در چهارمین روز از میهمانی خدا، تقارن نمادینِ درختکاری با رمضان، فرصتی است برای تأمل در آموزه‌های ناب دینی که طبیعت را آینه توحید می‌خواند. به همین مناسبت سراغ حجت‌الاسلام علی محمودزاده، پژوهشگر حوزه کشاورزی و محیط زیست رفتیم تا از دریچه روایات، پیوند ناگسستنی عبادت و حفاظت از زمین را واکاوی کنیم. آموزه‌هایی که نشان می‌دهد هر برگ درخت، صفحه‌ای از کتاب تکوین است و هر نهال، سجاده‌ای برای عبادت آگاهانه.
رمضان و رازهای سبز قرآن
جایگاه درختکاری در آموزه‌های دینی اسلام چگونه است؟ حجت‌الاسلام محمودزاده در ابتدای گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش می‌گوید: قرآن گنجینه‌ای بی‌همتا در حوزه محیط زیست است. قرآن کریم با اختصاص حدود ۸۰۰ آیه و معادل یک‌هفتم قرآن به موضوعات مرتبط با محیط زیست و کشاورزی، ثروتی بی‌نظیر در این حوزه ارائه کرده است. جالب آنکه فقها تنها حدود ۵۰۰ آیه را در زمره آیات‌الاحکام و دستورات فقهی برمی‌شمارند. این مقایسه، عظمت نگاه قرآن به محیط زیست را آشکار می‌کند. روایات، گنجینه‌ای فراتر از تصور است. در احادیث معصومین(ع) نیز هزاران روایت در زمینه محیط زیست و کشاورزی به یادگار مانده که نسبت به دیگر موضوعات دینی کم‌نظیر یا بی‌نظیر است. اهمیت این میراث به‌حدی است که پروژه‌هایی مانند تدوین دانشنامه کشاورزی اسلامی در ۱۸ جلد، تنها بخشی از این گنجینه را ثبت می‌کند. سیره معصومین(ع) نیز الگویی جاودان برای ماست. بررسی سیره اهل‌بیت(ع) نشان می‌دهد تمام انبیای الهی و معصومین(ع) به فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و دامداری اشتغال داشته‌اند. توصیفات بلند و بی‌مانندی که در منابع اسلامی درباره اهمیت این امور آمده، حتی در آثار دانشمندان گذشته و امروزی نیز نظیر ندارد.
وی اضافه می‌کند: این ذخایر ارزشمند اسلامی در قالب شاخه‌هایی مانند فقه، اخلاق، حقوق، عبادات و معاملات دسته‌بندی و تشریح شده‌اند. مطالعه این آثار برای اهل علم و اندیشه، نه تنها روشنگر که لذت‌بخش، خیره‌کننده و سرمست‌کننده بوده و گواهی بر ژرفای نگاه دین به همزیستی انسان و طبیعت است.
درختکاری و حقوق طبیعت؛ از صدقه جاریه تا عبادت آگاهانه
براساس آموزه‌های اسلامی چگونه اعمالی مانند احیای طبیعت و رعایت حقوق حیوانات، افزون بر خدمت به مخلوقات، به مثابه صدقه جاریه و ذخیره‌ای از ثواب ناخواسته در آخرت تعبیر می‌شوند؟
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح می‌کند: بر پایه روایات فقهی-اخلاقی، اقداماتی مانند کاشت گیاهان، احیای قنات‌ها و چاه‌ها به عنوان صدقه جاریه شناخته می‌شوند. این اعمال تا زمانی که ثمرات و فوایدشان به جامعه می‌رسد، صدقه مستمر محسوب شده و خدمتی به مخلوقات الهی است. روز قیامت، فرد با میلیون‌ها ثواب در پرونده‌اش روبه‌رو می‌شود که از آن‌ها بی‌خبر است، گنجینه‌ای که مصداق کامل روایات درخصوص ثواب اعمال ناشناخته است.
محمودزاده در تبیین اخلاق و احکام کشاورزی در آموزه‌های اسلامی، به ابعاد قابل تأملی اشاره می‌کند که از حرمت توهین به طبیعت تا رعایت حقوق آب و حیوانات را دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: براساس این آموزه‌ها، توهین به طبیعت عملی ناپسند شمرده شده است؛ تا آنجا که حتی ادرار کردن در آبی که موجودات زنده در آن سکونت دارند، عملی مذموم دانسته شده و مستحق مجازات است. در حوزه حقوق حیوانات در ذبح اسلامی نیز دستورات دقیق و انسان‌گرایانه‌ای وجود دارد. به عنوان مثال، ذبح حیوان حلال‌گوشت توسط پرورش‌دهنده آن مکروه و ذبح حیوان در برابر دید حیوان دیگر ممنوع است. استفاده از چاقوی کند برای جلوگیری از تحمیل درد اضافی بر حیوان حرام است و پس از بریدن رگ‌ها، بستن دست و پای حیوان جایز نیست تا جان دادنش تسهیل شود. افزون بر این، فریب حیوان با نشان دادن آب یا علوفه و سپس محروم کردن او از آن، به عنوان نوعی دروغ و تمسخر، نهی شده است. همچنین دوشیدن کامل شیر از حیوانی که فرزند شیرخوار دارد، ممنوع اعلام شده تا حقوق فرزندش نقض نشود. این قوانین نه تنها نشان‌دهنده حساسیت اسلام به رعایت حقوق طبیعت و حیوانات است، بلکه الگویی اخلاقی برای تعامل مسئولانه با محیط زیست در تمامی سطوح ارائه می‌دهد.
