به قاعده سن و سالش باید در گوشه منزل نشسته و روزگار خود را با خاطرات خوش زندگی و با همسر، فرزندان و نوه‌هایش سپری کند. اما «زهرا محسنی» کسی نیست که حتی در سن ۷۷ سالگی، از یادگیری و آموختن و آموزش و یاد دادن به دیگران دست بردارد. او که معلم و پیشکسوت بازنشسته آموزش و پرورش در رشته هنر و حرفه و فن است، هنوز به دنبال رازهای نهفته در دل منسوجات و بافته‌های موجود در خزانه و مخزن حرم مطهر امام رضا(ع) و همچنین حفظ و مرمت این آثار گرانقدر هنری در این قطعه از بهشت است.
وی ۲۲ سال است که به عنوان «کارشناس مرمت و شناسایی منسوجات» با بخش خزانه و مخزن در اداره ذخایر و نفایس حرم مطهر رضوی همکاری می‌کند. در ادامه می‌توانید بخش‌هایی از سخنان این بانوی فرهیخته و نویسنده کتاب شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی، در گپ و گفت صمیمانه با خبرنگار روزنامه قدس را دنبال کنید.
آشنایی با چهره ماندگار هنرهای دوخت سنتی
استاد فرهیخته «زهرا محسنی» متولد چهارم فروردین ماه سال ۱۳۲۷ شمسی در تهران بوده و هم اکنون دهه هفتم از عمرش را می‌گذراند. پدر و مادرش اصالتاً اهل استان مازندران و شهرستان ساری بودند. پدرش هم در راه آهن ایران، لکوموتیوران بود. او بعدها به دلیل شغل پدرش و به همراه خانواده‌اش به جنوب کشور و شهرهای اندیمشک، اهواز، دزفول و... در استان خوزستان مهاجرت می‌کند.
او این گونه برایمان تعریف می‌کند: دوران دبستان و دبیرستان خود را در اندیمشک گذراندم. در اواخر دهه ۴۰ شمسی یعنی در سال ۱۳۴۶ و پس از شرکت در آزمون سراسری دانشگاه‌ها (کنکور) در رشته پزشکی دانشگاه مشهد قبول شدم و این بهانه‌ای برای انتقال خانواده‌ام از جنوب کشور به شهر مقدس مشهد شد، اما به دلیل علاقه به موضوع هنر، رشته پزشکی را رها کردم و در سال ۱۳۵۱ در دانشسرای راهنمایی تحصیلی مشهد و در رشته حرفه و فن پذیرفته شده و وارد عرصه آموزش و پرورش و معلمی شدم.
در سال ۱۳۵۳ فعالیت رسمی در شغل معلمی را در شهرستان چناران شروع کرده و با کمک دوستانم در سال ۱۳۶۷، کارگاه مرکزی دختران را برای نخستین بار در مشهد تأسیس کردم. در سال ۱۳۸۰ هم به افتخار بازنشستگی نائل شدم. ضمن اینکه با تلاش من و برخی از دوستان و همکارانم، فرهنگسرای دکتر جهانگیر فرخ در سال ۱۳۷۹ و با هدف انجام فعالیت‌های هنری دانش‌آموزی و دانشجویی در مشهد تأسیس شد.
بانو محسنی در سال ۱۳۸۱ توسط مرحوم دکتر برادران رفیعی، رئیس فقید و اسبق سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دعوت به همکاری می‌شود. در سه روز هفته با این سازمان همکاری می‌کند و در آن زمان ۱۲ نفر را در زمینه حفاظت و مرمت و در زمینه رودوزی‌های سنتی ایران آموزش می‌دهد.
در سال ۱۳۸۲ با بخش آموزش موزه‌های حرم مطهر همکاری کرده و چهار مورد از پرونده‌های تحقیقاتی و پژوهشی وی درباره آثار هنری و منسوجات موجود در موزه‌های حرم مطهر، توسط رئیس وقت خزانه‌داری کل حرم مطهر رضوی (آقای شالفروشان) خدمت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی، تولیت فقید و وقت آستان قدس رضوی ارسال می‌شود.
او در این زمینه می‌گوید: مرحوم آیت‌الله طبسی پس از دیدن و بررسی این پرونده‌ها، از این کار استقبال کرده و دستور می‌دهد تمامی منسوجات و بافته‌های موجود در خزانه حرم مطهر امام رضا(ع) مانند این چهار اثر هنری، پرونده‌دار و شناسنامه‌دار شوند.
