جذام، بیماری‌ای که نه فقط جسم، بلکه روح و کرامت افراد را به چالش می‌کشید، برای سال‌ها خاطره‌ای تلخ از تبعیض و طرد اجتماعی به جا گذاشته بود. در روزگاری که علم پزشکی از درمان این بیماری عاجز بود، جذامیان به اجبار در مناطق دورافتاده، به عنوان یک ضرورت اجتماعی برای دور نگه‌داشتن مبتلایان از افراد سالم اسکان می‌یافتند. اما در شهری که نامش با مهر امام رضا(ع) گره خورده، روا نبود که رنج و درد جذامیان ادامه پیدا کند. مشهد که قرن‌ها محل رجوع زائران بوده، نمی‌توانست دربرابر این افراد بی‌تفاوت بماند. اینجا در کنار بارگاه امامی که پناه درماندگان است، داستان زندگی جذامیان رنگ دیگری به خود می‌گیرد؛ روایتی از تلاش برای حفظ کرامت، ساختن آینده‌ای بهتر و درمان جسم و روح.
جذام‌خانه محراب‌خان؛ نخستین تلاش رسمی برای ساماندهی زندگی جذامیان
نخستین تلاش‌های رسمی برای حمایت از جذامیان در مشهد به دوران قاجار بازمی‌گردد. در آن زمان، جذام به‌عنوان یک بیماری لاعلاج شناخته می‌شد و مبتلایان آن با درد جسمانی و با رنج طردشدگی اجتماعی مواجه بودند و برای سال‌ها، ناگزیر بودند در مناطق دورافتاده و بدون امکانات مناسب زندگی کنند. در همین دوران بود که جذام‌خانه محراب‌خان در مشهد تأسیس شد. این مکان که در ابتدا صرفاً محل نگهداری جذامیان بود؛ بیش از آنکه مرکزی برای درمان باشد، پناهگاهی بود که آن‌ها را از نگاه‌های سرد و دوری‌جویانه اجتماع حفظ می‌کرد. جذامیان در این مکان در انزوا زندگی می‌کردند، با کمترین امکانات، در شرایطی که تنها هدف، زنده‌ماندن بود. اما این جذام‌خانه نقطه شروعی برای تحول بود، نخستین جرقه‌ای که مسئله جذامیان را به موضوعی عمومی‌تر بدل کرد.
ورود آستان قدس رضوی، گسترش امکانات برای جذامیان
با گذر زمان، این مکان تحت مدیریت آستان قدس رضوی قرار گرفت و در دوران محمدولی‌خان اسدی (۱۳۱۴-۱۳۰۵ هجری شمسی) نیابت تولیت وقت آستان قدس رضوی، تغییرات چشمگیری در آن ایجاد شد. اسدی که نگاهی انسانی‌تر و جامع‌تر به وضعیت مبتلایان به این بیماری داشت، تصمیم گرفت امکانات این مجموعه را توسعه دهد تا آن‌ها فقط در یک سرپناه زندگی نکنند و بتوانند از حداقل شرایط درمانی و رفاهی بهره‌مند شوند. به همین منظور، وی دستور داد جذام‌خانه محراب‌خان به درمانگاه و آشپزخانه مجهز شود. این تغییرات، نخستین تلاش جدی برای بهبود کیفیت زندگی جذامیان بود. دیگر این مکان پس از این تغییرات، مرکزی شده بود که در آن حداقل مراقبت‌های درمانی ارائه می‌شد. در سال ۱۳۳۵ شمسی، این جذام‌خانه به بهداری استان خراسان واگذار شد. در این زمان، رسیدگی به جذامیان از قالب یک مسئولیت محلی خارج شد و به عنوان بخشی از سیاست‌های بهداشتی استان قرار گرفت. اما این واگذاری پایان حضور آستان قدس رضوی در این حوزه نبود. چند سال بعد، این مجموعه بار دیگر تحت نظارت آستان قرار گرفت تا ضمن حفظ امکانات درمانی، خدمات گسترده‌تری برای بیماران جذامی ارائه شود.
