آیا می‌دانید فرصت، همزاد لحظه‌های ناپیدای عمر است؟ همان‌ها که گاه چون قطره‌های باران بر پنجره‌های زندگی می‌چکند و اگر جام آمادگی را فراز نکنی، بی‌صدا به خاک می‌خزند. در این میان، ماه شعبان، کاروانسرایی است میان کویرِ غفلت و بهشتِ رمضان؛ کارگاهی که در آن باید توشه‌های حال را برای ضیافت آینده بست. امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه فریاد می‌زند فرصت‌ها چون ابر بهاری‌اند؛ زودگذر، بی‌وفا و ناشکیبا. اینک در آستانه میهمانی خدا، با کاروان نیمه‌تمام شعبان، نیازمند توشه‌ای از آگاهی و عمل هستیم.
در گفت‌وگو با آیت‌الله سیدابوالفضل طباطبایی اشکذری، استاد برجسته نهج‌البلاغه پژوه، از ژرفای کلام مولا علی(ع) گذر کردیم تا رمز کمینگاه‌های الهی را در گذرگاه شعبان بیابیم. با ما همراه باشید.
راهی به سوی تعالی انسان در پرتو اراده خداوند
آیت‌الله طباطبایی اشکذری با بیان اینکه زندگی انسان مملو از فرصت‌هایی است که برخی شناخته‌شده و برخی ناشناخته‌اند، توضیح می‌دهد: این فرصت‌ها از اراده خداوند نشأت می‌گیرد و مطابق با ظرفیت‌هایی است که خداوند در وجود انسان قرار داده است. انسان به‌عنوان موجودی عاقل، مختار و قدرتمند آفریده شده تا بتواند از این ظرفیت‌ها استفاده کند و روزهای آینده خود را بهتر از گذشته و حال بسازد. یکی از مصادیق مهم استفاده از این ظرفیت‌ها، بهره‌گیری از فرصت‌هاست. پیامبر اکرم(ص) در این زمینه فرمودند: «إِنَّ رَبَّکُمْ فِی مَقَامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٌ، أَلا فَتَحَرَّضُوا لَهَا» همانا پروردگار شما در روزگارتان نسیم‌هایی از رحمت می‌فرستد؛ پس خود را در معرض آن‌ها قرار دهید. این نسیم‌های سعادت، نفحات الهی هستند که در زندگی انسان می‌وزند. اما بهره‌مند شدن از آن‌ها نیازمند قرار گرفتن در میدان عمل است. اگر در اتاق بنشینیم و خود را محصور کنیم، از این نسیم‌ها بهره‌ای نخواهیم برد، بلکه باید به فضای باز برویم، در معرض این نفحات الهی قرار بگیریم و از آن‌ها استفاده کنیم. در برخی روایات نیز آمده است «فَطِرْصِدُوا لَهَا» برای این نسیم‌ها کمین کنید. این نسیم‌ها و نفحات الهی، از ویژگی‌های زندگی انسان هستند که در روایات بسیار بر آن تأکید شده است.
وی یادآور می‌شود: امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در نهج‌البلاغه بارها بر استفاده از فرصت‌ها تأکید فرموده‌اند. در حکمت ۲۱ می‌خوانیم: «وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ» یعنی فرصت‌ها همچون ابر در گذرند؛ پس فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید. این فرصت‌ها، ظرفیت‌هایی هستند که زمینه رشد و تعالی انسان را فراهم می‌کنند. اما متأسفانه انسان گاهی در پی گرفتن این فرصت‌ها عجله نمی‌کند و در نتیجه از آن‌ها استفاده به‌موقع نمی‌کند. امام علی(ع) در ادامه تأکید می‌کنند فرصت‌های خوب و مناسب را باید بدست آورد و از دست نداد، چرا که این فرصت‌ها زمینه‌ساز رشد و پیشرفت انسان هستند. ایشان در جای دیگری از نهج‌البلاغه هشدار می‌دهند غفلت از فرصت‌ها، یکی از بزرگ‌ترین خطاهای انسان است.
