
احیای سنت اطعام در عصر حاضر، نیازمند راهکارهای خلاقانه و متناسب با شرایط زندگی مدرن است. به جای تجمل‌گرایی و هزینه‌های گزاف، می‌توان به اطعام ساده بسنده کرد یا بخشی از هزینه مراسم را برای اطعام نیازمندان صرف کرد. همچنین استفاده از ظرفیت خیریه‌ها، برگزاری سفره‌های جمعی ساده یا حتی روش‌های نوین مانند ارسال غذای بسته‌بندی‌شده برای دوستان و محرومان، راهی برای احیای این سنت است. قرآن کریم به اطعام به عنوان یک وظیفه الهی اشاره کرده است: «فَکُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ»(بلد: ۱۶-۱۳). این آیه نشان می‌دهد اطعام در شرایط سخت، جایگاه والایی دارد و می‌تواند در عصر حاضر نیز با شیوه‌های ساده و ابتکاری زنده شود.
با توجه به آموزه‌های دینی، رهبران دینی و خانواده‌ها چه مسئولیتی در قبال ترویج سنت اطعام و کمک به نیازمندان در جامعه دارند؟
رهبران دینی و خانواده‌ها مسئولیت سنگینی در احیای سنت اطعام دارند. اگر رهبران دینی با تبیین آثار اخروی و اجتماعی اطعام و خانواده‌ها با عمل به این سنت در مراسم خویش، الگوسازی کنند، می‌توان جامعه را از تجملات غیرضروری به سوی ارزش‌های اصیل سوق داد. قرآن کریم بر اهمیت اطاعت از سنت پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) تأکید دارد: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا»(حشر: ۷). بنابراین، وقتی امام رضا(ع) اطعام را سنت دانسته‌اند، رهبران دینی و خانواده‌ها باید آن را محور تبلیغ و عمل قرار دهند. آگاهی‌بخشی درباره ثواب اخروی اطعام و تأثیر اجتماعی آن، انگیزه مردم را برای جایگزین کردن اطعام به جای تجملات بی‌ثمر افزایش خواهد داد.
چگونه می‌توان سنت اطعام را در ازدواج به‌گونه‌ای اجرا کرد که هم موجب ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی شود و هم از ایجاد فشار مالی بر خانواده‌های کم‌درآمد جلوگیری کند؟
سنت اطعام در ازدواج برخلاف تجمل‌گرایی، بر سادگی و روح بخشش استوار است و هرگز به معنای تحمیل هزینه‌های سنگین یا برپایی مراسم پرزرق‌وبرق نیست. تفاوت اساسی آن با تجمل‌گرایی در نیت و شیوه اجراست: اطعام سنتی اسلامی، با هدف تقسیم نعمت، رفع نیاز نیازمندان و ایجاد محبت اجتماعی توصیه شده است، در حالی که تجمل‌گرایی به نمایش ثروت و رقابت ظاهری می‌انجامد و گاه موجب فشار مالی بر خانواده‌ها و جوانان کم‌بضاعت می‌شود. در حقیقت، اگر اطعام با معیارهای اصیل اسلامی انجام گیرد، نه تنها بار اضافی ایجاد نمی‌کند، بلکه می‌تواند به کاهش فقر و افزایش همبستگی اجتماعی کمک کند؛ زیرا هر کس به اندازه توان خود مشارکت می‌کند. قرآن کریم نیز تأکید می‌کند: «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره: ۲۸۶). بر همین اساس، سنت اطعام هیچ‌گاه به معنای تکلیف فراتر از توان مالی نیست، بلکه می‌تواند در ساده‌ترین شکل، حتی با اطعام اندک محقق شده و موجب برکت و معنویت در زندگی مشترک شود.
نظر شما