صدایی آشنا که از کودکی همراهمان بوده و تا بزرگسالی، هر بار که از نقاره‌خانه باشکوه حرم مطهر شنیده‌ایم، شیرینی حال و هوایمان را دوچندان کرده است. نقاره‌خانه، در دل صحن پرشکوه انقلاب، جایی است که علاوه بر نوای ماندگار نقاره، تاریخ، فرهنگ و ایمان مردم مشهد را در خود جای داده است. این مکان که قرن‌هاست با نغمه‌های صبحگاهی و شامگاهی‌اش روز زائران را آغاز و پایان می‌بخشد، چیزی فراتر از یک بنای تاریخی است. نقاره‌خانه، رسانه‌ای صوتی در گذشته و نمادی از پیوند سنت و معنویت در امروز است. صدای نقاره‌ها بشارت تولد و آغاز سال نو را در گوش زائران زمزمه می‌کند.
آیین نقاره‌زنی در حرم مطهر امام رضا(ع) پیشینه‌ای چند صد ساله دارد. از قرن دهم هجری قمری، این سنت از دربارهای سلطنتی به فضای مذهبی حرم مطهر منتقل شد و به‌تدریج رنگ و بوی دینی گرفت. در دوره تیموریان، نشانه‌هایی از اجرای این آیین در حرم مطهر دیده می‌شود، اما ساختار منسجم آن به دوره صفوی بازمی‌گردد. نقاره‌زنی در آن زمان علاوه بر اعلام اذان، به عنوان بخشی از موسیقی مذهبی و آیینی اجرا می‌شد. این سنت با گذر زمان، به یکی از جلوه‌های فرهنگی و مذهبی شهر مشهد بدل شد. آیینی که در شادی و مناسبت‌های خاص و در طلوع و غروب، صدای خود را به گوش دل‌ها می‌رساند.
زیبایی‌شناسی در خدمت معنویت
ساختمان نقاره‌خانه در ضلع شرقی صحن انقلاب اسلامی واقع شده و دارای سه طبقه است. طبقه همکف محل حضور نقاره‌نوازان، طبقه اول گرمخانه‌ای برای نگهداری طبل‌ها و کرناها و طبقه دوم محل اجرای نقاره‌زنی است. این ساختار، با وجود سادگی، کارکردی دقیق و منظم دارد. هر طبقه با هدفی خاص طراحی شده و مسیرهای دسترسی به‌گونه‌ای تنظیم شده‌اند که اجرای آیین با کمترین اختلال انجام شود. با وجود گسترش فیزیکی حرم مطهر در سال‌های اخیر، نقاره‌خانه همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و به عنوان یکی از نمادهای اصیل حرم مطهر شناخته می‌شود.
در تیر ۱۴۰۴، همزمان با آغاز ماه محرم، عملیات بهسازی فضای داخلی نقاره‌خانه آغاز شد. این پروژه با حمایت یکی از خیران رضوی و تلاش خادمان سازمان عمران و نگهداری، در مدت دو ماه اجرا شد. هدف از این طرح، بازگرداندن زیبایی، ایمنی و نظم به فضایی بود که سال‌ها از مرمت دور مانده بود. نقاره‌خانه به عنوان مکانی آیینی و تاریخی، نیازمند توجهی ویژه بود تا بتواند همچنان نقش خود را در فضای معنوی حرم مطهر ایفا کند.
نقاره‌خانه با آنکه فضایی کوچک در دل حرم مطهر است، اما نقشی بزرگ در شکل‌گیری تجربه زیارت دارد. در پروژه بهسازی، توجه ویژه‌ای به زیبایی بصری این مکان شد. دیوارهای سیمانی با گچ‌کاری‌های هنرمندانه پوشانده شدند و مقرنس‌های گچ‌بری در سقف، روحی تازه به فضا بخشیدند. چارک‌های معرق اطراف پنجره‌ها ترمیم و رنگ‌آمیزی دیوارها، درها و پنجره‌ها با دقت و هماهنگی انجام شد. چارچوب‌های فلزی تازه برای پنجره‌ها، علاوه بر استحکام، جلوه‌ای هماهنگ و چشمنواز ایجاد کرد. در جریان بهسازی، کف سیمانی طبقه فوقانی با سرامیک‌های جدید جایگزین و ورودی طبقه همکف نیز با سرامیک‌های ۹۰ در ۹۰ سانتیمتر نوسازی شد. مسیر راه‌پله با دیوارچینی از ورودی اصلی تفکیک شده و پله‌ها اصلاح شدند تا دسترسی‌ها ایمن‌تر و روان‌تر شود. این تغییرات، نه تنها به زیبایی فضا افزود، بلکه کاربری آن را نیز بهبود بخشید.
بازگشت به شکوه اصیل
نقاره‌خانه، محل نگهداری ابزارهایی است که صدای ایمان را در فضای حرم مطهر طنین‌انداز می‌کنند. در طرح بهسازی، ساماندهی تجهیزات با دقت انجام شد. در طبقه گرمخانه، کمد و قفسه‌هایی برای نگهداری طبل‌ها و کرناها نصب شد تا هر ابزار جای مشخصی داشته باشد. مبلمان تازه‌ای در نشیمن همکف قرار گرفت تا نقاره‌نوازان در زمان انتظار، فضایی مناسب برای استراحت داشته باشند. فضای آبدارخانه نیز اصلاح شد تا کاربری فضاها به بهترین شکل ممکن انجام شود. این نظم، اجرای آیین را روان‌تر و با کیفیت‌تر کرده است.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های پروژه، ارتقای سطح ایمنی نقاره‌خانه بود. اجرای سقف کاذب در طبقات، ساماندهی کابل‌های برق با سینی کابل و داکت و راه‌اندازی سیستم اعلان حریق در دو طبقه، از جمله اقدامات مهمی بودند که ایمنی فضا را به شکل چشمگیری افزایش دادند. اصلاح مسیر پله‌ها و تفکیک ورودی‌ها نیز به روان‌تر شدن دسترسی‌ها کمک کرد.
اکنون پس از پایان عملیات بهسازی، نقاره‌خانه حرم مطهر امام رضا(ع) در سیمایی نو و درخور بارگاه رضوی، آماده اجرای آیین‌های روزانه است. صدای طبل و کرنا، در فضایی ساماندهی‌شده، ایمن و منظم، بار دیگر دل‌ها را آرام می‌کند و بر شکوه زیارت می‌افزاید. این مکان با حفظ اصالت تاریخی و فرهنگی خود توانسته با نوسازی هوشمندانه، نقش خود را در فضای معنوی حرم مطهر تقویت کند. نقاره‌خانه همچنان قلب تپنده آیین‌های مذهبی باقی مانده است؛ جایی که سنت، هنر و ایمان در هم می‌آمیزند.
نظر شما