درس‌های امیرالمؤمنین(ع) برای بهره‌گیری از نعمت‌ها
این نهج‌البلاغه‌پژوه برجسته به حکمت دیگری از نهج‌البلاغه اشاره و تشریح می‌کند: امیرالمؤمنین علی(ع) در جای‌جای نهج‌البلاغه بر اهمیت استفاده به‌موقع از فرصت‌ها تأکید کرده‌اند و همواره درباره از دست دادن این فرصت‌ها هشدار داده‌اند. ایشان در حکمت ۲۷۷ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «کُلُّ مُعَاجَلٍ یَسْأَلُ الْإِنْظَارَ، وَ کُلُّ مُؤَجَّلٍ یَتَعَلَّلُ بِالتَّسْوِیفِ»؛ هر کس که مرگش نزدیک باشد، درخواست مهلت می‌کند و هر کس که مهلت داده شود، کارها را به تأخیر می‌اندازد و بهانه می‌آورد. این کلام نورانی امام علی(ع) به روشنی نشان می‌دهد انسان‌ها معمولاً در دو حالت قرار می‌گیرند: برخی که نزدیکی مرگ را احساس می‌کنند، به دنبال فرصتی برای جبران گذشته هستند و برخی دیگر که زمان زیادی در اختیار دارند، کارها را به تعویق می‌اندازند و به آینده موکول می‌کنند. این رفتار، یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های فرهنگی در جامعه است که رهبران جامعه موظف هستند درباره آن هشدار دهند. تعلل و از دست دادن فرصت‌ها، نه تنها رشد فردی و اجتماعی را مختل می‌کند، بلکه سبب از دست رفتن موقعیت‌های ارزشمند می‌شود.
آیت الله طباطبایی اشکذری با اشاره به یکی از درس‌های مهم زندگی امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه تأکید می‌کند: براساس فرمایش حضرت علی(ع) انسان باید فرصت‌ها را به‌موقع بشناسد و از آن‌ها استفاده کند. برخی از این فرصت‌ها از قبل پیش‌بینی و خبر داده شده‌اند، مانند فرصت‌های معنوی در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان. انسان باید از قبل خود را برای این فرصت‌ها آماده کند، شرایط را مهیا و زمینه را فراهم کند تا هنگامی که فرصت فرامی‌رسد، لحظه‌ای از آن را از دست ندهد. به تعبیر دیگر، اگر انسان برای یک میهمانی بزرگ دعوت شود، باید از قبل مقدمات لازم را فراهم کند تا در زمان مقرر، با آمادگی کامل در میهمانی حاضر شود. اگر از قبل آماده نشود، نه تنها از فرصت استفاده نخواهد کرد، بلکه ممکن است دچار خسارت شود و نتواند بهره‌ای از آن میهمانی ببرد. دیر رسیدن به میهمانی یا آماده نبودن برای آن، سبب می‌شود سهم ما از بهره‌برداری کاهش یابد. این مثال به‌خوبی نشان می‌دهد چگونه فرصت‌های زندگی، به‌ویژه فرصت‌های معنوی، نیازمند آمادگی و برنامه‌ریزی هستند. اگر انسان از قبل خود را آماده نکند، نه تنها از فرصت‌ها بهره‌مند نمی‌شود بلکه ممکن است با از دست دادن آن‌ها، دچار پشیمانی و زیان شود. بنابراین، شناخت به‌موقع فرصت‌ها و استفاده از آن‌ها، یکی از کلیدی‌ترین درس‌های زندگی است که امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه به آن تأکید کرده‌اند.