از همان سال(۱۳۸۲) تاکنون و حدود ۲۲ سال است که به لطف خداوند متعال و عنایت‌های امام رضا(ع) من و خواهرم (مریم محسنی) با بخش خزانه‌داری کل حرم مطهر امام هشتم(ع) در زمینه شناسایی، مرمت، تهیه پرونده و شناسنامه و دیجیتال‌سازی و ثبت رایانه آثار هنری مربوط به منسوجات و دوخت‌های سنتی حرم مطهر رضوی همکاری کرده و در حال حاضر دو روز از هفته (یکشنبه و سه‌شنبه) در محل خزانه حرم مطهر رضوی برای همکاری حضور پیدا می‌کنیم.
گفتنی است کسب نشان اصالت یونسکو در سال ۱۳۹۰ در رشته ابریشم‌دوزی کلات، دریافت نشان درجه یک هنری از وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی و صنایع دستی و فرهنگستان هنر در ایران در سال ۱۳۹۲، نصب هشتمین کاشی ماندگار در خرداد سال ۱۳۹۸ بر سردر منزل این بانوی فرهیخته در مشهد و... از جمله افتخارات کسب شده توسط وی به شمار می‌رود.
این بانوی فرهیخته بر اساس ارادت و عشق به حضرت رضا(ع)، تاکنون بیش از ۸۰ اثر هنری در زمینه منسوجات، نفایس، کتیبه‌ها، آثار هنری و... به این آستان مبارک تقدیم کرده است.
همچنین در زمینه انجام تحقیقات و پژوهش‌های میدانی، این بانوی پیشکسوت در عرصه هنرهای دوخت‌های سنتی و منسوجات، از مناطق مختلف شهری و روستایی در خراسان شمالی، قوچان، درگز و کلات تا شمال کشور و مازندران و گیلان و ناحیه آذربایجان و تا جنوب کشور و همچنین بیرجند، اصفهان، یزد، کرمان، خاش، سیستان و بلوچستان و... بازدید کرده است.
خودش یادآور می‌شود: از پته‌دوزی کرمان تا بلوچ‌دوزی سیستان و بلوچستان، سرمه‌دوزی اصفهان، ترمه‌دوزی یزد، ابریشم‌دوزی کاشان، سیاه‌دوزی در منطقه شمال کشور به ویژه مازندران و... همه را از نزدیک دیده و از آن‌ها تجربه کسب کرده‌ام.
همچنین از بیشتر موزه‌های ایران در تهران، اصفهان، یزد، کاشان، کرمان و جنوب کشور، موزه ملی ملک و... و موزه‌های خارجی مانند لوور پاریس، برلین آلمان، لیون فرانسه، سوئد، فنلاند و... بازدید کرده‌ام که آخرین بازدید مربوط به کشور فرانسه در سال ۲۰۱۲ میلادی است.
از «پرونده‌سازی» تا «شناسنامه‌دار کردن» منسوجات حرم مطهر رضوی
بانو محسنی در زمینه دوخت‌های سنتی و منسوجات حرم مطهر امام رضا(ع) نیز بیان می‌کند: در حال حاضر بیش از ۵۰۰ پوش ضریح و حدود ۲ هزار منسوجات و بافته‌های هنری در مخزن و خزانه‌داری حرم مطهر با سابقه صدها سال وجود دارند، به گونه‌ای که این آثار نفیس نمادی روشن و گرانقدر از پیشینه هنری کشورمان بوده و بخشی از تاریخ هنر و تمدن ایرانی و اسلامی در این مرز و بوم به شمار می‌روند.
وی تأکید می‌کند: کارهای هنری در موزه آستان قدس به خصوص در زمینه منسوجات و بافته‌ها معمولاً باید دارای شناسنامه کامل از نظر سال بافت، نام بافنده، محل بافت، نام اهداکننده و... باشند و این شناسنامه کامل علاوه بر بیان جنبه هنری و نفاست آن اثر، بیانگر فرهنگ، تاریخ و هویت یک ملت و هویت خود آن اثر است. با توجه به این موضوع، تهیه پرونده‌های مجزا با کد و شماره خاص برای هر اثر هنری مربوط به منسوجات و دوخت‌های سنتی و سپس تهیه شناسنامه برای هر یک از آن‌ها و همچنین دیجیتال‌سازی و ثبت اثر در رایانه برای معرفی هویت هنری آن‌ها به نسل‌های آینده به لطف خدا و عنایات امام رضا(ع) توسط من و با همکاری خواهرم (مریم محسنی) در طول این سال‌ها (۲۲ سال) با دقت انجام شده است.
