در مقابل، همکاری هدفمند با آژانس می‌تواند از صدور قطعنامه‌های ضدایرانی جلوگیری کرده و فضای مثبتی پیرامون پرونده‌سازی هسته‌ای علیه ایران ایجاد کند.
نکته مهم در این مسیر، تفکیک میان عملکرد فردی مدیرکل آژانس و چند نفر از بازرسان متهم به جاسوسی و ساختار نهادی آن است. نقد به مواضع شخصی آقای گروسی و عملکرد بعضی از بازرسان نباید به تضعیف کلیت نهاد آژانس منجر شود. چنین تمایزی، از تصمیم‌های احساسی و پرهزینه در سیاست خارجی جلوگیری کرده و امکان بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های بین‌المللی را فراهم می‌کند.
هر گونه حرکت به سوی خروج از ان‌پی‌تی یا اتخاذ سیاست ابهام هسته‌ای، نه تنها موجب انزوای بین‌المللی خواهد شد، بلکه حمایت کشورهایی چون چین و روسیه را نیز با چالش مواجه می‌کند.
چالش‌های داخلی، بازیگران منطقه‌ای و آینده تعامل هسته‌ای
در کنار ضرورت‌های بین‌المللی تعامل با آژانس، چالش‌های داخلی نیز نقش مهمی در تعیین مسیر سیاست هسته‌ای ایران ایفا می‌کنند. بخشی از جریان‌های سیاسی داخلی با تکیه بر بی‌اعتمادی تاریخی به نهادهای بین‌المللی، هر گونه همکاری با آژانس را نوعی عقب‌نشینی تلقی می‌کنند. این نگاه، اگرچه ریشه در تجربه‌های تلخ گذشته دارد، اما در شرایط کنونی می‌تواند مانع بهره‌برداری از فرصت‌های دیپلماتیک شود.
بمب هسته‌ای برای هیچ کشوری حاشیه امن ایجاد نمی‌کند
در دسته‌بندی مخالفان توافق با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای چند گروه مشخص را می‌توان نام برد؛ گروهی هستند که اصولاً معتقدند باید از ان‌پی‌تی خارج شویم و به سمت تولید سلاح هسته‌ای برویم و همه عواقب آن را بپذیریم؛ آنان ادعا می‌کنند این سیاست می‌تواند برای ما امنیت ایجاد کند. من با این دیدگاه مخالفم، زیرا معتقدم بمب هسته‌ای برای هیچ کشوری حاشیه امن ایجاد نمی‌کند. حتی خود اسرائیل که سلاح هسته‌ای دارد، در معرض حملات موشکی ایران قرار می‌گیرد. تجربه اختلافات هند و پاکستان نیز نشان می‌دهد نظریه بازدارندگی هسته‌ای تنها در سطح جلوگیری از استفاده متقابل از سلاح هسته‌ای میان دو قدرت هم‌سویه کارایی دارد؛ یعنی وقتی هر دو طرف سلاح هسته‌ای دارند، این سلاح تا حدی بازدارندگی ایجاد می‌کند، اما وقتی طرفی سلاح هسته‌ای دارد و طرف دیگر ندارد، آن بازدارندگی وجود نخواهد داشت و در جنگ‌های متعارف کارایی ندارد.
خاورمیانه عاری از سلاح‌های هسته‌ای نقطه تفاهم ایران و مصر
ایران و مصر یک ایده مشترک مبنی بر «خاورمیانه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای» دارند. با اینکه هر دو اختلافاتی در سایر موضوعات داشته‌اند اما درباره این موضوع کاملاً اشتراک نظر داشتند یعنی ایران معتقد بود باید همه کشورهای خاورمیانه پیمانی امضا کنند که سلاح هسته‌ای در خاورمیانه وجود نداشته باشد. اکنون شاید میانجی‌گری مصر، بین ایران و آژانس به این دلیل باشد که مصری‌ها به دنبال کسب اعتبار هستند. ایران و آژانس در حالت عادی نیاز به عامل میانجیگر ندارند. اینکه گروسی ابراز امیدواری کرده با از سرگیری بازرسی‌ها از سایت‌های اتمی ایران، امکان حملات نظامی به ایران هم از بین برود، جای سؤال دارد. در واقع در نظام بین‌الملل که بر اساس قدرت شکل گرفته است هیچ تضمینی در این زمینه وجود ندارد؛ چرا که حتی اگر آمریکایی‌ها هم چنین وعده‌ای بدهند، باز هم ممکن است اسرائیلی‌ها، در عمل، رفتار دیگری نشان دهند.
سیاست ابهام هسته‌ای؛ راهی پرابهام
برخی پیشنهاد می‌کنند ایران به جای تعامل شفاف، به سیاست ابهام هسته‌ای روی آورد؛ روشی که برخی کشورها برای ایجاد بازدارندگی به کار گرفته‌اند. اما در مورد ایران، چنین رویکردی نه تنها با تعهدات بین‌المللی در تضاد است، بلکه می‌تواند به انزوای سیاسی و اقتصادی بیشتر ایران منجر شود. در جهانی که شفافیت و اعتمادسازی پیش‌شرط تعاملات بین‌المللی است، سیاست ابهام نه تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است هزینه‌های جدیدی برای کشور به همراه داشته باشد.
نقش بازیگران منطقه‌ای و جهانی
در این میان، نقش بازیگران منطقه‌ای مانند اسرائیل و کشورهای عربی و قدرت‌های جهانی چون آمریکا، چین و روسیه در شکل‌دهی به فضای پیرامون پرونده هسته‌ای ایران بسیار مهم است. اسرائیل همواره تلاش کرده با فشار بر آژانس و تحریک افکار عمومی، ایران را به‌عنوان تهدیدی هسته‌ای معرفی کند. در مقابل، چین و روسیه اگرچه در ظاهر از ایران حمایت می‌کنند، اما حمایت آن‌ها مشروط به پایبندی ایران به تعهدات بین‌المللی است. بنابراین حفظ تعامل با آژانس، نه تنها برای خنثی‌سازی تبلیغات منفی، بلکه برای حفظ حمایت شریکان راهبردی نیز حیاتی است.
آینده تعامل؛ از تقابل به گفت‌وگو
در نهایت، مسیر تعامل با آژانس می‌تواند بستری برای بازگشت به مذاکرات گسترده‌تر و احیای توافق‌های بین‌المللی باشد. هر چند فضای بی‌اعتمادی همچنان وجود دارد، اما دیپلماسی فعال و واقع‌گرایانه می‌تواند راهی برای خروج از بن‌بست‌های سیاسی و اقتصادی باشد. ایران با حفظ اصول و منافع ملی می‌تواند از ظرفیت‌های نهادهای بین‌المللی برای تثبیت جایگاه خود در نظام جهانی بهره‌برداری کند.
نظر شما