شعبان، مقدمه رمضان
وی با اشاره به روزهای پایانی ماه شعبان المعظم اظهار می‌کند: اکنون فرصتی طلایی پیش‌روی ماست. این فرصت، همان ماه مبارک رمضان است که پیامبر اکرم(ص) در خطبه‌ای باشکوه آن را این‌گونه توصیف فرمودند: «أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ...». ای مردم! همانا ماه خدا با برکت، رحمت و آمرزش به سوی شما رو آورده است. این ماه، فرصتی الهی و خدایی است؛ فرصتی برای خدایی شدن، رنگ خدایی گرفتن و انجام رفتارهایی که مورد رضای پروردگار است. پیامبر اکرم(ص) در ماه شعبان نیز به نزدیک شدن این فرصت بزرگ اشاره و ما را برای استقبال از آن آماده کردند. حال که می‌دانیم این فرصت در راه است، باید از قبل خود را برای آن آماده کنیم.
این استاد حوزه به کلام امیرالمؤمنین(ع) اشاره کرده و می‌گوید: ماه شعبان فرصتی است که به تعبیر امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه، «تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ» همچون ابر در گذر است. اکنون در روزهای پایانی این ماه قرار داریم و این فرصت‌ها در حال گذرند و باید از آن‌ها به‌درستی استفاده کنیم. البته ماه شعبان به‌تنهایی فرصت نهایی نیست، بلکه مقدمه‌ای برای فرصت اصلی، یعنی ماه مبارک رمضان است. پیامبر اکرم(ص) در دعایی که مرحوم سید بن طاووس نقل کرده‌اند، در اول ماه رجب این‌گونه دعا فرمودند: «أَللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ، وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ رَمَضَان» خدایا، ماه رجب و شعبان را برای ما مبارک کن و ما را به ماه رمضان برسان. این دعا به روشنی نشان می‌دهد ماه‌های رجب و شعبان، مقدمه‌ای برای ورود به ماه رمضان هستند. باید تلاش کنیم خود را برای درک فرصت‌های ماه رمضان آماده کنیم. زندگی‌مان را سامان دهیم، روح و جانمان را پاک و شرایط را برای بهره‌برداری کامل از این ماه پربرکت فراهم کنیم. حال که به روزهای پایانی شعبان نزدیک می‌شویم، باید از این فرصت باقیمانده نهایت استفاده را ببریم و خود را برای میهمانی بزرگ خداوند در ماه رمضان آماده کنیم. این آمادگی، نه تنها جسمی، بلکه روحی و معنوی است تا بتوانیم از این فرصت طلایی بهترین بهره را ببریم و سهم خود را از برکات بی‌پایان ماه رمضان بدست آوریم.
آماده‌سازی روحی در فرصت‌های باقیمانده شعبان
آیت الله طباطبایی اشکذری در پایان به روایات معصومین(ع) اشاره کرده و می‌افزاید: ائمه(ع) به ویژه امام رضا(ع) توصیه‌های ارزشمندی برای استفاده از فرصت‌های باقیمانده از ماه شعبان و آماده‌سازی برای ماه مبارک رمضان بیان شده است. امام رضا(ع) در بیانی عمیق ۱۲ توصیه کلیدی برای بهره‌برداری از روزهای پایانی شعبان و آماده‌سازی برای ماه رمضان بیان فرمودند. این توصیه‌ها شامل جبران کوتاهی‌های گذشته، انجام کارهای نافع، ترک امور بیهوده، دعا و استغفار، تلاوت قرآن، توبه از گناهان، ادای امانت، پاک‌سازی دل از کینه، ریشه‌کنی گناهان، تقوا و توکل بر خدا هستند. این دستورات به ما کمک می‌کند با آمادگی کامل وارد ماه رمضان شویم و از این فرصت طلایی نهایت بهره را ببریم. امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در نهج‌البلاغه بر اهمیت استفاده از فرصت‌ها تأکید کرده و فرمودند: «فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ» فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید. این توصیه‌ها نه تنها برای روزهای پایانی شعبان، بلکه برای تمام فرصت‌های زندگی کاربرد دارند. با عمل به این دستورات می‌توانیم از زمان‌های باقیمانده به بهترین شکل استفاده کرده و خود را برای پذیرش برکات ماه رمضان آماده کنیم.
نظر شما