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه طبیعت، مدرسه توحید و عبادت آگاهانه است، عنوان می‌کند: در آموزه‌های اسلامی، تفکر در خلقت موجوداتی مانند عنکبوت، پشه، شتر، سیارات و کهکشان‌ها، عملی عبادی شمرده می‌شود. این نگاه، انسان را از طریق تدبر در مخلوقات به شناخت مبدأ هستی رهنمون می‌کند. این فرایند، عبادت از طریق علم است؛ جایی که تعمق در رفتار محیط زیست و منابع طبیعی، انسان غافل را به عابدی کامل تبدیل می‌کند که در نهایت، سر به سجده در برابر خالق یکتا می‌گذارد.
همنوایی رمضان و درختکاری؛ سمفونی آفرینش در مکتب قرآن و نظم هستی
اما تقارن ماه میهمانی خدا با روز درختکاری چگونه پیوند میان کاشت نهال در خاک و پرورش نهال تقوا در جان را به تصویر می‌کشد؟ وی پاسخ می‌دهد: تقارن طلایی روز درختکاری با طلوع ماه میهمانی خدا، فرصتی است تا آدمی در دو باغ بهشتی نفس بکشد: باغی از خاک و باغی از جان. رمضان، فصل شکوفایی نهال‌های تقوا در دل‌هاست و درختکاری، نماد رویش سبز امید در پهنه زمین. این همزمانی کم‌نظیر، پیامی است از جنس هارمونی آفرینش؛ همان‌گونه که قرآن در آیه ۴ سوره رعد، زمین‌های همجوار را با میوه‌های رنگارنگ و طعم‌های گوناگون به تصویر می‌کشد تا ثمره یک آب و خورشید را در قالب هزاران رمز ناشناخته به نمایش بگذارد. این تنوع حیرت‌انگیز، آینه‌ای است از نظم بی‌همتای کیهان؛ همان‌جا که دانشمندان در برابر رقص ۲۰۰ میلیارد ستاره در مدارهای دقیق، سر به تعظیم فرود می‌آورند و رمز ماندگاری این باله کیهانی را در مدیریت واحد الهی جست‌وجو می‌کنند.
حجت‌الاسلام محمودزاده تصریح می‌کند: انسان عصر مدرن، اسیر هیاهوی خوداشتغالی کاذب شده و گاهی از تماشای این سمفونی باشکوه غافل می‌ماند. تقارن نوروز با شب‌های قدر و همنوایی بهار طبیعت با شکفتن گل‌های عبادت در رمضان، زمزمه‌ای است از جنس بیداری؛ ندایی که زندگی را از سطحِ زنده بودن به افق زیستن آگاهانه فرامی‌خواند. قرآن با اشاره به خانه عنکبوت و پرواز پشه، آدمی را به مکتب تفکر می‌کشاند تا در پیچ‌وخم هزار توی آفرینش، ردپای خالق یکتا را دنبال کند. اینجاست که درختکاری دیگر نه یک عمل زیست‌محیطی صرف که جلوه‌ای از عبادت می‌شود؛ همان‌گونه که ذبح حیوان با تیغ مهربانی یا احیای قنات با نیت صدقه جاریه، حلقه‌ای از زنجیره توحید است. امروز وقتی بشر در گرداب اطلاعات، تهی از معرفت می‌چرخد، این تقارن‌های زمانی، نقش قطب‌نمای الهی را بازی می‌کنند. رمضان به ما می‌آموزد عمر، سرمایه‌ای است برای کاشت بذرهای ماندگار و درختکاری یادآور می‌شود ثمره هر عملی، در گرو احترام به قوانین آفرینش است. این دو با هم، نقشه راهی می‌سازند برای رهیدن از زندگی حیوان‌وار و پرواز به سوی اوجِ انسانیت؛ جایی که هر برگ درخت، آیات تکوین را زمزمه و هر سجده در شب قدر، نهال ایمان را آبیاری می‌کند.
نظر شما