خاطراتی از کار در خزانه حرم مطهر امام مهربانی‌ها
بانو محسنی در بیان خاطرات خود از حضور در خزانه حرم مطهر اظهار می‌کند: من به علت انجام عمل جراحی زانوی پا که حدود یک سال و نیم پیش انجام داده‌ام به طور مزمن دردهایی را در این ناحیه از بدنم حس می‌کنم، اما برایم جالب است که به محض ورود به حرم مطهر و کار در خزانه اصلاً دردهایم را فراموش کرده و احساس سلامت و تندرستی کامل می‌کنم اما به محض خارج شدن از حرم مطهر دوباره دردها به سراغم می‌آید و انگار کار برای امام رضا(ع) دردهایم را به فراموشی می‌سپارد.
وی ادامه می‌دهد: خاطره خوبی هم که همواره در ذهنم باقی مانده، این است که روی عموم پوش‌های ضریح موجود در خزانه حرم مطهر، نام چهارده معصوم(ع) و یا اسامی ۱۲ امام همام یعنی جانشینان پیامبر اسلام(ص) به روش‌های زیبایی دوخته شده است یعنی ۱۴ یا ۱۲ جقه زیبا روی این پوش‌های ضریح به نام مبارک هر یک از چهارده معصوم(ع) و یا ۱۲ امام(ع) دوخته شده است، اما در برخی از این پوش‌های ضریح مطهر می‌دیدم ۱۵ جقه دوخته شده که با بررسی بیشتر متوجه شدم در گوشه‌ای از این جقه‌ها، نام حضرت ابوالفضل العباس(ع) هم بر اساس ارادت و عشق بافندگان آن پوش متبرک درج شده است.
از دیگر خاطرات من این است که بیشتر افرادی که جزو شیعیان ۱۲ امامی هستند، پوش‌های ضریح مطهر را به بارگاه امام رضا(ع) اهدا کرده‌اند، اما چندین پوش هم وجود داشت که از سوی مسلمانان اهل سنت به این بارگاه مطهر در سال‌های گوناگون اهدا شده است که برای خود من هم جای تعجب داشت که آنان یعنی برادران اهل تسنن هم بر اساس عشق و ارادت به خاندان و اهل بیت پاک پیامبر اسلام(ص) این هدایا را به بارگاه مطهر امام رضا(ع) اهدا کرده‌اند.
سخن آخر با خود امام رضا(ع)
در پایان این گفت‌وگو، این بانوی فرهیخته با نهایت تواضع و فروتنی می‌گوید: من از کار کردن برای امام رضا(ع) خسته نمی‌شوم، بلکه معتقدم کار در دستگاه امام هشتم(ع) و به نام امام رضا(ع) باید دقیق، مستند و حتی محکم‌تر و استوارتر از سایر کارها باشد.
اسم امام رضا(ع) را که می‌شنوم یاد محبت و مهربانی می‌افتم. حضور من در محل خزانه و مخزن حرم مطهر، جایزه ویژه‌ای است که حضرت به من داده‌اند. هر چند لایق نبودم اما امام رئوف(ع) من را به حرم مطهر راه داده‌اند. من این توفیق را داشته‌ام که هم برای امام رضا(ع) خدمت کنم و هم بتوانم از نزدیک این آثار هنری ارزشمند را ببینم.
بزرگ‌ترین آرزوی من این است که ایران سربلند باشد و مردم کشورم نیز شاد و راحت باشند. امام رضا(ع) همه چیز از آبرو، عزت، احترام و... به من داده‌اند و من کوچک‌تر از آن هستم که از امام هشتم(ع) چیزی بخواهم، ولی بر حسب اینکه ایشان امام رئوف(ع) هستند، بزرگ‌ترین خواسته من از امام هشتم(ع) این است که من را نیز شفاعت کنند.
نظر شما