تغییرات اجتماعی و استمرار حمایت آستان قدس
با گذشت دهه‌ها، نگرش جامعه به جذام تغییر کرد. پیشرفت‌های علمی، بیماری را از فهرست بیماری‌های لاعلاج خارج کرد، اما آثار اجتماعی آن همچنان باقی بود. جذامیان همچنان از تبعیض‌های اجتماعی و محدودیت‌های فراوانی رنج می‌بردند. مشهد که مرکز ثقل درمانی و زیارتی کشور محسوب می‌شد، باید مسئولیت بیشتری در قبال این افراد بر عهده می‌گرفت. آستان قدس رضوی که نقش فعالی در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی دارد، با درک این مسئله، نگاه جامع‌تری به وضعیت جذامیان پیدا کرد. دیگر صرفاً خدمات درمانی کافی نبود و بیماران نیازمند حمایت اجتماعی، سرپناه مناسب و امکان ادغام در جامعه بودند. این نگرش، پایه‌گذار سیاست‌های جدید آستان قدس رضوی در قبال جذامیان بود و پروژه‌های تازه‌ای در راستای ارتقای سطح زندگی آنان طراحی شد.
امام رضا(ع)، مأمنی برای درماندگان
در جای‌جای تاریخ اسلام، حمایت از بیماران و نیازمندان یکی از اصول اساسی بوده است. امام رضا(ع) که همیشه پناهگاه دل‌های شکسته بوده، امروز نیز نامش با این طرح گره خورده است. در میان دعاهای شبانه جذامیانی که سال‌ها در انزوا زیسته‌اند، امروز امید تازه‌ای جوانه زده است. امیدی که نشان می‌دهد خدمت به محرومان، یک وظیفه انسانی و یک میراث دینی است که باید حفظ شود. عصر روز پنجشنبه، ۱۱اردیبهشت، در آیین کلنگ‌زنی پروژه‌ای که قرار است صفحه‌ای تازه در زندگی جذامیان مشهد بگشاید، مسئولان حضور داشتند. در میان خاک و سنگ‌هایی که قرار است زیرساخت خانه‌های جدید این بیماران باشد، صدای مسئولان و نگاهی که آینده‌ای روشن را نوید می‌دهد، همه و همه گواه بر آغاز فصلی تازه است. در این میان، مصطفی فیضی، قائم‌مقام تولیت آستان قدس رضوی، سخنانش گزارش رسمی یک پروژه عمرانی و دغدغه‌ای اجتماعی و انسانی محسوب می‌شد. او گفت: «سال‌هاست خانواده‌های عزیز جذامیان در شرایطی نامطلوب و خارج از شأن انسانی زندگی می‌کنند و در شهری که به نام حضرت رضا(ع) مزین است، روا نیست رنج و درد این عزیزان تداوم پیدا کند».
پروژه‌ای برای زندگی
پروژه ساخت ۳۲ واحد مسکونی در ۶ طبقه در خیابان المهدی(عج) مشهد که با همکاری آستان قدس رضوی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و شهرداری اجرا شده، یکی از مهم‌ترین اقدامات این نهاد در مسیر بهبود وضعیت جذامیان است. با اعتبار ۷۰۰ میلیارد ریالی، این طرح در دو سال به بهره‌برداری خواهد رسید. حالا این خانه‌ها و این واحدها، امیدی تازه برای خانواده‌هایی هستند که سال‌ها درگیر درد و محرومیت بوده‌اند. فیضی در ادامه سخنانش افزود: «ما متعهد هستیم در کوتاه‌ترین زمان ممکن، این واحدهای مسکونی را آماده کنیم تا خانواده‌ها با آرامش، کرامت و سلامت در این واحدها ساکن شوند». تأکید بر «آرامش، کرامت و سلامت» نشان می‌دهد هدف از این پروژه، اسکان دادن جذامیان در واحدهای جدید و ایجاد بستری برای زندگی‌ای عزتمند و بدون اضطراب است. جذامیان سال‌ها با چالش‌های فراوان روبه‌رو بوده‌اند؛ علاوه بر بیماری، نگاه‌های اجتماعی، محرومیت‌های اقتصادی و نداشتن دسترسی به امکانات رفاهی نیز آنان را در دایره‌ای از سختی قرار داده است. این خانه‌ها قرار است سرپناهی برای زندگی و فرصتی برای بازگشت به جامعه، ادغام در اجتماع و احساس امنیت و پذیرش باشند.
نظر شما